32

عهد کانیشگا و سال تحریر این کتیبه

از کتاب: زبان دوهزار ساله افغانستان یا مادر زبان دری ، بخش دوم

 از کلمات ۶۸ تا ۷۴ تاریخ نوشتن این کتیبه چنین نقر شده "بدنی ایوگ اودو هیرس خشون نیسان ما مال" یعنی به سی و یکم سال سلطنت هنگام نیسان ماه. از کتیبه های متعددی که از کانیشکا و شاهان دیگر دودمان او باقی مانده ثابت می آید، که سال جلوس كانيشکارا مبداء تاریخ آن عصر قرار داده بودند. و در اکثر کتیبه ها موسم سال و سال چندم جلوس او راحتی بعد از مرگش هم می نوشتند .

امادر بارۀ تاریخ جلوس و تعیین عصر حقیقی این پادشاه  باوجود پیدایش کتیبههای فراوان آن عهد ، بین مورخان اختلاف نظر موجود است . وعموما جلوس اورا در حدود (۱۲۰م) دانسته اند 

ستين كونو STEN-KONOW در مجله اکتا اریانتالیا ( ج ٦ ص ٩٣ ببعد) مقالتی در این باره نوشته و سالهای سلطنت او را از ۱۲۵م تا ۱۵۲م تعیین کرده است . که این قول را محققی مانند کریستن سن هم نقل میکند اما آنچه نویسنده تاریخ افغانستان عصر کانیشکا را حوالی ۱۲۵ ر ۱۶۰م  تعیین میکند این قول مورد تأمل است . 

زیر اکتیبه هات هندی از عصر کانیشکا در دست اند ، که یکی تاریخ سال ۲۳ ما اول تابستان یعنی سنه ۱۵۱ م را دارد . در حالیکه نوشته دیر سال ۲۴ ماه تابستان مطابق - ۱۵۲ به عصر جانشین کا نیشکا یعنی و اسثکا تعلق میگردد. و ازین استنباط میکنند که کانیشکا در بین تا بستان ۱۵۱ م و تابستان ۱۵۲ مرده باشد و بنابران بر قول نویسنده تاریخ افغانستان که عصر کانیشکا را تا ۱۹۰ م رسانیده اعتمادی نتوان کرد . علاوه بر این ستین کو نو از روی اسناد چینی هو شو استنباط کرده که کنی شکاپیش از مرگ خود ۱۵۲م  به ختن مراجعه کرده و در همین سال از جهان رفته و یا کشته شده باشد  و هم همین مؤلف مبدأ عهد تاریخی کانیشکا را در ۱۲۸ر ۱۲۹تعیین کرده است.

حالا اگر مبدأ عهد كانيشکا را ۱۲۹م قبول کنیم . پس موسم بهارماه حمل (نيسان) سال سی و یکم مقارن می آید، با ۱۶۰م که هشت سال بعد از فوت کا نیشکا باشد. کتیبه های متعدد خروشتی و براهمی در دست اند که همین مبدأ تاریخ را داشته و از آن چنین نتیجۀ بدست می آید : از کتیبه های کانیشکا دارای سنه ۱ ر ۳ ر ۱۳عهد كانيشكا. 


« «         واسثکا « «        ۲۴ ر ۲۸       « «

« «        هوو يشكا « «        ۳۳  ر ۶۰      « «

« «         واسود يوا « «        ۷۴   ر ۹۸     « «


از روی این تعیین سنین باید گفت که کتیبه بغلان بايد در عصر واسشکايا هو ویشکا اخلاف کانیش کا نوشته شده باشد در حدود ۱۶۰ م  (ماه حمل) اگر ما از احتیاط کارگرفته و جلوس کا نیشکا را ۱۲۰ تا ۱۲۵ م  بدانیم. پس تاریخ نوشتن کتیبه را بین ١٥٠ / ١٦٠ باید تعیین کنیم که اواسط قرن دوم مسیحی باشد.