نثر فنی
ﻣﯿﺎن ﺧﺎور ﺷﻨﺎﺳﺎن اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﺴﻠﻢ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻇﻬﻮر ﺳﺠﻊ وﺻﻔﺖ ادﺑﯽ در ﻧﺜﺮ ﻋﺮﺑﯽ از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻗﺮن
ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮی اﺳﺖ وﻫﻤﯿﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﺜﺮ دری ﻧﯿﺰ اﺛﺮ ﻛﺮد وﻣﺎ ﻣﯿﺪاﻧﯿﻢ ﻛﻪ در ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﺷﯿﺦ اﻻﺳﻼم ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ اﻧﺼﺎری ﻧﯿﺰ در ﻣﻨﺎﺟﺎت ﻫﺎ وﻃﺒﻘﺎت اﻟﺼﻮﻓﯿﻪ ﺧﻮد ﻣﻮازﻧﻪ ﻫﺎ وﺳﺠﻊ ﻫﺎرا در ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎ ﺑﻜﺎر ﻣﯿﺒﺮد و اﯾﻦ اﻏﺎز ﯾﺴﺖ از ﯾﻚ ﺣﺮﻛﺖ ادﺑﯽ ﻛﻪ در زﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﻣﺎﺑﻌﺪ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻣﯿﺸﻮد ،وﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن دران آﻧﻘﺪر اﻓﺮاط ﻣﯿﻜﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺎم ﺻﻔﺖ ادﺑﯽ ،رواﻧﯽ ﻛﻼم وﺷﯿﺮﯾﻨﯽ ﺳﺨﻦ را از ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺒﺮﻧﺪ.
در ﻧﺜﺮ ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻌﺮﺑﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺻﻨﺎﯾﻊ وﺗﻜﻠﻔﺎت ﺻﻮری وﺳﺠﻊ ﻫﺎی ﻣﻜﺮر وآوردن ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎی ﻣﺘﺮادف
درﻣﻌﻨﯽ وﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻟﻔﻆ ﺑﯿﺸﻤﺎر ﺑﻜﺎرﺑﺮده ﺷﺪ ،وﺷﻮاﻫﺪﺷﻌﺮی ازﺗﺎزی وﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺮدﯾﺪ .ﺑﺎﳉﻤﻠﻪ ﺗﻮﺟﻪ از ﺣﻘﺎﯾﻖ و ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻋﺎﻟﯽ وﺻﺮاﺣﺖ ﻟﻔﻆ ﺑﻪ ﻟﻔﺎﻇﯽ وﺻﻮرت ﺳﺎزی وذﻛﺮ اﻟﻔﺎظ ﻋﺮﺑﯽ ﭘﺮﺗﻜﻠﻒ وﻣﻌﺎﻧﯽ اﻧﺪك وﻛﺘﺎﺑﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﻛﺸﯿﺪ ،واﯾﻦ ﻛﺎر را ﻧﺼﺮاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ وزﯾﺮ درﺑﺎر ﻏﺰﻧﻪ در ﺣﺪود ) ٥٤٠ﻫ( در ﻧﻮﺷﱳ ﻛﺘﺎب ﻛﻠﯿﻠﻪ ودﻣﻨﻪ ﺑﻬﺮاﻣﺸﺎﻫﯽ ﻛﺮد ،ﻛﻪ آن را ﻧﺜﺮ ﻓﻨﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ وﭘﺲ از او در ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻋﺮوﺿﯽ و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﯿﺪی وﻛﺘﺐ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻮﻓﯽ ودﯾﮕﺮ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﭘﯿﺮوی ﮔﺮدﯾﺪ ،ازﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﻮازﻧﻪ وﺳﺠﻊ ﺳﺎزی و آوردن ﺑﺮﺧﯽ از ﺻﻨﺎﯾﻊ وﻛﻨﺎﯾﺎت وﺗﺸﺒﯿﻬﺎت در ﻧﺜﺮ رواج ﯾﺎﻓﺖ ﻣﺜﻼ :ﺻﻔﺖ ﻣﻮازﻧﻪ در ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد'' :آن را از ﺧﺰاﯾﻦ ﺧﻮد ﻣﻮﻫﯿﺖ 1ﻋﺰﯾﺰ وذﺧﯿﺮت ﻧﻔﯿﺲ ﺷﻤﺮد''.
