ضراب خانه های شاهان درانی

چون در اثر یک سلسله کشور کشائی ها قلمرو امپراطوری درانی خصوصاً بطرف هند خیلی ها وسعت یافته و دامنه آن از مشهد تا سواحل شرقی دریای گنگا و از رود آمو تا دلتای سند انبساط داشت شاهان این دودمان به تمام نقاط متصرفه امپراطوری خود سکه زده اند و مسکوکات خودش نشان میدهد که ایشان تقریه آ در تمام شهرهای معروف افغانستان و خراسان وهند ضراب خانه داشتند چنانچه روی هم رفته تعداد ضراب خانه ها به ۲۷ میرسد.

قلمرو افغانستان :

درانی ها در حوضۀ خاک افغانستان فعلی در هرات ، بلخ ، قندهار (احمد شاهی) کابل سکه زده اند به این تفصیل که در هرات احمد شاه بابا ، تیمورشاه ، شاه زمان شاه محمود و کامران ، در قندهار احمد شاه بابا ، سلیمان ، تیمور ، همایون ، زمان ، محمود ، (دفعۀ اول) قیصر شجاع ، (دفعه دوم) محمود (دفعه دوم) ایوب شجاع (دفعه سوم) فتح جنگ ، در بلخ تیمورشاه ، در کابل احمد شاه بابا ، سلیمان ، تیمور ، زمان ، محمود (دفعه اول) قیصر ، شجاع (دفعه دوم) محمود (دفعه دوم) ایوب ، شجاع (دفعه سوم) فتح جنگ سکه زده است. شهرهای که در آن سکه ضرب زده میشد چه در داخل خاک افغانستان و چه در نقاط مفتوحه امپراطوری اغلباً به صفات ممیزه یاد میشدند چنانچه بلخ بصفت "ام البلاد" قندهار : اشرف (البلاد)هرات "جایگاه راحت سلطنت." وغیره

در ایران :

درانی ها در خاک ایران کنونی هم در یکی دو جاسکه زدهاند اعلیحضرت احمد شاه بابا در سال های بین 1748 - ۱۷5۰ ع خراسان را فتح نموده و پسر او تیمورشاه در مشهد متولد شده است . اعلیحضرت احمد شاه و تیمور شاه هر دو در مشهد سکه زده اند. علاوه بر ین اعلیحضرت تیمور شاه در "خوی" هم سکه زده است. محل اخیرالذکر را در غرب ایران در نقطه تی که خیلی ها از دائرة نفوذ تیمورشاه دور بود تعیین نموده اند.

در هند :

چون سیر فتوحات درانی ها بیشتر متوجه خاک هند بود بیشتر از ۲۰ ضراب خانه درانجا داشتند و در ۲۰ شهر مختلف هند سکه زده اند. ضرابخانه های درانی ها در هند از پشاور و دیر جات و دیر و بهکهر وحید آباد سند ، و تاته که در حوضۀ سند واقع است گرفته تا انواله ، بارلی ، فرخ آباد ، مراد آباد ، نجیب آباد ، در سر زمین ماورای جمنا و گنگ انبساط داشت این شهر ها متعلق به کسانی بود که در جنگ "پانی پت" با اعلیحضرت احمد شاه بابا متحد بودند ، نا گفته نماند که بعضی از دار الضربهای هندی هم بصفات ممیزه یاد میشدند مانند سرهند و "جایگاه امنیت" کشمیر "جایگاه راحت سلطنت" بها و الپور "خانه مسرت" وغیره چون ضرابخانه های درانی ها در هند متعدد و دانستن موقعیت و خصوصیات هر کدام آن برای هر فرد افغان ضروری است مختصراً به تذکار موقعیت و خصو صیات جغرافیائی و تاریخی هر یک می پردازیم. 

اتک : محل مشهور ومستحکمی است در کنار شرقی ساحل اندوس قلعه اتک را اکبر امپراطور هند ساخته و در همین جا پول مسی بضرب رسانیده است اعلیحضرت احمدشاه بابای درانی شمال غرب پنجاب را در ١١٦٥ هجری به افغانستان ملحق کرد اعلیحضرت احمد شاه و تیمور شاه مسکوکات طلا و نقره دراتک ضرب کرده اند.

