باختري پابلخي ژبه اود سره كوتل د ډبر ليد وروستی ژباژه

بغلان دسره کوتل ډبر ليك ۱۹۵۷ م کال دمی ۴ مه ورخ په افغانستان مركزي اسیا هند او ایسران کی دپر تاریخی اوفرهنگی تاريخ أوادب اله نظره ارزشت الري له ۱۹۵۷ كال خخه ترنن ۱۹۶۷ كال پوري دي لسو كالو په اوردو کی چي له کشف نه يي پوره لس كاله تيريي بوشمیر اروپانی پوهان لکه په فرانسه کی پروفيسر بسن وانیست په انگلستان کي فقید پروفیسر هینگ) او پروفیسیر کرسه ويچ په المان کې (پروفيسر هومنبخ اوګوبل) او دنړۍ په ډيرو برخو کې يې په تحليل، تجزیه، قرائت دالفاظو په سموالی اودهشن په رائولولو بوخت دي دراتوتخاري، أوراصلي تخاري، صفت هغه صقت و چي د بر ليك دکشف په لوهړیو کي دموسیو اماریك د فرانسي لرغون پیژندني دپلاوي دغري له خوا ورگرای شواو په شیره مقاله کي مي دهغي بادونه وكره تو موسيو" راوول كوریل" دفرانسې دلرغون پیژندنې دپلاوي غړی په رازياتيك ژورنال) داسيا په تحقيقاتي مجله کې پـه دې بـاره کې په خانګړي توګه دلیكوتكي له زاوبي خیره کره مگر پود پسر مهم قدم په ۱۹۶۰ کال کی دفقید استاد " هنين له واپه لنـدن کي واخستل شو،او نوموړی په

خپله مشهوره مقاله کې دبکتريان ډبرليك) ترعنوان لاثدي ددې ډبر ليك ژبه دباخترا يا ايلخي، ژبي په نامه پاده کره استاد هنینگ په يوه مثلث ووله کانی باندي چي له سره کوتل نه کشف گړی شوی، او ددري کربولرونگی و، دلومري خل لياره دبغلان دنوم په لوستلو بريالی شو. په دې ترتیب سره چې دډبرليك په دویمه کرښه کي داتوم په لرغوتي بټه دبغولانگو په بته ولوست هغه باوري دی چي دا کلمه په سغدی ژبه کی د بغدنك اوبغدنگ په صورت راغلي اوتول داریاني له پخوانۍ کلمې (بغودانکه) څخه مشتق شوي او معنايي اتشکا اورتون دى أو وروسته تر دی چی وروسنی حرف يي حذف شوى له بغولانگو خخه لومری ابغلانگ اووروسته اوسنی نوم يغلان منخ ته راغلی دی. لکه چي فرانسوي لرغسون پیژندونگی پلاوی وروسته دسيره کوتل له ستر دير ليك خخه د کیندلو په نهمه اوالسمه مرحله کی اد ۱۹۵۸ كال دنومبر لـه ۲۰ څخه ددسمبر تر ۲ نيتي اوبیاد۱۹۵۹ کال دنوامبر له ۴ مي خخه دتوامیر تر ۲۶ نیتي پوری ۵۳ توري دکاني خښتي چی دشاه په سنکاری کی تري کار اخستل شوی و.) نوي اسناد الاسوندونه) و. چې په الاس راغلل او پروفیسر بن اونيست چې دواړه دارياني ژبې متخصصين وو او پوتن بل استاد گولشر دوقراتس په ۱۹۶۱ م کال کی دبغلان په إپر لبكونو مطالعه پیل کره او خرگنده پي کره چی دغه ۵۳ دبر لیکونه په حفیقت کي دهغه ور ليك دویم نقل دی چي پر ۱۹۵۷ کال پربوكاني کې ډبر گبل شوي وه دي ليكونو ۲۱۶ پارچي يونقل او ۳۲ پارچيي كاني بل نقل دالیكنه بشپرويه په دي ترتيب ديغلان له سره کوتل نه دري تقله وبر ليکونه په لاس راغلي دي چې ټول د کابل په موزیم کې موجود دی. له دي سره سره بی مطالعي دژیو دمتخصصپتوله پاره دكلمائو دتفكيك اولوستلو اوترجمي کارنسبتا اسانه کړی دی. همدارنګه يوشمير الماني پوهانو لکه (هوميخ او (ګوبل هم دډبرليکونو دکلمو په تعبير اولوتلو اومتن په ترجمه کي نظريي ورکري چي تولي دقبقي اوزيري علمي جنبې لري چې دټولو مقالو شرحه رسالو ته اړتيا لري چې په ډیره پیمانه به دژبو مد قین ورته پاملرشه وکري اوپدي ورکوتي مقاله كي يي دتشریح کنجایش نشته.

