شیرشاه سوري

 د غور په تاريخ کي سوريان يوه ډېره قديمه کورنه وه، چي د اسلام په اولو کلو کې دلته مشرتوب درلود او دوي غالباً له هغي قبيله سره خراسان لري چي تر اوسه ئې هم زوري بولي اوغد لو و قبیله په لوړ خراسان او غور کی خپره و او نوم ئې هم په تاريخ كي ډيري قديمي ريښې لري:

 له دغي قبيله څخه ځيني کورنه د غوريانو د فتوحاتو سره د ۶۰۰ ه په حدودو کي د پښتونخوا شرقي پلو او د کسي غره لم اوته ي اصطلاح ئي اوه باله په ول ئې هند کی خپاره سوي وه.

کله چی تر غلجی پښتنو وروسته په هند کی د پښتنو د سلطنت او عظمت بیرغ لودیانو پورته کی نو ډېر سوریان د دوی په لښکرو او اداری دستگاه کی وو، لکه چی د سلطان بهلول حسن لودی په سلطنتی کله ابراهیم خان سور سر د زپل. له افغانستانه هندوستان ته ولاړ، او د لودیانو د سلطنت په مامورینو کی شامل سول. حسن خان چی یو پښتون غښتلی ځوان او تکړه سپاهی و، د خان اعظم عمر خان سروانی سره نوکر سو چی د سلطان بهلول لودی صدر اعظم و، كله  چي سلطان سکندر لودی په ۸۹۴ ه کی پر تخت کښېنوشت حسن خان سور ددغه دربار یو لوی سړی و، چی د شاهی حضور و ده ته د سهسرام جاگیر داراری ورکړه سوه او هورې ساکن سو.

 د ده په اتو زامنو کی یو فرید خان نومدی چی وروسته دې سړه د پښتنو او هند په تاریخ کښی ځان ته د یوه لوی مصلح او غښتلی مدبر. پادشاه په ډول ځان ورکی

 د فرید خان ولادت د ۸۸۴ - ۸۸۶ تر منځ په دغه سهسرام کی واقع سوی او د پښتنو پر روایاتو برابر د پښتنی کورنۍ په ماحول کی لوی سوی او لکه خپل پلار د لودیانو په  سلطنت کي لوړو درجو ته رسېدلی دی  .

  ځکه چی تر ۹۳۰ هـ وروسته د پښتنو لودیانو سلطنت د د بابرشاه د حملو په باعث ضعیف،سو او بهادر خان لوانی په بهار کښی خپل مستقل سلطنت اعلان کی نو دغه لوانی پادشاه فرید خان هم لوړی درجې ته ورساوه  دشېرخان لقب ثي ورکی.

 په ۹۳۲ هـ بابرشاه له افغانستانه پر هند باندی حمله وکړه پښتون بادشاه سلطان ابراهیم لودی د پانی پت پر ډگر کی وواژه او دهلی ئېونیوی، او د پښتنو د درو سوو کالو پادشاهی ئـې پـهـه هـنـد کي ختمه کړه

