آیا د ژبی واگی د چا په لاس کي دي؟

د عوامو که خواصو ؟

 په ژبنیو مباحثو کی دا خبره ډېره د څېړنی وړ ده او ډېر خله هم د پلټنی او لټونی په سلسله کی د ژبو د کارکوونکو مخی ته راځی. زما ښه په یاد دی چی څو کاله دمخه د ژبی د پوهانو په ټولنه کی دا بحث په ډېره گرمۍ او دلچسپی سره کېده هر چا خپله عقیده ښکاره کوله. ځيني طرفدار وو چي د ژبي د سير واگي د خواصو او عالمانو او پوهانو په لاس کي دي یو څو تنو هم ويل چي يه ! دا کار د عوامو او وگړیو دئ. مجله یوه خارج از کشور کتله بیا دا بحث مخی ته راغی، یــوه مشهور لیکوال پر دې خبره بحث کړی دی وایی : چی د ژبی ویونکی درې ډلی دی : لومړۍ ډله ویژگی های او علماء اوه پوهان دی چی ژبه د خپل فکر می کند. ده، دریمه ډله عوام دی چی فکر یې د ژبی تابع دئ، دا لیکوال عقیده لری چی د ژبی واگی تل د خواصو په لاس کی وی، په فارسی کی د. حافظ او سعدی نوم هیڅوک نه سی هورولای، او دې ژبی پیشوایان دوي دي. عوام خو د ژبی په سیر کی کوم مهم نه لری او دوهمه طبقه هم لکه نقص طبیبان داسی فقط هغه لومړۍ او خاصه ډله ده چی د ژبی سرنوشت معین،کوي، ښایی چی هر څوک په دې خاص کی مخصوصه عقیده ،ولري او له ځانه سره د خپلی عقیدې لپاره دلایل او براهین هم ولری. خو زه دلته لومړی دې خبرى په شا و خوا کی څه ثبت لیکم او بیا نو خپله عقیده ښکاره کوم. په لوی سر كي خو ژبه لكه د دنيا نور شيان او د انساني ژوندانه نور لوازم يو اجتماعي مخلوق دي چي د بشري ژوندانه ټول قوانين اجتماعي پرطبيق كيږي، نو چي سړي په لومړني نظر وگوري، اجتماع اجتماعي ژبي حکمراني کوي او ځکه چي افراد اکثر وگړی او عوام وی نو گویا پر ژبه حکمرانه او غالبه ډله هم عوام دي. مگر پسله له لږ څه غوره دا خبره هم ښکاره کیږی چی د اجتماعي ژوندون ډ نهر مواد او لوازم داسي هم دي چي پر هغو باندي يوه خاصه ډله حكومت كوي او سي خواص تر خپل تاثير لاندي يوه پور راولي شيم او په دي. کولای چی پر هغو باندی خپله اغیزه په ښکاره او څرگند ډول خپره کړی. علم او ساينس او ​​لهيات او هغه معلومات چي د مادې له حده څخه لوړ دي، عموماً به خواصو د افكارو نتيجې دي، او دا ټول شيان مستقيما د بشر پ خاصه طبقه اړه لري او دبيركي نوابغ دي چي دغيھ. هم یې تر موږه پوری رارسولی دی. بالعكس ډېر دودونه او مراسم اجتماعي او د بشري حيات او عوايد دي چي مخصوصاً د عوامو د ډلي تر اثر لندي پيدا كيږي او پرورښت کوي او د مثبتو مباديو پر ځاي دريږي، او ډېر عمر ژوندون لري. هگه وخت چی موږ د بشر د ژبو تاریخ گورو او په تحولاتو کی دقیق سو، نو دا هم د جامعی مال دی او یوه جامعه په پېړیو پېړیو اوږدو زمانو کی ژپی پیدا کوی او له یوه حاله یې بل حال ته اړوی، د خپلو نیازاتو سره توسیع ورکوي نوي ،الفاظ او مواد پکښی

گدوي. مگر سره دغه هم سړی داسی نه سی ویلای چی د جامعې خاصه طبقه او علماء او پوهان په دې کار کی هیڅ برخه نه لری، او د ژبو په حیاتی چارو کی د دوی لاس کوم کار نه سی کولای. د هري ژبي د ژوندانه د تاريخ پاڼي چي وكتلي سي ډيـري يـې لكه په عوامو چي اړه لري يوه غوره برخه يې په خواصو پوري هم مربوطه ده، عوام خو ژبه جوړوي پراخوي،يې، هري كوي خواصه. مهم مواد گډوي، يو شاعر كولاي سي چي د عوامو د ژبنيو مواد څخه بېل نور نوي مواد او الفاظ په ژبه کي موجود کړي او داسي يې پکښي حل او مزج کړي چي سلوام يې هم ورسره ومني او دو. نو اوس مو له دغو ابحاثو څخه هم داسی او نتیجه اخیستلای سو چی ژبه نه یوازی د عوامو لاس کی ده بلکی خواص غوره برخه کښی لری هر وخت د ژبو په سرنوشت لوبی کوی په حقیقت کی دا خبره. ده چی باید ژبه فقط د یوې طبقې تر اثر لاندی نه وی، بلکی په داسی ډول وروزله سی چی له دواړو ډلو څخه استفاده وکولای سی. زه غواړم چی په دې لیک کی خپلو ښاغلیو لوستونکیو ته دا حقیقت لخ کړم چی پر ژبی باندی دغو دواړو ډلو حکمرانی په مساوی ډول ده اول که د یوېروس سیلېېې واگی فقط به یو. ډېر خپل مزایا او ښېگنی بایلی . په لوی سر کی که غور وکړو، خواص هم د ټولنی او وگړیو اجزاء او غړی دي خواص چي ژبه زده کوي په عوامو او وگړيو کي وي، او د دوي د ژبي لومړني تعليم هم د وگړيو دوي انساني چاپ شده است. ولاړه وکړی او د خواصو په محیط گد سی او د دوی افکار او عقاید زده کړی د دوی په ژبه ژبور سی، بیا نو د دوی په رنگی رنگی او د ژبی هغه د افادې طرز زده کوي کوم دئ چی ژبه په نامناسب ډول ښایسته نکړی او تر خپل فکر یې قربانه نه کړی او په ناوړه توگه په ژبه کی تصرف ناروا وبولی ځکه کی دا حق ډېرو کہ نارو لو پوهانو او ادیبانو چے همے نه. داخل کړي ښه مي په ياد دي چي يو وخت د مرحوم علامه اقبال یو کتاب اسرار و رموز خپور سوئ و هلته یو بیت و :

زآسمان آبگون يم می چکد

من زجو باریکتر می سازمش

 یوه بـل عـالم اعتراض کړی وو چی له ولي ســــره باریک د پارسی اصطلاح نه ده علامه اقبال د صائب دا بیت د سند په ډول ورته راوړي ؤ.

  نازکتر است از رگ جان گفتگوی من

 باریک شد محیط چو آمد بجوی من 

رښتیا هم دا ده چی په لومړی سر کی باریک) د (جوی) سره کوم مناسبت نلری مگر وروسته چی سړی دقیق سی د پارسی پـه عامه محاوره کی باریک د اوبو صفت راغلی دئ لکه : (باریکاب) چی (باریک آب و مقصد دا دئ). چی لویو فضلاوو ته چی د سند خاوندان هم وای له عمومي محاوره.څخه تجاوز روا نه دئ او له ځانه په ژبه یو شي داخلول مناسب نه گڼي:

نو داسی ښکاري چي د ژبي واگي یوازي خواصو نه سپارل کیږي بلکي عوام او ددوی محاوره  هم لوي حق پکښي لري او نه ښايي چي ژبه فقط د يوې ډلي په اختيار کي وي ځکه چـي يـوازي عوام هم نه سي کولاي چي د ژبي چاري تر سره ورسوي. ولری او هر کله چی خواص څه کوی د عوامو خوا هیڅکله ههره نه کړي.