قاضی خیلان پشاور و قاضی محمد حسن
این خاندان از عصر احمد شاه ابدالی در سیاست و علم و ادب دست قوی داشته و بدبار های شاهان کابل شهرت بسزائی را کسب کرده اند.
در عصر اورنگزیب عالمگیر، مورث اعلای این خاندان اخوند ترکمان بن تاج خان از غوره مرغه جنوب شرقی قندهار، بوادی شمال پشاور رفته، و در بین یوسفزئی بموضع اما زئی سکونت کرد، که فرزند وی اخوند محمد غوث بعد از ۱۱۶۰هـ از طرف احمد شاه ابدالی قاضی پشاور مقرر شد وخانوادۀ قاضی خیلان پشاور از نسل ویند.
ملا محمد غوث در عصر خود به علم و معرفت شهرت داشت، و در علم معقول و منقول استاد و شاگرد حاجی محمد سعید واعظ بود. از یک مکتوب میان فقیر الله جلال آباد ثم شکار پوری (۱۲۰۰-۱۲۹۵هـ) ظاهر است که ملا محمد غوث به طریقت عرفان و تصوف نیز مایل و در سلسلۀ نقشبندیه پیرو آن شیخ بزرگوار بود، که در نامۀ مذکور بنام " متمکن مسند شریعت " یاد شده که همان منصب قاضی گری باشد (۱).
قاضی محمد غوث یک حاشیه بر میرزای کلان منطق نوشته (۲) و غالبا تا حدود ۱۱۸۰ هـ زندگی داشته و در پشاور بمنصب قضا فایز بوده است. دیگر از آثار او کتاب " شرح الشرح" فارسی در ۳۰۰ صفحه است که بامرو نام احمد شاه ابدالی نوشته است در شرح بعضی اقوال
------------------------------------------------
(۱)مکتوبات میان فقیر الله ۲۷۳ طبع لاهور .
(۲)تاریخ پشاور از گوپالداس طبع لاهور ۱۸۷۰ع ص ۷۰۸.
صوفیانه عربی احمد شاه ابدالی که نویسنده نسخه خطی واحد آنرا در سنه ۱۳۱۰ ش در چاریکار کابل پیش مرحوم نجم الدین مجددی دیده ام . که بخط ملا بقا مؤذن بود (۱)وی دو پسر داشت قاضی محمد اکبر شاه و قاضی داد الله، که قاضی عبدالکریم بن قاضی داد الله نیز عالم عصر خود بود و مؤلف کتابی بنام " نصاب التوحید" است (۲).
اما اولاد قاضی محمد اکبر شاه همواره بدربار شاهان افغانی وجود داشته و مردم هنر مند و سیاست مداری بودند، گاهی بر مسند شریعت نشسته، و برخی ز مام سیاست مداری بودند، گاهی بر مسند شریعت نشسته، و برخی زمام سیاست بکف گرفته، و بعضی هم کار کنان مخفی استعمار هند برطانوی بوده اند.