احمد پور : احمد پور مرکز قدیم ایالت بها والپور است در اینجا بنام محمود شاه سکه ضرب زده شده اما نوع ضرب آن خوب نیست و چنین تصور میرود که بعد از وفات محمود بنام اوضرب زده شده باشد.

انواله : شهری است در "روهیلکند" نجیب الدوله که از متحدین اعلیحضرت احمد شاه در جنگ "پانی پت" بود مسکوکاتی در اینجا بنام اعلیحضرت احمد شاه سکه زده که بسال ١١٧٣ و ١١٧٤ سنه خورده است کامیابی اعلیحضرت احمد شاه در جنگ و "پانی پت" شکست مراهته هنود، اشغال دهلی و شکست شاه عالم مغل در ۱۱۷۳ (١٧٦۰ ع ) قشون درانی را به ماورای رود جمنا و حوضه گنگا رسانیده و متحدین زیادی برای اعلیحضرت احمد شاه فراهم کرد چنانچه همین متحدین مدتی در انواله - بر ملی - فرخ آباد مراد آباد بنام اعلیحضرت احمد شاه سکه زده اند. 

بریلی : شهر عمده "روهیل کند" است . نجیب الله متحد اعلیحضرت احمد شاه در سال های ۱۱۷۳ و 1174 بنام اعلیحضرت موصوف سکه زده است .

بهاوالپور : یکی از نقاط مهم تجارتی است که روی راه کاروان رو بین کابل و دهلی واقع است . مال التجاره ئی که از کابل بطرف دهلی فرستاده میشد از ملتان ، بهاولپور- "صورت گر"  - بهتر میگذشت و اگر کاروانها قصد سند میداشت از بهاولپور منحرف میشد در سال ۱۷۸۸ اعلیحضرت تیمور شاه شخصاً نواب بهاولپور را مغلوب نموده بعلاوه اینکه ازو خساره جنگ گرفت هر ساله خراج ده کابلش ساخت شاه محمود در هر دو دفعه سلطنت خود و شاه شجاع در دفعه دوم سلطنت خود در بهاولپور طلا و نقره سکه زده اند و آنجا را "دار السرور" خوانده اند.

بهکهر : 

جزیرة مستحکم "بهکهر" بین "شکهر" و "رهری " واقع است و یکی از نقاط زیبای اندرس است که در زمان قدیم کلید سند محسوب میشد. اعلیحضرت احمد شاه در "بهکهر" م کوکات طلا ضرب زده و دو نوع آن بدست آمده یکی که در سال 1168 سنه خورده فرد عادی مسکوکات اعلیحضرت احمد شاه در آن دیده میشود در رقم دومی جمله "احمدشاه در دران " دروسط و دور آن فرد معمولی ضرب زده شده است و سنه آن ۱۱۷۷ است نمونه مسکوکات سال هفتم و هشتم سلطنت اعلیحضرت احمد شاه در سالهای بعد در اینجا عوض شد. جمله احمد "شاه در دران" در میان گل برگ نما در وسط و دورا دو رانرا فرا گرفته است . این نمونه در دیر - دیر جات - ملتان - کابل هم معمول معروج بوده است . تیمور شاه در بهکهر بقسم نایبا لحکومه بنام پدر خود سکه زده و در زمان شاهی خود سکه طلا و مس در اینجا بضرب رسانیده است. اعلیحضرت شاه زمان ، شاه محمود (دفعه اول) شاه شجاع (دفعه دوم) شاه محمود (دفعه دوم) در اینجا سکه بضرب رسانیده اند .

پشاور :

پایتخت زمستانی شاهان درانی بوده و مخصوصاً شاه شجاع به آن علاقه زیاد داشت . در اینجا اعلیحضرت احمد شاه ، سلیمان شاه ، تیمور شاه، زمان شاه ، شاه محمود (دفعه اول) شاه شجاع (دفعه دوم) شاه محمود (دفعه دوم) ایوب شاه سکه های مختلف طلائی ، نقره تی مسی ضرب زده اند.

