ایوتیدم شاه یونانی باختری

یکی ازبزرگترین پادشاهان یونانی باختر (یوتیدموس) است که بشکل ساده ترا اورا (اوتیدم) خوانده میتوانیم.

اونه تنها یکی ازشاهان معروف سلاله مستقل یونانوباختری است؛ بلکه موسس و سرسلسله خاندانی هم می باشد که بعد ازخاندان (دیودوت) دومین دودمان سلطنتی یونانی باختری بنام او شهرت دارد.

یوتیدم درحوالی ۲۷۰ ق م به تخت سلطنت دربلخ جلوس کرده وتا حوالی ۲۳۰ ق م مدت تقریبأ چهل سال سلطنت کرده است.

قراری که همه میدانیم آنکه سلطنت مستقل یونانی را درباختراعلان کرد(دیودوت) بود؛ ولی حوزه نفوذ حکمفرمائی اوبیشتر درصفحه های شمال هندوکش و مخصوصأ درولایت باخترمحدود ماند؛ پسرش دیودوت دوم هم به همین طریق از حدود قلمروسلطنت محدود پدری گذشته نتوانست تا اینکه نوبت زمامداری به (ایوتیدم) رسید.

تاجائیکه وقایع تاریخی نشان می دهد؛ اصلأ ایوتیدم بعد ازقتل دیودوت دوم تخت وتاج را احراز کرده است وچون درین وقت دولت یونانی شاهی با خاندان “سلوسی” حریف و رقیب دولت نوتشکیل یونانو شاهی بدست ایوتیدم بقتل رسیده است.

درمیان پادشاهان یونانی باخترایوتیدم مقام و موقعیت محکمی دارد. زیرا درسیاست و کشورداری و فتوحات وعمرانات و توسعه روابط تجارتی عصرو دوره حکمفرمایی اوبرسائرین مرجح است.

حینی که ایوتیدم دربلخ به سلطنت رسید دومسئله مهم فوری توجه اورا جلب کرد؛ یکی استحکام حصار بلخ وتوسعه آبادی درمرکز مملکت ودیگرارتباط دادن علاقه ها و ایالات وولایاتی که من حیت واحد جغرافیائی دردوطرف هندوکش افتاده بود.

استرابون جغرافیه نگاریونانی که تقریبأ معاصر(ایوتیدم) پادشاه یونانی باختری می زیست بلخ را به صفت (مروارید آریانا) یاد کرده و حدود و ثغورآریانا را به حیث کشوری بزرگ داده است صنعت (مروارید آریانا ) واصطلاح (هزارقلعه ) که درمورد باختراین زمان گفته شده است؛ نشان میدهد که ایوتیدم در دوره طولانی سلطنت خود درین امردخیل بوده وکارهای عمرانی دامنه داری درشهر و ولایت مذکور کرده بود.

ایوتیدم حین صعود به تخت سلطنت مواجه به یک یا دوخطربود؛ از یک طرف ازجانب غرب دولت سلوسی یونانی شاهی ومخصوصأ پادشاه آن آنتیوکوش مسوم می خواست استقلال آنرا پامال کند و به طرف جنوب هندوکش دولت (موریای) هندی تجاوزنموده وتاحوالی حوزه ارغنداب را اشغال نموده بود. میان باختروشام جنگ شد وانیتوکوش یونانی شامی به طرف باختران لشکرکشید و جنگ هائی میان او و ایوتندم شاه یونانی باختری اول درحوزه هریرود بعد درماحول حصارمستحکم بلخ صورت گرفت وتقریبأ دوسال شاه یونانی بلخی درمحاصره افتاد. بالاخره به شرط شناختن اسقلال باختر وعقب نشینی قوای مهاجم میان طرفین صلح برقرارگردید وانتویوکوش ازدره های هندوکش به کابل زمین آمد واز راه ولایت کابل و اراکوزی (قندهار) قوای موریای هندی وآخرین حکمران آن (سوفاکازنس) عقب نشستند و این حدود را تخلیه کردند؛ چنانچه درنتیجه این پیش آمدها متهاجمین شرقی وغربی بخاک های متقابله خود رجعت نمودند و استقلال سلطنت باختری شناخته شد و “ایوتیدم” که مدتی درمضیقه بود؛ به حیث پادشاه مستقل ومقتدر ازبلخ برسواد بزرگی در دو طرف هندوکش به سلطنت پرداخت وتمام ایالات وولایات (آریانا) را به دورهم جمع کرد وبه عبارت دیگر وحدت خاک کشوررا عملی نمود وحتی درخارج قلمروخاک مذکورچه به طرف شمال شرق درماورای پامیربه طرف سنکیانک وچه به طرف شمال غرب درپارتیا (درحوزه اترک و کشف رود) وچه به طرف مشرق درماورای اباسین به فتوحاتی نایل آمد.

یکی ازکارهای جدید اوتشکیل امارت هائی بود؛ درداخل خاک کشورکه هردوی آن بنام امارت (پاروپامیزوس) و(اراکوزی) معروف است که اولی تا حوالیه حوزه (مارکوس) (مرغاب) وهری رود را هم دربرمیگرفت و دیگری محدود به قسمت های زیادی درجنوب غرب درحوالی حوزه ارغنداب بود. مسکوکات ایوتیوم نظربه طول زمان وسعت قلمرو سلطنت متنوع و یک روی آن صورت شاه با کلاه فولادی و درروی دیگرهیکل (هرکول) روی صخره سنگی نشسته معلوم می شود.

دوم سکه مدورطلا که دریک روی آن هرکول به نیم رخ راست دیده می شود و در روی دیگراسپی به دوش است ودرآن (بازیلوس ایوتیدموس)یعنی (ایوتیدم پادشاه) تحریراست.

۲۰/۱/۳۸