ریشۀ "آریا" در یک عده نام ها
از روی سرود ویدی و شهادت اوستا معلوم شد که کلمه "آریا" برای وحدت قوم و تشخیص قبایل "ویدی" بیک نام مشترک بار اول در خاک کشور ما بمیان آمد و باز در عصر اوستائی که از هر نقطه نظر ادامه عصر قدیم تر است با تغییرات تلفظ، عین این کلمه بصورت "ایریا" در آمد نام "آریا" با تحریفات مختلفی که زاده مقتضیات نقاط مختلف است در یک عده نامهای خاص نقاط کشور ما محافظه شده و این بجای خود دلیل بزرگی است که عمومیت این کلمه را در ین سرزمین نشان میدهد.
هرویو Haroyu : نامی است که اوستا برای خطه شاداب هری رود داده است. در ین کلمه ریشهٔ قدیم "آریا" گنجانیده شده که از آن در مرور زمانه کلمات هری، اری ،آریا هرات و غیره بمیان آمده است.
هراوی تی Hravaiti : این نام را اوستا به قطعه زمین قشنگ ارغنداب داده است. اینجا هم كلمة "هرا" ریشه قدیم "آریا" را نمایندگی میکند. در کلمهٔ "اراکوزی" که یونانی ها در مورد این منطقه استعمال کرده اند، ریشه قدیم شکل "ارا" بخود گرفته است و حتی اگر به دوره آشوری ها هم بالا برویم "ارا" در اسم "اراکوتس" و "اراکوتی" دیده میشود.
آریاکا Aiaka: شهری بود در ولایت مارجیان که باشندگان آنرا "آریاکی" میگفتند (۲۵) و دیده میشود که در نام شهر و باشندگان آن کلمهٔ "آریا" با شکل کامل خود موجود است.
آریاسپ Ariaspa : یکی از شهرهای مهم در انجیان بود و قرار نظریه "آرین" کنار رود هیرمند وقوع داشت اهالی آنرا "آریاسپه" یعنی "آریا های سوارکار" میگفتند و كلمه "آریا" در نام شهر و باشندگان آن هر دو بدون جزئی تغیر و تحریفی دیده میشود (۲۶).
اریستوفیل Aristotless : بطرف غرب ولایت "پاروپامیزاد" مردمانی بنام "اریستوفیل" زندگانی میکردند که بطلیموس از آنها اسم برده و "اندره برتلو" عین مفهوم "آریا" را به این کلمه داده و ایشان را مردمان نجیب نژاد خوانده است(۲۷). در اول این اسم کلمۀ "آریا" بصورت "اری" ظاهر است.
آرتاکانا Artakana : یکی از شهرهای خیلی کهن حوزهٔ شاداب هریرود شهر "آرتاکانا" است(۲۸) بیلیو میگوید که قصرهای شهزادگان آریا در آنجا بود (۲۹). ریشه کلمه آریا بصورت "آر" در اول این اسم هویدا میباشد.
آریوس Arius : نام رودخانه "هری رود" است. "ار" یا "اری" که در این اسم ملاحظه میشود، تحریفی از کلمه "آریا" یا "هریوا" است.
پس اگر تجسس شود از این قبیل نام ها در میان اسمای شهرهای قدیم و رودخانه ها و قبایل کشور ما زیاد است که کلمه "آریا" یا بصورت کامل یا با جزئی تغیر و تحریف در آنها موجود است و ریشه آن بیک نگاه شناخته میشود.