محالات

محالات هرات را قانون حکومتی نسبت به بعضی مناسبات به حکومتی های درجه اول و دوم و سوم و علاقه داری ها قسمت نموده است.

حکومات درجه اول:

غوریان و معدن نفت حکومت غوریان که علاقه داری کهسان مربوط آن است. غوریان طرف غربی شهر هرات واقع است مرکز حکومتی حصار و ارگ بزرگی داشته که در حملات ایرانیها اکثر موضع حرب و مدافعه واقع گردیده است دیوارها و خندق ارگ تا هنوز باقی است. شهر فوشنج که علی قول اهل التاريخ قبل از آبادی شهر هرات آباد بوده است بین غوریان و شهر هرات به طرف جنوبی دریا واقع است و اکنون به نام زنده جان یاد میشود. در این وقت از شهر آثار و دیوار آن هم خیلی ضعیف باقی مانده و یک وقتی نهایت عظمت و بزرگی داشته است. صاحب معجم البلدان اکثر خوبیهای هرات را از شهر فوشنج مستخرج میداند. میگویند: فرعون و هامان هم در این شهر آمده اند. در فوشنج یک خرابه ای است که آن را مردم مطبخ شدّاد می نامند. شیخ ابواللیث فوشنجی که یکی از کبار علماء می باشند و حضرت خواجه عبدالله انصاری قدس الله سره السامی نیز در مصنفات خود از آنها یاد فرموده اند، از فوشنج بوده اند. مزار شیخ ابوالحسن فوشنجی که یکی از بزرگان مشایخ بوده در آنجاست کوه دوشاخ که به طرف جنوب غوریان است آثار تعمیرات و استحکامات گذشته را از زمانه های بسیار دور نشان میدهد.

شکیبان مروی که حضرت صوفی اسلام در آنجا شهید شده اند، از قرای غوریان میباشد. مزار مولانا زاهد شکیبانی رحمة الله عليه و مزار شیخ ابو نصر که هر دو از اجلهٔ علماء بوده اند، در شکیبان علیا می باشد. مزار شیخ ابو اسحاق علیه الرحمه که از ائمه سلف و از زمره محدثین شمرده میشوند، در شکیبان سفلا است.

معدن نفت پهلوی جوی ،کهسان از قلعه گذشته به طرف چپ سرک پادشاهی در سطح ارضی دریای هرات واقع است و در هنگام طغیان دریا، توی آب میشود. این معدن جوان که هنوز دست روزگار پرده از رخسار محاسن او برنداشته از بهترین معادن نفت به قلم میرود امید است در آتیه قریبی به حسن توجهات حکومت نادر شاهی کار آن جاری در سرمایه اقتصادیات جاوید افغانستان مقام مهمی را احراز نماید. کهسان در سابق ارگ و حصار متینی داشته و در فتنه چنگیزی ها خراب گردیده است. اکنون جز یک توده خاک سیاه از خود نشانی نگذاشته. دخمه یکی از مخدّرات امرای تیموریه پهلوی حصار کهسان تا هنوز باقی است.

ارباب تاریخ کهسان را به نام کوسویه یاد می کرده اند. مولانا ناصرالدین و شیخ ابن یمین با مولانا شمس الدین محمد رحمة الله علیهم که از اجله روحانیون این محیط اند زادۀ آب و هوای کهسان میباشند. دریای هریرود از میان غوریان و کهسان گذشته هر دو طرف خود را آبیاری می نماید.

پل ترپل که از آثار معمورات گذشته این سرزمین است در حدود شَبَش

بر روی دریا واقع بوده و هرات را وصل مینماید.

