مبلغان بودائی در افغانستان
افغانستان وهند درمجاورت هم مانند بیشترازخاک مجاور درسرزمین های متقابله یکدیگردرموارد مختلف تاریخی نفوذ داشته و آثارآن درهردوکشورمحسوس است.
تاثیرمتقابله میان خاک های افغانستان وهند بسیاربارز وشواهد آن بسیارهویدا است.
یکی ازتاثیرات کلی و دامنه دارهند برافغانستان انتشاردیانت بودائی است که از روزعبور از رود خانه (اندوس) سند تاروزهای آخرین دوام آن بیش ازهزا سال سپری شده و درهزارسال دوام خود تاثیرعمیق و دامنه داری در افکاروطرزآبدات وعمرانات باشندگان این کشوروارد نموده است.
چطوروچسان وچه وقت آئین بودائی درافغانستان انتشاریافت؟ جواب این سوال مهم که درسرنوشت این سرزمین تغییرات کلی وارد کرده قابل دانستن و قابل بحث و تفحص است.
همه میدانیم که آئین بوادئی درقرن ۶ ق م با (ساکیامونی بودا) درسرزمین هندوستان ظهورکرد. درحدود سه قرن این آئین درخاک های هند محدود بود تا اینکه دودمان (موریا) اولین دودمان تاریخی سلطنتی هند قدیم بمیان آمد.
(چندراگو پتاموریا) مؤسس و(پاندوسارا) دومین پادشاه این سلسله درگذشت تا نوبت به زمامداری پسر اخیرالذکرموسوم به “آشوکا” رسید و وی بعد ازسال دهم سلطنت درحوالی”۲۴۹” ق م داخل آئین بودائی شده و درتقویت وانتشاردین مذکورصرف مساعی نمود.
یکی ازواقعات بسیارمهم این زمان تشکیل یک محفل بزرگ مذهبی است درشهر”پتالی پوترا” یعنی “پتنه” امروزی که درآن وقت پایتخت امپراطوری موریا بود و ازشهرهای باعظمت هند قدیم محسوب میشد. این محفل تحت ریاست عالم معروفی بنام"موگالی پوتاتیسا" وتحت سرپرستی عالیۀ شخص شاه (آشوکا) که سمت روحانیت هم داشت تشکیل شد و پاره تصمیمات بسیارمهم درآن گرفته شد؛ازقبیل ترتیب و تنظیم قوانین مذهبی و اعزام مبلغان برای انتشارآئین بودائی درداخل هند و درخارج حدود وثغورآن.
درهند توجه محفل مذهبی بیشتربطرف جنوب وعلی الخصوص درخاک های "سیلان"معطوف شد؛ چنانچه حالاکه آئین بودائی درهند ازمیان رفته بکمال قوت و قدرت درجزیره سیلان دوام دارد و آئین رسمی آن کشوربشمارمیرود؛نقطۀ دیگرکه مورد توجه محفل مذهبی واقع شده بود؛ خاک های ماورای غربی رود اندوس اسند) یعنی خاک های افغانستان امروزی بود که درآن زمان یک قسمت جنوبی آن تا حوزۀ ارغنداب ازطرف موریاها مفتوح شده بود و درنیمه دیگران درشمال یونانیان استقرارداشتند.
موضوع اعزام مبلغان درکشمیر و درگندهارا دربرخی ازفرمان های سنگی آشوکا تذکاریافته مثلأ فرمان نمره “۱۳” حاکی ازاعزام مبلغان است واسمای مبلغان ونام جاهای که فرستاده شده اند خوانده می شود. هکذا درفرمان نمره “۵” درقطارجاهای دیگراز”گندهارا” اسم برده شده. تا جائی که ازین منابع استنباط میشود یکی از مبلغانی که بطرف کشمیر و گندهارا فرستاده شده بود؛ مجهان تیکا یا مدهیان تیکا نام داشت؛علاوه برآن دونفردیگرهم به خاک های غرب سند و دورترازآن اعزام شده اند که عبارت اند از: "دهه ماراکی تا " و " مهاراکی تا" که به اصطلاح جغرافیائی آنوقت یکی در"ممالک غربی" ودیگری نزد یونانی ها فرستاده شده بود. چون خاک های غربی هند خاک های افغانستان امروز بود ویونانی ها از شمال همین سرزمین تا کنارهای بحرالروم و مصررا تحت تسلط خود آورده بودند؛ به آسانی استنباط شده میتواند که مبلغان اشوکا چه درگندهارا و چه درسائرنقاط افغانستان آمده و ازآنجاهاهم گذشته وبیشتر بطرف غرب پیش رفته اند.
شبهه نیست که آشوکا درکتیبه های خود مفتخراست که مبلغان نزد "یاوانا" یعنی "یونانیان" فرستاده است. تا اوائل سال گذشته که کتیبه آشوکا از قندهار کشف نشده بود این “یاوانا” ها را دورترمی پالیدند ولی حالا آشکارا شده است که درقندهار دریکی ازاسکندریه ها که درمجاورت رود خانه ارغنداب بنا گذاشته شده بود، بقدر کافی یونانیان مسکون بودند و اشوکا سعی بلیغ بخرچ داد تا ایشان را به آئین بودائی داخل کند، بزبان و به رسم الخط بنا فرمان سنگی درجوار راه نقرکرد که تازه درمجاورت چهل زینه مکشوف شده.
باری مبلغان بودائی دردورۀ حیات اشوکا درنیمه اول قرن سوم ق م به قصد تبلیغ آئین خود به خاک های افغانستان جنوبی وارد شدند و درترویج آئین مذکور توفیق زیاد حاصل کردند و تا هزارسال حتی کمی بیشتردین مذکور درین سرزمین باقی ماند.
۱۴/۳/۳۸