علامه حبیبی بمثابۀ بانی و تکامل دهنده مراکز فرهنگی کشور
یکی از خدمات فراموش ناشدنی و در خور ستایش استاد علامه عبدالحی حبیبی در جهت اعتلا و شکوفایی معارف و ثقافت کشور ما عبارتست از بنیان گذاری و سهم شایسته در تکامل نهادهای فرهنگی افغانستان زیرا چنانکه در صفحات گذشته یاد آور شدم ، استاد حبیبی با نشرو رهبری هفته نامه طلوع افغان( ۱۳۰۶ - ۱۳۱۰هـ ش) چرخش عظیمی در سبک و شیوه نگارش نگارشی ادبی ژورنالیستگی، به وجود آورد معهذا ، قریحه سر شارو مکنت کم نظیر استاد حبیبی در علوم شهرت فضل و حکمت اورا در داخل و خارج کشور ، به مراتب افزایش بخشید و خاص بموجب همین درایت علمی و اخلاقی بود که استاد معظم علامه عبدالحی حبیبی در اثر فرمان اولیای امور آنوقت به کابل خواسته شد و ریاست پشتو ټولنه (اکادمی پشتو) ومعاو نیت ریاست مستقل مطبوعات با و موکول گردید. علیرغم آنکه پشتو ټولنه بتاريخ اول ماه ثور (١٣١٦) هـ ش مطابق (۱۹۳۷) م در نتیجه ادغام والحاق انجمن ادبی کابل و انجمن پشتو کندهار تاسیس گردید . ولی لون و هیئت اکادیمی پشتو در زمان ریاست استاد حبیبی ، بکلی دگر گون شد ، بکلی دگرگون شد . چه از یکجانب امور رهبری آن از اشخاص سمبوليك و تشریفاتی به يک قلمزن متفکر و پر مغز سپرده شد و از سوی دیگر شعبات جدید در تشکیل آن اضافه گردید باین ترتیب پهنا و گسترش کانون بزرگ علمی پژو هشی با داشتن شعبات چون تالیف و ترجمه ، قواعد و گرامر، لغات، صحافت و تدریسات و نشر کتابهای سودمند نظیر " دپښتو ادبیاتو تاریخ". " پښتانه شعرا ". و برخی آثار در باره گرامر پشتوو تاریخ کتب درسی پشتو (پښتوکلی) را باید از مجاهدات پیگیر و دامنه دار استاد بزرگوار علامه حبیبی در احیا و تکامل فرهنگ اصیل و دیرین سال زبان ملی ما (پشتو)، به حسا آورد . استاد حبیبی با اینگونه خدمات بشری خود ، افقهای روشن و تابناک را به خاطر رشد و انکشاف زبان پشتو ، باز نمود .
استاد علامه عبدالحی حبیبی برای نخستین بار در سال ۱۳۲۳ پوهنځی (دانشکده ) ادبیات را تاسیس نمود و جوانان وطن را به تحصیل و کسب فضیلت در آن ترغیب و تحریص نمودند بدیهست که ایجاد چنین مرکز بزرگ تحصیلی و آموزشی نقش بسزایی در تربیه علمی جوانان افغان و در نهایت امر پیشرفت فرهنگ ، کشور، ایفا ، نموده است که افتخار آن با ستاد حبیبی، این دانشور روشن روان تعلق میگیرده ، فرزندان آگاه و بیدار کشور هیچگا خدمت والای استاد حبيبي را به خاطر تهداب گذاری کانون عالی آموزش در افغانستان ( دانشکده ادبیات و علوم انسانی) فراموش نخواهند کرد از اینکه بگذریم، سهمگیری استاد عبدالحی حبیبی در روشن نمودن زوایای تاريک تاریخ افغانستان و قرار دادن آن در مسیر تابش و پویایی هر چه بهتر مساله ایست قابل مكث ومداقه . زیرا انجمن تاریخ افغانستان درزمان ریاست استاد عبدالحی حبیبی این مورخ ژرفنگر و کنجکاو، در خشش و رونق شگفت انگیزی داشت.
باوصف آنکه سهم مورخ دانشمند و پرتلاش احمد علی کهزاد و دکتر عبدالرحیم ضیایی ( اولین و دومین رئیس انجمن تا ریخ افغانستان ) در نیرومندی نهضت تاریخ نگاری جدید افغانستان ، شایان توصیف والا وسپاس خیلی بزرگست ، ولی ارتقای این جنبش به مدارج ومراحل عالی تکامل از حيث اصح ، تعمق ودقت در موضوعات ، مصادف با دوران استاد علامه عبدالحی حبیبی چه درست در همین وقت و زمانست که نشرات انجمن تاریخ افغانستان رستاخیز عظیم علمی را آغاز کرد و از تاریخ و جغرافیای تاریخی گرفته تا معرفي مشاهير و رجال معروف کشور ، تحقیق در تاریخ زبان و فولکلور ، شناسایی صنایع مستظرفه و مسکوکات، مسایل مربوط به عتیقه شناسی و کتابشناسی افغانستان با دقت تمام در صفحات آن به زیور طبع آراسته شد و منحیث المجموع شرایط و امکانات آن فراهـم گردید تا متتبعان و پژوهشگران جوان ما جهات گوناگون تاریخ و فرهنگ کشور را مورد مطالعه و کاوش قرار دهند. همچنین ، شرکت فعال و اساسی استاد علامه حبیبی در بنیاد نهادن اکادمی علوم افغانستان نیز مبرهن است. چه این مرجع بزرگ علمی پژوهشی کشور در واقع بر مبنای پشتو ټولنه (اکادمی پشتو) ، انجمن تاریخ
افغانستان و آریانا دايرة المعارف ، ایجاد شده که مساعی خستگی ناپذیر استاد فسیح بین و موشكاف علامه عبدالحی حبیبی در آن مختصرا ذکر ، نمودم.