 فرید خان چی اوس په شپرخان مشهور سوی و، د پښتنو د تاریخ دغـ غمناکه ډرامه ئې په هند کی په سترگو ولیدله، او دا ئې حس کړه چی تاریخ په هند کی د پښتنو د بیا لو سپارلو او سلطنت گټو وظیفه ده . شِرخان اوس په هند کی د پښتنو مشر او جنگیالی سپه سالار و ده لیدل چی د لودی کورنۍ عظمت او د پښتنو پرتم او جلال د نفاق او خانه جنگی په باعث ختم سوی و، او بابر چی له فرغانې څخـــه راغلی شهزاده و د پښتنو د نفاق په برکت ئې ددوی پادشاهی او موروث سلطنت نیولی و شهرخان لیدل که دغه سره پاشل سوي سيښتانه بي کوھلا را. په هند کی د غلجیانو او غوریانو او لودیانو عظمت بیا ژوندی،کی دا کار پخپله شیرخان انجام کی، او پښتانه ئې په هند کی سره راغونډ کړل بابر د ډهلی تر نیولو پنځـ کاله وروه هم پهړ ۹۳۷. کښېنوست. دلته نو شپر خپله توره وځلوله اول ئې د بهارخان ونیوله، بیا ئې بنگالی تسخیر کی او په ډېرو جنگـو کې همایون تــه شکستونه ورکړه، او شرقي شمالي هند ئې ټول ونیوی. دلته نو شېرخان د اوپا زرو اسپرو او پياده افغاني لښکرو سپه سالار و، چي پنځه سوه فـيـلـه ئي هم درلودل مگر د همايون لښكر تر يو لك هم زيات وه، ده چـي بـه د خپلو لښكرو است. او کلنگ اخیستل او د عامو لښکرو په ډول به ئې کار ورسره کاوه، په ۹۴۵ ه چی د شېرخان او همایون لښکر د گنگا پر غاړه سره مخامخ سول نو، محمد ملا محمد د سفیر پھھاھو ډول شڐاورخانی. چی د شُرخان لښکرگاه ته راغی وې لیدل چی شېرخان د دفاعی خندق په کینلو کی د خپلو عسکرو سره کار و او کلنگ ای واه خو هورې پر مځکه کښې شروع او د همایون له ایلچی سره. د همایون او شپرخان مهم جنگ په ۹ د صفری ۹۴۶ ه د گنگا په سیمه کی واقع سو، او د پښتنو او د همایون لښکرو سخت سره و خخبرل حاجی بېگم د همایون ماینه هم د شېرخان د لښکرو په لاس  کشي ګرفتار سوه همایون سخت شکست وخوړ او شېرخان دغه ملکه په ډېر احترام د اهتاس په کلا کی مېلمنه وسائله.

ترده په تردې بری وروسته خان اعظم مسند عالی عمر خان سروانی او مسند عالی عیسی خان سروانی چی د پښتنو مشران و شېرخان ته رایه ورکړه چی د پښتنو پر موروث تخت باندی کښې نامه دڵنی نو ځکه دلته اوس فرید اوخان. ، او خطبه او سکه هـم نامه جاری سوه او پښتنو په دې خوشحالی کی اوه ورځی جشن وکی. اوس نو شېرشاه سوری د نیم هند مستقل پادشاه سو او د افغانی سلطنت په تنظیم ئې لاس پوری کی. 

همایون بیا ځان جنگ ته تیار کی او د فنوج په سیمه کی د گنگا پــه څنډو د شېرشاه سره مخامخ،سو شبر شاه پنځوس زره سپاره لښکر میدان ته راستل مگر د همایون لښکر دوه چنده و، او دھه جنگ۷ ۹۴ په دې. په میاشت قطعی شکست وخوړ، او د سند له لاری ایران ته ولاړ اوس نو ټول هند له بنگاله تر عباسینده د شېرشاه سوری تر سلطنت لاندي سو

 شېرشاه ولیدل چی همایون ولاړ او خپله ملکه حاجی بیگم ئې ده ته ده ته یقین حاصل سو چی همایون د هند له خاورو ابوخه وتلی دی، شېرشاه خپلی مېلمنې حاجی بېگم ته ئې وویل: 

