نظر کاندید اکادمیسين محمدعظم سيستان درباره این کتاب
نگرشی بر ( مجموعه مقالات مهجور ) مرحوم حبیبی ، گردآورده هارون خپل :
مجموعه مقالات مهجور استاد مرحوم پوهاند عبدالحی حبیبی در واقع گنجینهٔ گرانبها و ذیقیمت علمی است که در نشرات کشور همسایه ما ایران از قبیل مجله آینده، مجلۀ وحيد ، مجلۀ هنر و مردم مجله ، ارمغان ، مجله یغما، مجله رهنمای کتاب و غیره طبع شده و بدون هیچگونه دغدغه و تشویش باید آنرا موثق ترین و معتبر ترین ماخذ و مدارک در عرصۀ پژوهشهای علمی ، به حساب آورد مفیدیت و ثمر بخشی غیر قابل انکار این مجموعه از چند جهت میتواند مطرح بحث قرار گیرد :
نخست اینکه این آفرینشهای عالمانه ومدققانه علامه حبیبی در حدود سه چهار دهه قبل در نشرات علمی - تحقیقی ایران، به چاپ رسیده و دسترسی به آن تا اندازۀ زیادی دشوار و حتـی غیر ممکن است. زیرا جز تعداد انگشت شماری از نویسندگان و محققان افغانی از طبع اینگونه مقالات علمی - تحقیقی در نشر به های موقوت کشور همسایه اطلاعی ندارند و از طرف دیگر بنابر، نایابی و تشتت کامل ، از استفاده و استفاضه پژوهشگران کشور بدور مانده است.
دو دیگر اینکه این کتاب به علاوه گردآوری و تدوین مقالات مهجور ومكتو حاوی مقدمه نهایت ممتع و دقیق در خصوص جهات گوناگون شخصیت و زندگی دانشمند و پژو هنده نستوه کشور پوهاند عبدالحی حبیبی هست که خود به خود ماخذ ارزشمند و قابل تامل درباره حبیبی شناسی ، شمرده می شود. سه دیگر، این کتاب ممتع علاوه بر دیبا چه مسبوط و همه جانبه در بر گیرند ( نزده ) مقاله هست که در چهار قسمت ( مقالات اجتماعی و انتقادی ، مقالات تاریخی و ادبی، پاسخنامه های انتقاد یارد انتقاد و مقالات جغرافیای تاریخی ) جمع آوری و تدوین گردیده است. در قسمت اول این مقالات چنانکه از نامش پیداست، موضو عات م اجتماعی و انتقادی ، گنجانیده شده است. مقاله اول معرف ساختار فکری و معنوی مردم قدیم و طبقات اجتماعی آریانا است این مقاله بعلاوه توضیح طبقات جامعه آریایی در حقیقت نمایانگر سیستم طبقاتی جوامع که حایز فورماسیون اجتماعی اقتصادی همانند میهن ما در آن زمان بوده ، نیز میباشد. در مقالۀ دو می این قسمت تفسیر نایاب و ناشناخته قرآن عظیم الشان که کشف تازه یی در زمینه علوم اسلامی بشمار میرود ، معر في و توضیح گردیده است. مقالۀ سوم این قسمت سیمای وضع فرهنگی و فکری مردم افغانستان را در عصر ظهور اسلام تصویر میکند. مقالۀ چارم به بررسی نقادانه نوشته های مستشرقان در موضوعات تاریخی ادبی
جغرافیای تاریخی و غیرۀ : کشور اختصاص یافته است که اشتباهات آنان را بگونۀ مستدل برملا ساخته است.
در قسمت دوم این مقالات یعنی " مقالات تاریخی وادبی " از کاوش و تحلیل عمیق درباره رتبیلان و زنبیلان گرفته تا تاریخچه نسخ خطی افغانستان ، شناسایی كتب سب كلاسيک و نایاب زبان فارسی ، رفع مغالطه ها و اشتباهات درباره مولفان کتابهای کهن تاریخی ادبی و غیره بررسی جوانب مختلف اختصاصات وارزشهای شعر فارسی میرزا غالب دهلوی وسایر موضوعات گنجانیده شده است که خواندن و مطالعۀ آن ها دستیابی به نکات خیلی جالب و بکررا برای متتبعان وخامه پردازان اعم از خارجی و داخلی ، میسر میگرداند.
در بخش مربوط به پاسخنامه های انتقاد یارد انتقاد دو مقالۀ نهایت ارزنده و گرانبها جا دهده شده است. ایندو مقاله در واقع پاسخ به انتقاد یا نقدیست که دو تن از دانشمندان و محققان ایرانی برکتابهای " تاریخ گردیزی " و " فضایل بلخ " استاد حبیبی که در ایران به طبع رسیده ، نگاشته اند.
با مطالعه این دو مقاله نه تنها حذاقت ، جزالت چیرگی و استادی غیر قابل انکار علامه عبدالحی حبیبی را در امر تحقیق و نگارش میتوان دریافت بلکه فحواو مفاد آن میتودلوژی نقد و رد نقد یا پاسخ بانتقاد آثار علمی تحقیقی را به نویسندگان می آموزاند در بخش مربوط به " مقالات جغرافیای تاریخی " دو مقاله عالمانه واستادانه در مورد جغرافیای تاریخی افغانستان گنجانیده شده در مقاله اولی این قسمت نام تاریخی "بنی باینجور" که در برخی و متون تاریخی بشكل نادرست ضبط گردیده ، توام با تشریح و تاویل پس منظر تاریخى وفيلو لوژيک آن مورد بررسی قرار گرفته است .
هكذا " شابهار بیهقی " نیز عنوان مقاله آخری این قسمت است که استدلال و مدارک واقعا معقول و منطقی را درباره محل و چگونگی شابهار که در چاپ اول و دوم تاریخ بیهقی قدری خبط آمیز بیان گردیده بدست میدهد. با در نظر داشت آنچه گفته آمدیم، طبع و نشر این مجموعه علمی را از طرف اکاد میعلوم يک گام مفید و ثمر بخش در جهت غنای فرهنگی کشور تلقی مینماییم.
کاندید اکاد میسین محمد اعظم سیستانی رئیس مرکز علوم اجتماعی اکادیمی علوم.
۲۸ ر ۳ ر ۱۳۶۶