زوراستر

(زوراستر) یا (زوراسترا) یا (زردشت) کسی است که نسبت به حقایق شخصیت او منابع تاریخی بدلائل أتى الذکر بطور یقین چیزی گفته نمیتواند و از ین سبب اگر بعضی نظریه ها از طرف متتبعین داده شده همه فرضی و تقریبی است و چون اصل اوستا و دیگر کتب عصر او بواسطه فتنه یونانی برباد شد، مورخین به خاطره های باقیمانده آن که بشکل داستان و اساطیر درآمد متوصل شده میگویند که (زردشت) نام چندین نفر بوده و یا هیچ وجود خارجی نداشته و شخص وهمی و تصوری است. ولی اگر در ین مسئله دقت شود که زوراستر و آئین او با نظریات مختلفی که درین باره است، بین قرن ۶ و ۱۰۰۰ ق م بمیان آمده و سپس تمام آثار و کتب آن دوره با آشوب یونانی تباه شد طوریکه یک نسخه هم از کتاب اصل (اوستا) باقی نماند طبعاً باید که زوراستر مقنن باختری شکل موهومی بخود بگیرد زیرا فراموش نباید کرد که اوستائی که امروز در دست است و از آن همه صحبت میکنیم اوستائی است تازه که در عصر پارتی و باز دفعه دیگر در عصر ساسانی از حافظه ها و اوراق خطی پراگنده جمع شده و دست زیاد خورده حتی در قرن ۹ مسیحی دوصد سال بعد از ظهور دین مقدس اسلام هم در آن چیزی تزئید کرده اند. پس افسانه هائی که راجع به زوراستر نقل میکنند همه ساختگی و بیشتر آن هم در عصر پارتی و ساسانی که میخواستند زور استر و آئین او را زنده بسازند، بمیان آمده. پس اگر شخصیت زور استر تا یک اندازه وضعیت افسانه ئی بخود گرفته علتش یکی بربادی آثار تاریخی عصر او با آشوب یونانی و دیگر هم عدم معلومات محیط عصر پارتی و ساسانی است و این باعث شده نمیتواند که زور استر یا زردشت بلخی وجود نداشته باشد. اینکه میگویند زور استر نام چند نفر گذشته بی اساس نیست بعلاوه زور استر باختری، دو نفر دیگر را هم به این نام یاد میکنند یکی زور استری که اصلا نامش (مزدک) بوده و در عصر ساسانی ها در آئین زردشتی عصر ساسانی تغییراتی وارد کرده و بیاد آئین قدیمم باختر، دین نوی بمیان آورد و دیگر زور استر آشوری که او را مؤرخین قدیم یکی از شاهان ماد و حکمفرمای بابل تصور میکنند و تاریخ او را در حوالی ۲۲۰۰ ق م ثبت میکنند بهر حال زردشت بزرگ معروف همین شخص باختری بوده که اوستا یکی از یادگارهای او است.

با وجود فتنه تهاجمات یونانی و آشوبی که در اثر آن به معارف و کتب خانه ها صدمه مدحش وارد شد نام زوراستر از خاطرهها محو نشده و اکثر مؤرخین قدیم و کلاسیک به خوبی از او یاد آوری کرده اند که تذکرات بعضی را در اینجا بیان میکنیم :

افلاطون زوراستر را بانی مذهب (ماژ) ها دانسته او را پسر (اورومازس Oromazes) (هرمزد) قلمداد میکند.

(هرمیپوس Hermippus ) که از اهل (سمیرنا Smyrna) بود زوراستر را باختری و شاگرد ازوناک Azonakes ) میداند.

(دیودوروس Diodorus ) مینویسد که زور استر در میان آریائی ها چنین وانمود نمود که ارواح نیک اساس آئین نوی را به او الهام نموده است.

(ترگو پومپیوس Trogue Pampeius) او را معاصر نینوس، شاه آشوری دانسته مینویسد که زوراستر شاه باختری ها با کشف حرکات اجرام سماوی و اسرار سحر آمیز دیگر اقتدار فوق العاده حاصل کرده و آخر بدست نینوس بقتل رسید.

(پلینی Pliny) بملاحظه میر ساند که زوراستر موسس دوکتورین ماژها بوده و در روز تولدی خود میخندید.

(دیوکریسوستم Diochrysostom) مینویسد که زوراستر در اثر عشق و علاقه ئی که به حکمت عدالت داشت، منزوی در کوهی در میان آتش زندگانی میکرد و چون پادشاه وقت با عرفا و بزرگان کشور به دیدن او رفت از میان آتش برآمده و ایشان را به آئین خود دعوت نمود.

(کفالیون Kephalion) متذکر میشود که زور استر شاه باختر با سمیرامیس جنگ نموده و مغلوب او شد.

هکذا (تئون Teon) باشندۀ شهر اسکندریه جنگ سمیرامیس و زوراستر بلخی را متذکر میشود.

(امینوس مارسلی نوس) زوراستر را باختری خوانده علاوه میکند که هشتاسپ پدر داریوش آئین مغان را به خارج انتشار داد.

(سویداس Suidas) زور استر باختری و زور استر آشوری را که در عصر نینوس میزیست از هم تمیز میدهد.

علاوه برین بسیار کسان دیگر بصورتهای مختلف از زوراستر اسم برده اند و بعضی با اشتباه با زوراستر آشوری او را هشتمین پادشاه ماد و سلطنتش را در بابل مصادف به ۲۴۵۱ و ۲۲۲۴ ق م قرار میدهند لیکن چون اکثر این بیانات اغراق آمیز و خالی از حقیقت است، از آن صرف نظر میکنیم.

از بیانات مؤرخینی که گذشت چنین بر میآید که زور استر مؤسس دوکتورین ماژها اصلا آریائی یعنی باشنده سرزمین آریانا بوده، هرمی پوس، تروک پومپیوس، کفالیون، تئون، ارنوبیوس Arnobius و ایزوبیوس Eusebius او را اهل باختر و شاه باختری ها مینویسند و از جنگ های او با نینوس و سمیرامیس شاه و ملکه آشوری صحبت میکنند.

آنچه که خود اوستا و به تعقیب او تعدادی از محققین مینویسد این است که زوراستر اصلا از اهل باختر بود اوستا پدر و پدر کلان او را (پوروش اسپه Pourushacpa) و (هچاتاسپه Haechatacpa) نام میبرد و بعد از ۱۲ یشت نسب او را به (مانوشیرا) میرساند. در اوستا مانوشیرا پسر (ایریو Airyu ) قلمداد شده و (ایریو) پسر (تریتونا Thraetaona) است که نژاد آریائی آریانا احفاد او میباشد.

بهرحال افسانه ها و غرائبات در اطراف شخصیت و ظهور زوراستر زیاد است و کثرت آن چنین حکم میکند که باید از همه صرف نظر شود. آنچه واضح از کتاب اوستا فهمیده میشود این است که زور استر در زمان ویستاسپ شاه باختر در حوالی ۶۰۰ و ۱۰۰۰ ق م میزیست و چون عالم متبحر و شخص خیلی دانستهئی بود در اثر تقاضای محیط در اصولات زندگانی و معتقدات قدیم آریائی باختر اصلاحاتی نموده کم کم کارش بجائی رسید که قوانین اجتماعی شکل دین نوی بخود گرفت. آنگاه بحضور ویستاسپ حاضر شده با مجمع علمای درباری که عده آنها را بعضی ها ۶۰ نفر مینویسند مدت چهل روز بحث و مناظره نموده آخر همه را به نظریات خود قانع ساخت و شاه پیرو فرمایشات او شد.

ویستاسپ در انتشار آئین زوراستر جد و جهد بلیغ نموده حکم داد تا سخنان حکیمانه او را روی پوست گاو نوشته به معابد باختر تقسیم نمایند بعضی ها مینویسند که در اثر حکم ویستاسپ از سخنان زوراستر فقط دو نسخه نوشته شده که در خزانه سلطنتی باختر بود. حین تهاجمات یونانی ها یک نسخه آن در دسی نبشت Desi-i-nepst) یعنی (قلعه کتاب) یا کتابخانه شاهی و دیگر آن در خزانه (شاپیگان Shapigan) بود. این دو نسخه از نسخه های اصل و مخصوص اوستا بود که با آب طلا روی پوست گاو نوشته شده و تا زمان اعتلای هخامنشیها در باختر بود و بعد از آن آنها را کتابخانه استخر بردند و حین تهاجمات یونانی یک نسخه آن با کتابخانه استخر طعمه حریق شد و دیگرش را اسکندر برای ترجمه به یونان فرستاد.