سطح ارضی غوریان و کهسان تا آخرین نقطه خاک افغانی امتداد داشته و عین بر حاشیه خط سرحدی ایران خاتمه می پذیرد. اهالی اینجا از اقوام مختلف از حیث ،افغان تاجیک چنگیزی بلوچ و غيره تشکیل مییابد بیشتر زراعت کار و مالدار بوده، یک حصه کمی هم داخل مأموریتهای دولت میباشند. کرخ حکومت درجه سوم در شمال شرقی هرات میباشد. صاحب معجم البلدان اینجا را به نام کروخ یاد کرده مینویسد: کروخ شهری است به فاصله ده فرسخ دور از هرات واقع؛ اهالی ان تجارت می نمایند. کشمشی که از کرخ حاصل میگردد به تمام دنیا فروخته میشود. طول و عرض ارضی کروخ به ده میل بالغ و همه پر از باغ و مساجد و عمارات است. و نیز می نویسد که یکی از منسوبین کرخ ابوالفتح عبدالملک البى القاسم عبدالله بن ابى سهل القاسم بن ابى منصور الکروخی است. جناب ایشان یکی از صلحای کثیر الخیر کروخ بوده و در هرات از عامر محمود بن الى القاسم الازدى و ابى نصر ترياقى و غيره ما سماع میفرموده اند؛ چنانچه ابوسعید ذکر شریف ایشان را در شیوخ خود نموده است. در سنهٔ ۴۶۲ در کروخ تولد و در آخر عمر به مکه معظمه مجاورت فرموده و در سال ۵۴۸ در همان جا وفات یافته اند. کرخ میان دو کوه واقع شده سطح ارضی آن ناهموار و پشته های پست و بلندی تشکیل میدهند. رودی که از چشمه سار مسجد چوبی و خواجه چهارشنبه و اطراف آن حاصل میشود از میانهٔ کرخ گذشته و آن را سیراب میسازد.

کرخ مقام ارشاد حضرت صوفی اسلام رحمة الله علیه بوده و اکثر اراضی

آن به احترام مزار حضرت شهید وقف و تعلق به اولاد او دارد. مزار حضرت شهید در باغی که خودشان احداث ،فرموده استعداد بزرگی و شرافت کرُخ را مضاعف ساخته است.

 مرقد مبارک حضرت شهید در وسط این باغ بالای پشتۀ بلندی واقع بوده، سبزی درختان کهنسال ناجو با تموّج علمهای قرمزی که بر آن سایه می افکنند منظرۀ تشکیل داده تاریخ خونین و گلناری را که حضرت شهید بر صفحه سبز افغانستان یادگار گذاشته اند به دیده ها مجسم می نماید. در پهلوی قبر حضرت شهید قبرستان بزرگی تشکیل و اکثر اولاد و خلفایشان در آنجا دفن میباشند. در این جا مسجد بزرگ و با شکوهی است که مانند رفعت بنا و وضعیت ساختمان آن کم دیده شده. در وقت خلیفه الله بردی پسر حضرت شهید ساخته و تا اکنون هم به همان ساختمان سابق آن باقی است و در این مسجد همواره بعد از ادای بامداد به صحبت حضرات مثنوی شریف خوانده میشود.

خرابی هایی که در آن واقع شده بود سال (۱۳۴۹) جناب میرزا عزیز محمد خان مستوفی هرات از مجاورت و اراداتی که به آنها داشتند در ترمیم آن پرداخته و نگذاشتند همچه آثار بزرگ اسلامی مملکتشان منهدم گردد. حصار و آثار و اقتدار دورههای ملوک الطوایفی از خوانین جمشیدی در کرخ به صورت خرابه ها یافت و تا هنوز از آنها یاد میدهد. اهالی کرُخ اکثر جمشیدی بوده و بسیار کمی از دیگر طایفه ها در آنجا یافت می شود اهل زرع و مواشی میباشند.

ميرزا جنيد الله حاذق و خلیفه سیدای شاعر هر دو عمرها در سایه آب و هوای کرخ تربیه یافته و قوای کاملهٔ شعری شان در اینجا نشو و نما

گرفته است.

جادۀ کلان و منتظمی شهر هرات را به کرخ و کرخ را به قلعه نو وصل

می نماید.

قلعه نو از هیئت تشکیلات رسمیهٔ حکومت درجه اول شمرده می شود. سرکی که شهر هرات را به کرخ وصل مینماید از پهلوی خواجه چهارشنبه و میان درۀ لامان گذشته، به قلعه نو منتهی میشود.

قلعه نرماتو که یکی از مضبوط ترین آثار خیلی قدیمه است، در علاقه قلعه نو به فاصلهٔ هفت فرسخ از مرکز حکومتی به طرف (جنوب غربی) بالای کوه بلند واقع است. به جز یک راه باریک و مشکل از هیچ طرف امکان دخول و صعود به قلعه نیست این قلعه در صحايف تاریخ هرات از حيث و عظمت متانت مقام منیعی را احراز کرده است. در ادوار سلف هنگام لزوم و ضرورت، خزانه های پادشاهی و محبوسين مهم در این قلعه فرستاده می شدند.