لکه خنگه چي مي په پیل کي وويل چي دسره کوتل دلومري ډبر ليك دکشف دغه لس كاله تبرشول. تردي وروستیو پوهان دهغي په ژباړه کې بيلابيلي هځې ترسره کوي، ددي ژياړو پوخه برخې دخوکلمو په معنا اوتعبير ملحصري دي، بلاخره توټه نویه خوگربي ژیارل شوي او هفه وخت دټوټه کیدو په وجه دمتن عمومی گته استنباط شوه. وروستی شخص چي دمشن په بشپره ژباره يي لاس پوري کر دفقید هنینګ شاګردانو څخه یوتن پروفیسر (ګرشه ويچ و چې تیر کال مي دایران پيژندنې په کنگګره کې وليد او په همدې بـاره کې مې ورته دلرغون پیژندشي دڅانگي خبري واورولي جي مقاله يي درچاه بغلان، ترسرليك لاندې درریشیاميجر) په مجله کې خپره شوه. به فروع فرهنگ) رساله کي چي دانیس په ۱۳۴۶ کالنی کي چاپ شوي له انگریزي ژبي نه يي يوه ډیر آزاده ژباره پکي تشر کره چې همغه کټ مټ دلته نقلوم کله چې دکنیشکافاتع معید جوږشسو، پوپاچا په خبل نامه ونوماوه. اوبه هلته موجودي وي، مگر وروسته وچویي اوداویو دکم والي په وجه خدایان له خپلو خایونوئه پورته شول اومعبد شر پاتي شو، اوس په دي جالت و چې (نوکرو نزوکو) (فریخ وادیو) چې دهیواد پورو، داسمان زوی عادل، شفق دتولو موجوداتو خیر غوښتونکی پاجا له سرچریگرو پلویانو څخه و دثور په مباشت کې ۳۱ کوشاني عهد کی داخل شو اوامپراطور د اواصرو په اثر په ملگرتیا درکوزگنك زوی د ایرزومهر رخيركمن سيتل گاتزيك دمعبد چارچاییر کلاجوره گره او خاه پی وگیندله أوهغه یي په برو وپوښله او څاه ته یي څرخ نصب کړ اوداوبو ذخیره یې جوړه کړه او عبد محوطه پي تر لري لري خایونوخروبه گره اپومن) (مهرامن) او اپرزومهربور) وبر ليك ولیک البته دبغلان دډبر ليك دمتن لوستني ترجمي اوتفسسير دمناظرې په. اړه ورخلاص دی په هېدي ترتیسب راتلونکي پر راتلونكيو سپارو. سملاسي دبغلان ددبر لبك اصلي ژبی ته چی ه لومری موسيو مایك د اصيلي تخاري په نامه لوستی اوبیا فقید استاد هنينګ د بـاختري) ياربلخي) په نامه ونوموله يوه داریانی ژبوله کورنی ختیزه منختی زبه ده چي دگوشانپانو په دوره دمسيحي په لومرږۍ پيړۍ کې دهندوکش په شمال

بغلان گی اود باختر به دپرو برخو کي پري خبری گیدلي اویخوانيو سغدي) او رخوارزمي ژبو ته بي د بر ورته والی درلود. لکه څرنګه چې دډيرو اريانې ژبو پرخلاف رکه هغه پخوانۍ دي منخنی او گه شوي دي، چی په سامي لیکدود لبكل شوی دی يواخي دي کورتی مینخی ژبه چي دپونانی ژبی په لیکدود او حروفو لیکل شوی دایه دبر لیيك کې په سمه توګه تلفظ او خوندي شوې ده يواځې دکار په پيل کې چي کوم اشکال محسوس وو او شاید تر اوسه به هم په بشیره توگه له منخه تللی شه وی هغه دگلمو بیلنون دی ځکه چي دوبر ليك يوناني شسوري چې په اسانۍ سره لوستل کيسږي، هغه پرله پسې اوڅنک پر خنگ لبكل شوي دي.