آریا و آریانا

یکی از مسایل قابل دقت این است که نویسندگان و متتبعین ما بخوبی ملتفت فرق میان "آریا" و "آریانا" نشده و در استعمال آنها اشتباه میکنند. یا هر دو را یک چیز می شمارند چنانچه این سهو لفظی بعضی اوقات در نگارشات متتبعین خارجی هم دیده شده است. در اینجا مقصد از "آریا" نامی نیست که قبایل "ویدی" برای خود داده بودند بلکه ولایت "آریا" است که بنام های "هریوا" و "هری" وغیره هم ذکر شده که شرح آنها پیشتر گذشت.

در صفحات گذشته نوشتیم که بسا نامهای نقاط و شهرها و قبایل آریانا در خود ریشه "آر" را با تحریفات مختلف آن محافظه کردهاند از آن جمله "آریا" نام ولایت هرات از بهترین مثالهای ما است که قدیمترین نام آریائی را بالاخص برای خود محافظه کرده و موازی با اسم آریانا از قدیمترین زمانه ها شهرت دارد و بشهادت تاریخ میتوان گفت که "آریا" و "آریانا" بشکل اصلی خود دیده میشود و بعضی ها که دچار سهو هم شده اند بیشتر از همین درک است که یک کلمه در هر دو اسم دخالت دارد معذالک باید مفهوم جغرافیائی آنها را زیر نظر داشت زیرا "آریا" فی الواقع یک ولایت "آریانا" است. "آریا" گوشه نی از "آریانای بزرگ" است. مکدونالد در هند" قدیم بطلیموس صفحة 138 مینویسد: "آریا" ولایت کوچکی بود در "آریانا" چون در اصل اینکه حوزه هریرود قسمتی از آریانا بود شبهه نیست بلکه سرحد آریانا در این قسمت تا سواحل خزر میرود. از تفصیلات بی مورد خود داری کرده محض از نقطه نظر شباهت نام به همین قدر اکتفا میکنم که "آریا" نام یک ولایتی است از کشور "آریانا".