"زما او د همایون تر منځ فیصله په توره کیږی، مگر ته د پښتنو احترام مورلمنه ئې اوس به دې په په. اکبر نامه کښي وايي : "شیرخان آن عصمت قباب را در کمال صیانت و پرده پوشی په آبرو تمام روانه ساخت" شیر شاه په خپل سلطنت کښی ټول هند سره متحد کی او دا ئې ثابته کړه چی پښتانه یوازی عسكری قوت نه لری بلكی د ادارې او تنظیم او مدنیت په چارو كی هم تکړه دی. د شېرشاه اداري او سياسي او مدني تنظيمات په هند کي مشهور دي، ده د ملکي انتظام لپاره د ماليې اصول او دفاتر عدالت کړه هر ځاى ئې د آدمو لپاره رباطونه او مسافرخانې جوړي کړې جوړي کړې جوړي کړه، د جرائمو دئانس. ئې په کامل ډول خپور کی، رعایا ئی لکه خپل زامن او وروڼه گڼل، د هر چادرسی کوله، وقایع نگارانو د ټول هند په احوال دی خبراوه، عدالت محاکم ئې باید کړی وهـ، عسکری ځی کافرای هرنگ خورو. عسکر او عسکری قرار گاهونه درلودل او په ټول هند کې تقریباً دوه لکه پیاده او سپاره سپاهیان او پنځه زره جنگی فیلان لرله، د لښکرگاهونو برای تعمیراتو علاوه بر ډیری کلاوی او ښارونه ده بناء کړل. لاري ئې جوړي كړې له كلكتې څخه تر پېښوره اورشاهي سړك ده تيار كى، چـي جاي هـر دى آدمو لپاره سرايونه د اوبو څهان او هم او را راحت ميكند درلودل او دخانو په اتفاق هـر كى حكومتى. انگره زانو لپاره هم په هند کی د کار او ادارې پخوانی برنامه و، او دوی هغه شېرشاهی نظام تعقیباوه. شهر شاه په جهاندارۍ کي لوړ نظر درلود د هند مقصد يوازي د اصلاح نه وه، بلكي فكر ئي د بشريت د سمون لپاره درلود، مير رفيع الدین محدث دده د دربار لوی عالم و، چی د حج اراده ئې وكړه او د شڐرشاه. حضور ئې رخصت غوښت شېرشاه ورته و : " زما اراده دا ده چی د هندوستان تر اصلاح اتحادیه تر ایرانه ټولی مځکی یونیسم او بیا تا د سفیر په ډول د عثمانی سلطان دربار ته واستوم چی افغانی او عثماني سلطنتونه د ټولي ایشیا داتحاد لپاره له بنګاله تر.

استانبوله په گډه کار وکی او په حرمینو کی یو مشترک مرکز جوړ کړو، او د ایشیا څخه فتنه او فساد ورك كو . "خان د شېرشاه لوړ همت او تدبیر او شخصی صفتونه استایی، د سلاطین افغانیه مورخ داسی ليكي : « در نيك ذاتي و صفات حميده و عقل و تعبير ملك گيري و جهانداری کم همتا بود در خصوص به قوم افاغنه نظيري نداشت و در رفاه عام آسودگي خلایق همت بسیار گماشت در محکمه عدالت مي خویش و بیگانه را بيك نظر میدید

 شپر شاه به ویل: که کفر وی که، اسلام دواړه عدالت لازم لری، د رعیتو مقدرات خود غرضو او رشوت خورو حاکمانو ته سپارل د ملك بربادی ده او سلطنت فقط عدالت د په بركت باقی پاتیږی. ظلم او غفلت د شاهانو لومړني دښمنان دي، لوي سړي هغه دي چي تل پــه کــار دارد وي. شېرشاه په خورا قوت او موفقیت ټول هند تر خپل سلطنت لندی د سمون او لوړتیا پر لوری رهی کی او نوری لوبی ارادې ئې هـم درلودې. مگر سخت دغه لوی او مدنیت پرور پادشاه د کالنجر په فتحه کی د سرنگ الوزولو په عسکرییاتو کی سختی سو، او پــه عملمه ديربيع الاول ۹۵۲ هـ له دغي صدمې څخه مړ سو د ده مرگ تاريخ داسي نظم: 

شیرشاهی که از مهابت او

 شیرو بز آب را بهم میخورد

 چون برفت از جهان بدار بقا

 گشت تاریخ او ز آتش مرد