کتیبه سرخ کوتل

حروف یونانی روی خشت های سنگی

۷ سال شد که درشمال هندوکش درنقطه معینی بنام (سرخ کوتل) حفریات دامنه داری دامه دارد؛ کسانیکه به تاریخچه تحقیقات باستان شناسی درافغانستان وارد هستند؛ میدانند که از ۱۹۲۳ تا ۱۹۵۰ هرقدر تفحصاتی که درشمال هندوکش درجلگه پهناورباخترمخصوصأ درنفس خرابه های موجوده شهربلخ ود رنقاط ماحول آن بعمل آمد؛ آنطوریکه انتظارمیرفت چیزمهم وقابل ملاحظه بدست نیامد؛ تا اینکه هفت سال قبل درجناح شرقی صفحات باختر درعلاقه بغلان دردهن غوری به فاصله ۱۷ کیلومتری جنوب غرب پل خمری درمنطقه ئی که آنرا (دهن شیر) گویند؛ روی تپۀ ئی موسوم به (سرخ کوتل ) آتشگاه وبقایای آبادی های مفصلی کشف شد و دامنه های کاوش هنوز ادامه دارد.

شبهه ئی نیست که دراثرهفت سال کاردریک نقطه خاک برداری های وسیعی بعمل آمد وآثارآبادی های مختلف ازقبیل آتشگاهها،محوطه ها،حجره ها،دیوارها و برج ها،زینه ها و پارچه های هیکل تراشی وغیره بدست آمده که مجموع آن بریک سلسله مسایل مهم تاریخی روشنی می اندازد.

درقطارسائراشیائی که بدست آمده یک سلسله کتیبه هائی هم است وسرخ کوتل اولین نقطه ایست در افغانستان که بلا انتظاربه کشف سنگ نوشته ها درآنجا موفق شده ایم.

اولین کتیبه ئی که درسرخ کوتل منکشف شد نوشته هائی روی خشت های سنکی که یکی دوتای آن قبل ازآغازحفریات علمی حین تسطیح سرک ازپای کوتل مذکوربدست آمده بود وباعث توجه باستان شناسان همین خشت های نوشته دارشد؛سپس درطی جریان کارپنج خشت دیگرهم بدست آمد که الفبای یونانی یکی ازعجایب است؛ ولی چون ترتیب اصلی خشت ها برهم خورده وتعداد آنهم معلوم نیست که دراصل چند عدد بود؛ بدین دولحاظ خواندن آن معطل مانده وجزپاره ملاحظات دراطراف چگونگی شکل حروف مطالعات دیگری درآن مورد نمیتوان کرد.

دومین کتیبه سرخ کوتل عبارت ازبرخی حروفی است روی یک تخته سنگ که  جنس آن آهکی است و رنگ آن سفید مایل به زردی میباشد و ازاطاق مخصوص آتشگاه آتشکده بزرگ سرخ کوتل بدست آمده است درحصص وسطی روی تخته سنگ آثارسائیده گی ها تشخیص میشود ونظربه فرضی را تقویت میکند که قرارآن اصلأ اجاق آتش فلزی بوده و پایه های تولید گردیده است؛بهرحال روی این تخته سنگ هم هفت حرف نقرشده است. ناتمام مانده وناتمام باخطوط خارجی آن معلوم میشود دوحکاک فرصت نقر کردن آنرا نیافته است.

کتیبه سوم سرخ کوتل روی پارچه سنگی است که ازحیاط معبد ازمجاورمدخل جنوبی آن کشف شده ونسبت به خشت های هفتگانه وتخته سنگی که ذکرکردیم یکی ازاعضای سابق هیئت حفریات فرانسوی که ضمن جریان این کاوش ها شخصأ درسرخ کوتل حضورداشت اظهارنظرمیکند که حروف کتیبه تمامأ یونانی است ولی زبانی که درآن بکاررفته هم یونانی وهم یک زبان محلی باختری است که آنرا زبان (کوشانی) یا(تخاری) میتوان خواند.

طبق نظریه دقیق مذکورازجمله سه سطرکتیبه سطرسوم آن یونانی می باشد و درآن یک اسم خاص یونانی به وضاحت تتشخیص میشود که عبارت از(دیاپالامدس) است و آنرا بصورت (پالامدس) یا (پالامد) سهل تروآسان ترمیتوان تلفظ کرد اسم خاص مذکور را درجمله که استعمال شده چنین نوع میتوان تعبیروترجمه کرد:

(به کمک پالامد) (دراثرتوجه پالامد) (به کوشش پالامد) معلوم نمیشود که این شخص یونانی موسوم به (پالامد) معمار بوده یا اجاره داریا کدام ماموریتی داشته از قبیل ناظم یا ناظریا متوالی باشی که کاره یا عمرانی به کمک یا دراثرسعی و توجه او صورت میگرفته است ازروی این کتیبه معلوم میشود که یونانی ها تا عصرکوشانی ها هم دربعضی کارها دخالت داشته اند.

زبان مضمون دو سطردیگراین کتیبه یکی ازالسنه محلی باختری است که عجالتأ آنرا (زبن کوشانی) خوانده اند وبصفت تخاری هم میتوان آنرا یاد کردویکی اززبانهائی که درقرن اولیۀ مسیحی دربغلان معمول ومروج بوده است.

کتیبه چارم مکشوفه ازسرخ کوتل کتیبه ایست بسیاربزرگ ومفصل روی یک پارچه سنگ عظیم که طول آن ازیک متروبیست سانتی وعرض آن از (۸۰)۹ سانتی متجاوزاست و (۲۵) سطرنوشته دارد هرسطر بیش از40 یا ۴۵ حروف دارد.این کتیبه بزرگ که آخرین کتیبه مکشوفه ازسرخ کوتل می باشد درحدود ۱۱ماه قبل ازحصص تحتانی تپه بدست آمده وتمامأ به حروف یونانی درعصرکوشانی نوشته شده زبان این کتیبه وهویت آن هنوزمعلوم نشده ولی گمان غالب برآن میرود که مثل دوسطرکتیبه سوم زبان این کتیبه هم کوشانی یا تحتانی یعنی یکی اززبان های مروجه ومحلی علاقه بغلان و باخترزمین باشد. نام (کنیشکا) امپراطوربزرگ کوشانی دو دفعه درین کتیبه مهم ذکرشده.

زبان شناسان وخاورشناسان ازروزکشف باینطرف مصروف مطالعه این کتیبه مهم هستند وانتظارداریم به حل آن موفق گردند وهرروز که متن ترجمه آن نشرشود یک صفحه بسیارجدید وبسیارمهم درجهان فرهنگ و ادب و تاریخ افغانستان علاوه خواهد شد.

۲۸/۴/۳۷