یاداشت ها

(1) - ملتفت باید بود که در اوایل مطالعات زبانهای هند و اروپائی باختر یا صفحات شمال افغانستان بحیث مبدأ زبانهای مذکور طرفدار زیاد داشت.

(2) - مستر دوت (Dutt) در مولفه خویش موسوم به (آریائی ساختن هند) (Aryanisation of India ) صفحه 55 می نگارد: (اختلاف بزرگ متن) (ریگ ویدا) بجای خود یادگار کوچکی است از یک دورهٔ بزرگ ادبی که در طی آن سرودهای دیگری هم بوده و از بین رفته تغییرات واضحی که در دوره ویدی در زبان سرودها به مشاهده میرسد نشان میدهد که پیش از سرودهای دوره ویدى حتما عده زیاد سرودهای دیگری هم بوده که متاسفانه گم شده و به ما نرسیده است.

(3) - معمولاً کلمه زند را هم به اوستا پیوست می کنند. اصل کلمه (زند) از (ازانتی) Azanti اشتقاق یافته که شرح و بیان و ترجمه معنی دارد و آن کتب پهلوی را در بر میگیرد که بار اول اوستا بدان ترجمه شده است پازند شرحی است که برای ترجمه کتب اوستائی پهلوی به زبان دری نوشته.اند پازند برگردانیدن، باز گردانیدن و ترجمه ثانی را گویند.

(4) - جلد اول سبک شناسی صفحه (8) تالیف ملک الشعرا بهار پاورقی (2).

(5) - وجس تشتی مرکب از دو کلمه است (وجس) به معنی گفتار و (تشتی) به معنی برش که معنی مرکبه آن (پارچه سخن) یا قطعه می شود (افسمن) به معنی اندازه و مقیاس است و به مفهوم ادبی یک عده کلمات را که از آن مصرعی ساخته شود، در بر می گیرد. صفحه (66 گاتها) سرودهای زر دشت، تالیف و ترجمه پور داؤد.

(6) - پلنینوس Plininus که در قرن اول میلادی در آتشفشانی وزیو در ناپل مرد از روی آثار حماسی پوس شهادت می دهد.

(7) - مسعودی در سال 346 هجری وفات نموده است.

(8) - طبری در سال 310 هجری وفات کرده است.

(9) - جلد اول اوستا - تفسیر و تالیف پور داؤد. پور داؤد اهمیت مذهبی رود آمو در ایریانا ویجه را به مثابه رود درون در فلسطین می داند و می نویسد که نام اصل این رود خانه باید "وخشو" که به معنی فزاینده و بالنده است از فعل " وخش " که به معنی افزودن و بالیدن و ترقی کردن است در اوستا بسیار استعمال شده است در سانسکریت [اوخشیت] و در پهلوی [وخشتین] می باشد. کلمه اکسوس را جغرافیا نگاران قدیم یونان و روم از این کلمه ساخته اند.

(10) - تنگی آزو: عبارت از تنگی عذاب است و دره ایست که به 16 کیلومتری شمال غرب شهرک کنار راه عمومی افتاده که از نقطه اخیر الذکر به طرف چشت و هرات می رود.

(11) - "اتو کلس" و "پانتالون" رسم الخط خروشتی و برهمی هر دو را در مسکوکات خود استعمال کرده اند اگاتو کلس در بعضی مسکوکات خود یونانی و برهمی و در بعضی دیگر تنها رسم الخط خروشتی را استعمال کرده است.

(12) - بیماران دهکده ایست به فاصله 6-7 میل شمال غرب جلال آباد در حوالی درونته چارلز مسن انگلیس در سالهای بین 1834- 1837 در اینجا کار میکرد و در یکی از اطاقهای استوپه هذا دو ظرف مذکور را کشف کرد که حالا در بریتش موزیم می باشد. در ظرف مذکور علاوه بر چند عدد مروارید، 4 عدد سکه مسی (ازس) هم وجود داشت. متن و ترجمه سکه مذکور در صفحه پنجاه جلد 3 حصه اول کتیبههای خروشتی مربوط به سلسله Erpusinscip to um tpdicarum و عکس ظرف در لوحه 10 اثر مذکور داده شده است.

(13) - این کتیبه را هم چارلز مسن در سالهای بین 1834-1837 کشف کرده است ولی بعدها اصل کوزه مذکور محتملاً از میان رفته متن و ترجمه آن در صفحه 157 جلد دوم حصه اول کتیبه های خروشتی (کورپوس) و تصویر کوزه در لوحه 30 اثر مذکور داده شده است (اپه لایوس) اسم یکی از ماه های یونانی  است که در مقدونیه معمول بود معلوم میشود که اسمای یونانی در پراکریتهای معمول افغانستان و ادبیات ما وارد شده بود.

(14) - در خوات و ردک هنوز بقایای معابد قدیمه دیده می شود و ظرف فلزی که از آنجا کشف شده در بریتیش موزیم می باشد.

(15) - موسیو فوشه در جلد دوم "راه قدیم هند از بلخ به تا کزیلا" صفحه 386-387 از هشت کتیبه مذکور صحبت می کند و تصاویر آنها را در صفحات 37 و 31 اثر خود داده است.

(16) -در سکه های کیداری ها و برهمی و در مسکوکات برهمن شاهی ها و یوناگاری ری هم بحیث رسم الخط معمول بود.

(17) - بعضی ها از روی تعداد حروف الفبائی که زائر چینی هیوان تسنگ در تخارستان تذکر داده دوام الفبای یونانی را تا قرن هفت مسیحی در شمال افغانستان احتمال می دهند.

(18) - نملک تپه ای است در وسط راه بین بلخ و آقچه. پارچه تیکر مذکور را موسیو شلوم برژه حین گردش در حوالی تپه به صورت اتفاقی یافته است.

(19) – استرانگلو

(20) - صفحه 46 ایران در عصر ساسانیان تالیف کریستن سن طبع دوم 1944

(21) - صفحه 46 ایران در عصر ساسانیان تالیف کریستن سن طبع دوم 1944

(22) پاورقی نمره (1) صفحه 47 ایران در عصر ساسانی تالیف کریستن طبع 1944

(23) - Goseph Mensin تاریخچه ادبیات سانسکریت صفحه 120

(24) - صفحه 122 تاریخچه ادبیات سانسکریت تالیف ژوزف مانسیون

(25) - شبهه ای نیست که کیان به معنی واقعی همان پادشاهان معاصر زردشت بلخی باشند که سرود گاتها از زبان ایشان نمایندگی می کند. اگر طبق نظریات معموله مقصد از آن هخامنشی ها و یا ساسانیها باشد هر کدام زبانی داشتند مثل فرس قدیم و پهلوی. پس قصه بهمن و امر ساختن زبان افسانه ای بیش نیست.

(26) - جلد اول سبک شناسی تالیف آقای ملک الشعرا بهار صفحه 22 

(27) - سبک شناسی جلد اول صفحه 20 تالیف آقای ملک الشعرا بهار

(28) - زبانها در افغانستان یعقوب حسن خان سالنامه کابل 1313

(29) - کشف آبده سرخ کوتل در سال 1951 اکتشاف بزرگی در مطالعات باستان شناسی در افغانستان به شمار میرود. در این کشف نه تنها اولین معبد زردشتی در خاک آریانای باستان پیدا شد بلکه از نقطه نظر زبان شناسی هم آثاری از زبان تخاری بدست آمد که برای تاریخ ادبیات زبان فارسی دری اهمیت بس ارزشمندی داشت برای معلومات بیشتر به مؤخذ 64 در لست پائین مراجعه شود. از آن کمی اقتباس میگردد: (ص8) "از آتشکده سرخ کوتل کتیبه هائی هم پیدا شده است که یک مجموعه آن روی هفت هشت خشت سنگی منقور است و یکی دو پارچه سنگ دیگر علیحده نوشته هائی دارد رسم الخط آن یونانی است ولی یونانی کوشانی شده زیرا کوشانیها که به اساس همین کتیبه ها زبان شان شاخه ئی از السنه خانواده آریائی بود، طبق احتیاجات صوتی خود بعضی حروف یونانی را تغییر شکل داده و الفبائی را بمیان آورده اند که معمولاً بنام (گریکو کوشان) یا (یونانو (کوشانی یاد میشود مطالعه این زبان و این رسم الخط که در تاریخ ادبیات افغانستان قدیم اهمست بسزا دارد از طرف موسیو (کوریل)، یکی از اعضای سابق هیئت حفریات فرانسوی شروع شده..."