شهادت میر محراب خان قلات
میر محراب خان دوم از خاندان احمد زئی بروهی بلوچ در سنه ۱۲۳۲هـ بر تخت خانی قلات نشست،(برای سلسلۀ نسب او، ر ک : تعلیق ۲۹) وی مرد با همت و آزادی طلبی بود، که در حین لشکر کشی قشون اندس ۱۸۳۹ ع با مقاصد استعمار طلبان برطانیه موافق نیامد، و با وجودیکه سران لشکری انگلیس بقای خانی او را تعهد کردند، وی با ایشان موافقت نکرد و خطوط مواصلات آنها را از درۀ بولان برید در بارۀ شهادت این مرد دلاور و آزادی طلب آنچه درین کتاب (بیان مراجعت افواج انگلیس و مقابله با میر محراب خان)... آمده خیلی دلچسپ وخواندنی است، اکنون ببینیم که دیگران چه میگویند؟
موهن لال که در جبهه مقابل خان شهید، جاسوس فعال و زرندگی بود، و با لشکر اندس همراه میرفت مینویسد:
بتاریخ ۱۳ اکتوبر ۱۸۳۹ ع سر توماس ویلشایر (ر ک : تعلیق ۳۶) و کاپیتان بین پولیتکل ایجنت بکویته رسیدند، و به ۱۲ نومبر ۱۸۳۹ ع در قصبۀ جریانی هشت میلی قلات فرو کش شدند.
از اینجا جنرال ویلشایر پلان حملۀ قلات را ترتیب داد، و بریگدیر بومگارد قیادت دستۀ اول حمله آوران را بر عهده گرفت، که قوماندان رمنت ۲ ملکه انگلستان بود. میر محراب خان بکمال شجاعت مقابله کرد، و در میدان جنگ هنگامی کشته شد که خود وی شمشیر برهنه در دست داشت. این بود عاقبت شخصی که هزاران نفر همراهان و کارمندان لشکر ما باشاره او در بولان کشته شده بودند. اما بع عقیدۀ من پاداشیکه به وی داده شد نسبت به جرم او خیلی سنگین بود(۱)."
---------------------------------------------------------
(۱)حیات امیر۲-۲۰۰۰ ببعد.
این گل که بشهادت سجع مهرش " گلی از گلشن محمود محراب" بود، در کوهسار قلات پژ مرد، که تاریخ شهادت او ۵ رمضان ۱۲۵۵ هـ است، و علت ناکامی وی نیز نفاق سرداران بلوچ است که کارکنان مفسد لشکر استعمار بدربار وی قبلا با وسایل گونا گون انداخته بودند، و درینوقت جز دو سه صد نفر در جنگ با وی همراهی نکردند، و چون لشکر متجاوز انگلیس داخل شهر قلات شدند، فقط شصت نفر عملۀ خاص دربار با میر باقی ماندند. که از ان جمله چند نفر مسلمان و هندو با او در میدان جنگ جان دادند(۱).
اخوند محمد صدیق یکی از درباران وی مینویسد:
"محراب خان شخصی شجاع و غصه ناک بود، بنای مردم کشی را در میان نهاد... مردم متوهم شده نفور گشتند... پیوسته در ما بین محراب خان و مردم الوسی براهوی همین معامله بود، اگر یکی از خاموش می بود، دیگر سر بفتنه می برداشت، تا آنکه ... بعد از تسخیر کابل و قندهار، فوج انگریزی که در قندهار مقیم بود معاودت نموده، بره قلات بلوچی آمد، محراب خان اطاعت ننمود، برای خوشنودی خدا و رسول به محار به پرداخت. از سرداران براهوی ، بغیر از ولی محمد مینگل و چند نفر معتبرین دیگر هیچکس همراه او به محار به کمر نه بست.. فوج انگریزی در ماه رمان ۱۲۵۵ هـ بکلات آمد، آتش کار زار اشتعال یافت، از وقت طلوع آفتاب الی نصف روز، جنگ توپ و تفنگ قایم بود، انگریزان توپها را مقابل دروازۀ مستونگ گذاشته، به چند گوله قلعه را زده شکسته، درون شهر حمله آوردند، محراب خان معه چند نفر چنانچه شاغاسی نور محمد و میر ولی محمد مینگل و عبدالکریم رئیسانی و داد کریم شهوانی و شهباز خان رنچاری وفضل و فضل لهری و نبی بخش جتونی و غیره مردم کلات شربت شهادت چشید....(۲).
-----------------------------------------------
(۱)تاریخ بلوچستان۲۷۷
(۲)تاریخ براهوی از اخوند محمد صدیق بحوالۀ تاریخ بلوچستان ۲۲۹