و تا یک اندازه این سکه قیافه مسکوکات مغلی را اختیار کرده است. سکه های اعلیحضرت احمد شاه در پشاور از روی نمونه و شکل به سکه های مغل قریب تر است چنانچه بعضی مسکوکات مسی فرق نمیشود که از اعلیحضرت احمد شاه درانی و یا از احمد شاه بهادر مغل است. مسکوکات طلایی و نقره ئی اعلیحضرت تیمورشاه در پشاور بیشتر به نمونه وسبک مسکوکات احمدشاه بابا و سلیمان شاه بضرب رسیده شاه محمود در سالهای ۱۲۱٦ - ۱۲۱۷ - ۱۲۱۸ در اینجا سکه زده.

نته :

بندری است در دلتای اندوس و اولین شهر سند است که مورد حمله اعراب در قرن ۸ قرار گرفت  در اینجا اعلیحضرت احمد شاه و تیمورشاه هر دو سکه زده اند و سکه های نقره ئی ایشان بدست آمده است.

دیره:

ضرابخانۀ دیره شهر سرحدی دیره غازی خان و در غرب اندوس واقع بود. اعلیحضرت احمد شاه بابا در ۱۱۷۰ سکه های طلا نقره درانجا ضرب زد. شهزاده تیمور پیش از پادشاهی در زمان نایب الحکومگی خودهم در انجا بنام پدر سکه زده است. اعلیحضرت تیمورشاه در زمان پادشاهی خود در دیره به تاریخ های مختلف سکه بضرب رسانیده است و چندین صد آن از بها ولپور بدست آمده است. اعلیحضرت زمان شاه در سالهای اول و دوم و سوم سلطنت خود سکه های طلائی در اینجا ضرب زده است. شاه محمود در دورهٔ اول سلطنت خود در سالهای اول ودوم سکه نقره نی در اینجا بضرب رسانیده است. هکذا شاه شجاع هم در دوره دوم سلطنت خود در دیره سکه زده است.

دیرجات :

دیرجات عبارت از قطعه اراضی رسوبی است که بین سلسلۀ کوه سلیمان ورود اندوس افتاده و چون سه دیره غازی خان (گجرات سفلی) و دیره اسماعیل خان و دیره فتح خان (گجرات علیا) را در بر میگیرد مجموع اراضی به دیرجات موسوم شده است. در اینجا اعلیحضرت احمد شاه بابا، تیمورشا ، زمان شاه ، شاه محمود (دفعه اول) شاه شجاع (دفعه دوم) شاه محمود (دفعه دوم) سکه زده اند مسکوکات دیرجات اعلیحضرت احمد شاه کم یاب و صورت ضرب آن چندان خوب نیست بهر حال اعلیحضرت موصوف در اینجا طلا و نقره سکه زده و محل ضرب (دیرجات) و ( دیره جات) نوشته شده است ، سکۀ طلائی اعلیحضرت تیمورشاه هم کمیاب است ولی سکه نقره ئی ایشان زیاد است زیرا از ۱۱۹۲ به بعد تا اخیر دوره سلطنت خویش سکه زده است در ۱۲۱۱ شاه زمان سکه طلائی مقبولی در اینجا سکه زده است ، وزن سکه نقره ئی تیمورشاه ۱۷۱ نخود از شاه محمود ۱۷۰ و از شاه شجاع ۱۷۰ و ۱۷۱ نخود وزن دارد.

سند:

اگر چه اعلیحضرت احمد شاه اقتدار و نفوذ کاملی در سند داشت ولی سکه در انجا ضرب نزده است و این علاقه را ذریعه پسرش تیمور به عنوان نایب الحکومه اداره میکرد اعلیحضرت تیمورشاه یک دفعه ذریعۀ مدد خان و دفعۀ دیگر شخصاً به سند حمله نمود. و تا شکار پور پیشرفت و آنجار اتیول خود ساخت شاه زمان هم بر این قسمت حاکمیت داشت ولی از ملتان پیش نرفت. شاه شجاع در ۱۲۱۸ هجری باقشون زیادی به سند حمله نموده و تالار کان پیشرفت نمود، بواسطۀ دوری این ولایت سائر درانی ها در اینجا نفوذ نیافتند و جز اعلیحضرت تیمورشاه کسی دیگر ازین خانواده در اینجا سکه نزد مسکو کات اعلیحضرت موصوف درسند سه نوع مختلف دارد.

