زبان دری و ادبیات آن

حصص سابق به طورمجموعی به حیث یک مقدمه نشان می دهد که خاک های بین «اکسوس » و اندوس پرورشگه السنۀ خانواده هند و ایرانی بوده و ترتیب زبان ویدی زبان یا اوستایی زبان پراکریت گندهاری ساسنکریت ,کلاسیک زبان پرثوی یا پهلوی پارتی خراسانی , سغدی اسکایی تخاری ,پهلوی ساسانی بدون ذکر شاخه ها و فروعاتی که هنوز هم به صروت دستۀ غلچه پامیر و نورستانی ا زبین نرفته است دوره به دوره ما را به عهد اسلامی نزدیک می سازد با سقطو کوشانیها بزرگ در افغانستان و عروج ساسانیها درایران و تسلط سلاله اخیر الذکر در خراسان زبان پهلوی ساسانی با همان تاثیر فراوانی که ز پهلوی فراوانی که از پهلوی پارتی بر داشته بود در صفحات شمالی و غربی افغانستان در باختر و سیستان راه یافت و حتی در سایر نقاط مملکت هم پراکنده شده بود طوریکه دیدم در دورۀ یفتلی ها و بعد ازآن تا آغاز عهد اسلامی در سه چهار قرن اولیه هجری پراکریت و برهمنی, سانسکریت ودیواناگاری زبان و رسم الخط پهلوی در افغانستان متداول بود انچه از نقطه نظر مبحث فعلی یعنی پیدایش زبان«دری» مهم است , انبساط زبان سغدی در دورۀ یفتلی و تماس مزید آن با پهلوی ساسانی می باشد که نتیجۀ آن بر زبان دری بی تاثیر نیست. زبان دری :          معمولا زبان دری را منحیث لغت دونوع معنی میکند : یکی به اساس کلمه « در» و آن را زبان «درگاه» و «دربار» می خوانند , و دیگر منسوب به «دره» که زبان کوهستانی شود این توجهات بیشتر به اساس قاموس ها و کتب لغت معمول شده است « برهان قاطع » کلمه «دری» را بر چهار گونه تعبیر میکند :         ۱- گویند لغت ساکنین چند شهر بوده است که عبارت از بلخ بخارا بدخشان و مرو است.   ۲- طایفه ای برآنند که مردمان درگاه کیان به آن تکلم می کردند.    ۳- گروهی گویند که در زمان بهمن اسفندیار چون مردم از اطراف عالم به درگاه او می آمدند و زبان یکدیگر را نمی دانستند؛ لهذا دانشمندان به امر بهمن زبان فارسی را وضع کرده و آن را «دری» نام نهادند.       ۴  - منسوب به دره را نیز گویند, از قبیل کبک دری و این بع اعتبار خوشخوانی هم می توان بود زیرا مهمترین لغات فارسی زبان دریست خلاصه این چهار تعبیر این است که منشأ و کانون پرورش زبان دری خراسان و ماوراء النهر بوده و در عصر ساسانی محتملا زبان دربار هم اتخاذ شده بود ( شبهه نیست که کیان به معنی واقعی همان پادشاهان معاصر زرتشتر بلخی می باشد و سرود «گاتها» از زبان ایشان نمایندگی می کند. اگر طبق نظریات مهموله مقصود از ان هخامنشی ها و یا ساسانی ها باشد هر کدام زبانی داشتند مثل فارس قدیم و پهلوی و قصۀ بهمن و امر ساختن زبان افسانوی بیش نیست) چون این خلاصه حاوی تمم نظریات در اطراف زبان دری میباشد در پرتو تحقیقات آن را مفصل تر شرح می دهیم.