در وقت فرمان فرمایی سلطان سعید کورگان یعنی در سال ۹۶۱ بیرکه نام کل بچه از ارذال بادغیس به زه توبه حیله فروختن گوسفند رفته و شبانگاه چند نفر رفقایی که داشت ذریعهٔ کمند با خود بالا برده و حصار را از محافظین سلطان به این شعبده به چنگ آورده بود صاحب روضة الصفا می نویسد که تا مدت درازی بیرکه در قلعه نره تو فرمانفرمایی داشت و قوای سلطان سعید با همان کثرت و مناعت نمی توانست نسبت به استواری و متانت موضع قلعه را از تصرف بیرکه خارج نماید تا آنکه رفقای بیرکه با هم برخلاف شده و به رضای خود قلعه را گذاشتند.

قلعه نره تو با همان طرز و ساختمان با عظمت و شکوه خود تا هنوز باقی است. دیوار حصار بلند با آبگیرهای سنگی ژرفی دارد ولی خانه هایی که درون قلعه احداث شده بود، نظر به قدم تعمیر و گذشتن زمانهای دراز خراب گردیده است این قلعه یکی از کهن ترین آثار عمرانی هرات به قلم رفته و تعمیر آن را به زمانه های قبل از اسلام یعنی دوره های بده و

تصرّف كيان نسبت میدهند.

حکومت قلعه نو به داشتن مانند این قلعه یک صحیفۀ شاندار تاریخی و تصرف مثل معدن زغال، یک ذخیره جاوید ،اقتصادی امتیاز مهمی را دارا میباشد. معدن زغال در نقطهٔ بین مسجد چوبی و قلعه نو در حصهٔ آغاز جنگل ارچه لامان دو هزار قدم به طرف شرقی سرک در پشته بلندی واقع است. سنگ زغالی که از این معدن کشف شده به مراتب اعلی و به درجات وافر میباشد این معدن جوان است و تا هنوز از استعداد کامل او به قدر سرمویی نقصان نیافته و عنقریب از طرف حکومت متبوعه ما کار آن دایر خواهد شد و این معدن برای ترقیات امور اقتصادی افغانستان امید است به همین زودیها خدمت بزرگی خواهد نمود.

قلعه نو علاوه بر این دو چیز مهم یک جنگل پسته و ارچه هم دارد که بر اهمیت علاقه آن می افزاید. جنگل پسته به طرف شمالی حکومت واقع میباشد جنگل نهایت بزرگی و وسعت دارد. تقریباً به شانزده فرسخ طول و چهار فرسخ عرض مشتمل و دارای چندین لک درخت قدرتی پسته میباشد سالیانه محصول آن از طرف حکومت عمل و دخل میشود. جنگل ارچه لامان در حدود بندِ سبزک ما بین قلعه نو و خواجه چهارشنبه کوههای بلند سنگی واقع است سرکی که به قلعه نو میرسد، از میان جنگل گذشته و یک حصۀ زیاد سرک به سایه درختان این جنگل دارای طراوت و سرسبزی قشنگی میگردد قلعه نو از رود باری که از چشمه های بند سبزک حاصل میشود، آبیاری میگردد.

اهالی قلعه نو بیشتر از طایفهٔ هزاره تشکیل یافته، یک عده افغان هم در این سرزمین زندگانی دارند از دیگر اقوام مثل جمشیدی و تاجیک خیلی کم میباشد بیشتر مالداری و زراعت مینمایند. اینجا بیشتر للمی می شود. زمینهای قلعه نو زراعت للمی را از قبیل گندم و جو و خربوزه و غیره به نهایت خوبی به عمل می آورد.

علاقه قلعه نو به خط سرحد واقع بوده و سطح ارضی آن به حصه آخرین خاک افغانستان امتداد داشته و به علاقه روسی خاتمه می یابد. مزار خواجه چهارشنبه که نواسهٔ حضرت امیر سید کلال صاحب میباشند، در پهلوی سرک واقع است علاوه بر فیوضات روحانی آب و هوای خوبی هم دارد از مزار خواجه چهارشنبه هزار قدم گذشته به طرف شمال غربی بالای پشته بلندی که بر کنار سرک میباشد آثار تعمیرات گذشته و خرابه یک حصار متین با برج و باره آن تا هنوز باقی است معلوم است جای متین و معموری بوده و درفتنهٔ چنگیزی ها خراب گردیده است. گرک اعلی هر رقم و بَرَک از ساختمان قلعه نو بوده و در هر جا شهرت

فوق العاده ای دارد.