سرهند:

شهر قدیم سرهند از نقطۀ نظر عسکری روی شاه راه لاهور و دهلی در حصۀ که پنجاب از سائر حصص هند جدا میشود موفقیت مهمی را اشغال کرده بود : ده ماه بعد از قتل نادر افشار اعلیحضرت احمد شاه این محل را متصرف شد، مسکوکات اعلیحضرت موصوف که در اینجا بضرب رسیده ٦ حملۀ درانی را پیش و بعد از جنگ معروف پانی پت یاداوری میکند که تاریخ آخرین آن به ۱۱۷۹ مصادف است.

دهلی :

اعلیحضرت احمد شاه بابا دو دفعه بر دهلی لشکر کشی نموده یک دفعه در ۱۷٥٦ (۱۱۷۰ هجری) و دفعه دیگر چند سال بعد قشون مهارته در ماه فروری 1760 دهلی را تخلیه نمود ولی اعلیحضرت احمدشاه در سی میلی شهر در "انوپ شهر" میبود. در ١٧٦١ قشون مهارته ضربه سخت تری دیده و این دفعه شهر در دست شهنشاه درانی افتاد. مسکوکات طلائى و نقره ئی که یادگار اشغال دو دفعۀ دهلی بدست افغان ها میباشد از اعلیحضرت احمد شاه بابا بدست است.

فرخ آباد : 

فرخ آباد که مرکز صوبه ئی در ولایت اگره میباشد شهری است که بنای آنرا نواب محمدخان غضنفر جنگ یکنفر از روسای افغان قبیله بنگش گذاشته است. اعلیحضرت احمد شاه در اینجا بنام احمد شاه درانی سکه زده است.

کشمیر : 

مسکوکات کشمیری شاهان درانی عموماً در سیر ناگار مرکز این ولایت بضرب رسیده . مسکوکات طلائی ضرب اینجا کم و کمیاب است بر عکس سکه های مسی خیلی زیاد میباشد یک سکه طلائی اعلیحضرت احمد شاه که بسال ١١٦٧ سنه خورده بدست است و بر تهاجم افغان در سال 1753 مسیحی بر این دره زیبا شهادت میدهد ، سائرد و دمان درانی مثل سلیمان - تیمورشاه ، زمان شاه ، محمود شاه (دفعه اول) قیصر شاه ، شاه شجاع (دفعه دوم) شاه نورالدین ، شاه محمود (دفعه دوم) ایوب شاه همه در انجا سکه زده اند .

لاهور : 

قشون اعلیحضرت احمد شاه درانی در ۲۲ جنوری ١٧٤٨ مسیحی یکبار و در اپریل ۱۷5۲ بار دوم داخل لاهور شده و آنرا جز ولایت پنجاب مربوطه امپراطوری خود ساخت و شهزاده تیمور را نایب الحکومه پنجاب و دیره جات و سند مقرر کرد. اعلیحضرت احمدشاه مسکوکات طلائی و نقره ئی در ١١٦١ هجری در اینجا ضرب زده است. اعلیحضرت تیمورشاه و زمان شاه نیز در انجا سکه به ضرب رسانیده اند.

مراد آباد : 

در مراد آباد که شهری در "رهیل کند" است اعلیحضرت احمد شاه بابا سکه زده است. ملتان : در سال ١١٦٥ هجری بدست اعلیحضرت احمدشاه بابا فتح شده و اولین دسته مسکوکات اعلیحضرت موصوف به همین سال سنه خورده است ، تیمورشاه بحیث نایب الحکومه پدر خود در سالهای بین ۱۱۸5 - ۱۱۷۰ در آنجا سکه زده سائر شاهان درانی مثل اعلیحضرت زمان شاه، محمود شاه (دفعه اول) شاه شجاع (دفعه دوم) محمودشاه (دفعه دوم) ایوب شاه در آنجا سکه زده اند. 

نجیب آباد : 

در نجیب آباد که شهری در صوبه بیجنور ولایت اگره است نجیب الدوله خان رئیس روهیلای افغان در ۱۱۸۰ هجری بنام اعلیحضرت احمدشاه سکه زده است .