ﳕﻮﻧﻪ ﺳﺠﻊ ﺳﺎزی ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ'':ﭼﻮن ﻓﺮزﻧﺪ ﯾﻜﻪ د ﻻﯾﻞ رﺷﺪ وﳓﺎﺑﺖ اوﻻﯾﺢ اﺳﺖ وﻣﺨﺎﯾﻞ 2اﻗﺒﺎل و ﺳﻌﺎدت وی واﺿﺢ'' ﮔﺎﻫﯽ ﻣﺘﺮادﻓﺎت راﻫﻢ در ﻧﺜﺮ ﻣﯽ آورﻧﺪ ﻣﺜﻼ درﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ '' :آورده اﻧﺪ ﻛﻪ در آﺑﮕﯿﺮ ازراه دور و از ﮔﺬرﯾﺎن
وﺗﻌﺮض اﯾﺸﺎن ﻣﺼﺌﻮن ﺳﻪ ﻣﺎﻫﯽ ﺑﻮدﻧﺪ'' درﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻠﻤﺎت ﺑﻌﺪ از ﮔﺬرﯾﺎن ﻣﺘﺮادف اﻧﺪ وﺟﺰ اﺻﻠﯽ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ
وﺑﺮای ﺗﺎﻛﯿﺪ وﲢﻘﻖ ﻣﻌﻨﯽ آورده اﻧﺪ ،از ﺧﺼﺎﯾﺺ ﻧﺜﺮ ﻓﻨﯽ ﻣﻮازﻧﻪ وﺧﻮش آﻫﻨﮕﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻮده ﻛﻪ آن را ﺳﻌﺪی در ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺘﺪﻟﯽ ﭘﺮ وراﻧﺪه اﺳﺖ وﻣﺜﺎل آن از ﻛﻠﯿﻠﺔ ودﻣﻨﺔ ﻧﺼﺮ اﻟﻠﻪ وزﯾﺮ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ'' :ﺳﻨﮓ ﭘﺸﺖ ﮔﻔﺖ:
ﺑﺮدن ﻣﺮا وﺟﻬﯽ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪ وﺣﯿﻠﺘﯽ ﺳﺎزﯾﺪ :ﮔﻔﺘﻨﺪ رﱋ ﻫﺠﺮان ﺗﻮ ﻣﺎرا ﺑﯿﺶ اﺳﺖ وﻫﺮ ﻛﺠﺎ روﯾﻢ اﮔﺮ ﭼﻪ در ﺧﺼﺐ
وﻧﻌﻤﺖ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﺑﯽ دﯾﺪار ﺗﻮازان ﲤﺘﻊ وﻟﺬت ﻧﯿﺎﺑﯿﻢ''.
در ﻧﺜﺮ ﻓﻨﯽ ﮔﺎﻫﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﺪﯾﻌﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺜﻼ :درﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺮاﻋﺎت اﻟﻨﻈﯿﺮ ﯾﺎ ﺟﻤﻊ ﺑﯿﻦ اﺿﺪاد
ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ '' :از آب ﺧﺸﻜﯽ ﺟﺴﱳ واز آﺗﺶ ﺳﺮدی ﻃﻠﺒﯿﺪن ﺻﻔﺮاﯾﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﺳﻮداﯾﻤﺤﺘﺮق''.
درﻧﺜﺮﻓﻨﯽ ﻛﻨﺎﯾﺎت واﺳﺘﻌﺎرات راﻫﻢ ﺑﻜﺎرﻣﯿﺒﺮدﻧﺪﻣﺎﻧﻨﺪاﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻠﯿﻠﻪ ودﻣﻨﻪ'' :ﭼﻨﺪاﻧﻜﻪ ﺳﯿﻤﺮغ ﺳﺤﺮ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮ اﻓﻖ
ﺷﺮق ﭘﺮوازی ﻛﺮد ،وﺑﺎل ﻧﻮر ﮔﺴﺘﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮاﻃﺮاف ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﺪ'' ﻛﻪ درﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻨﺎﯾﻪ از ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﺳﺖ.