گونه های فعل از نگاه ساخت

فعل های زبان دری از نگاه ساخت به سه گونه جدا می شوند:

- فعل های ساده

- فعل های پیشوندی

- فعل های مرکب

فعل های ساده :

فعل ساده آن است که از یک کلمه وارسته ( مستقل ) ساخته شده است، چون خندیدن، شنیدن، پریدن گفتن ،ساختن، شناختن ، بستن، گسستن افتادن ، ایستادن ، ماندن ، خواندن .

فعل های پیشوندی :

فعل پیشوندی فعلی است که از یک پیشوند و یک کلمه وارسته ساخته شده است ، مانند :

درآمدن ( در + آمدن ) ، برآمدن ( بر + آمدن ) ، برآشفتن ( بر + آشفتن ) ، بازگشتن ، (باز + گشتن ) ، درماندن ( در + ماندن )، واداشتن (وا + داشتن ) ، واماندن ( وا + ماندن )

 در زبان گفتار کابل :

فرامدن ( فرا + آمدن ) = پایین شدن

 در گرفتن ( در + گرفتن ) آتش گرفتن ، سوختن

فعل های مرکب :

فعل مرکب از یکجا شدن یک اسم یا یک صفت با یک فعل ساخته می شد.

مانند ، خنک خوردن ، ناجور شدن ، خوشحالی کردن ، خوشمزه بودن، سرسبز شدن قوی شدن ، کم آمدن ، آب شدن ، یخ زدن ، آتش گرفتن . 

یادداشت :

در زبان دری تمایل به سوی کاربرد و ساختن فعل های مرکب نمایان است.

اکثر به جای خندیدن ، خنده کردن ، به جای گریستن ، گریه کردن ، به جای نوشتن ، نوشته کردن ، به جای خوابیدن ، خواب کردن ، به جای فرستادن ، روان کردن ، به جای کوشیدن ، کوشش کردن ، به جای پختن ، پخته کردن ، به کار میرود. به این صورت فعل های ساده رفته رفته از کاربرد میافتند و فراموش می شوند. چون از فعل های مرکب اشتقاق ممکن نیست، یعنی از آن اسم وصفت ساخته شده نمیتواند امکان واژه سازی زبان رو به کاهش می رود. دوام این وضع خواه مخواه به حال زبان زیان آور می باشد.