کنیشکا
پادشاه و امپراطورتاریخی
نام کنیشکا درتاریخ قدیم افغانستان و هند و آسیا مرکزی همه جا بلند آوازه و مشهور است و از شاگردان مدارس تا دانشمندان همه این نام را شنیده و پارۀ معلوماتی دراطراف شخصیت او دارند این پاره معلومات طبعآ نظربه زمان و مکان فرق میکند به این معنی که درمنابع قدیم آسیای مرکزی کنیشکا بجیث فرستنده مبلغان آئین بودائی ومربوط به قبایلی معروف به (یوچی) شناخته شده. درهند بیشتر او را از خلال داستان های بودائی بحیث یک پادشاه نیمه خیالی و نیمه افسانه ئی تلقی کرده اند. شبه ئي نیست که کنیشکا یکی زا فاتحان هند است واو به سنت پادشاهان پیشین افغانستان به تدریج ازبگرام و گندهارا اول درحوزۀ پشاورخود را رسانیده و بعد ازرود خانه های پنجاب یکی بعد دیگری عبورکرده و بشهادت آثاری که از او درجنوب دهلی کشف شده است؛خویش را تاقلب هندوستان و فراتر ازآن هم رسانیده بود. کنیشکا درهند مشهوراست و هندویان چه درحوالی بنارس و چه درحوالی دهلی و چه درحوزۀ گنگاوی را به حیث یک پادشاه هندی شناخته اند؛ ولی یک مطلب بکلی ازنظرمورخان ومنابع آسیای مرکزی و هندوستان فرارکرده است و آن این است که کنیشکا پادشاه مقتدرکوشانیان افغانستان بود.
یکی ازنتایج بسیارقیمتداروگران بهائی که ازحفریات سرخ کوتل بدست ما رسیده این است که کنیشکا آنطوریکه منابع بودائی هندی تصورمیکردند؛ پادشاه خیالی وتصوری و نیمه داستانی نبوده و نیست بلکه سراسرحقیقت وجود تاریخی داشته و بعد از سال ها انتظار بالاخره ازشمال هندوکش از ایالت بغلان قدیم آثاری بزرگ عمرانی،مسکوکات، مجسمه ها و سنگ نبشته های اورا بدست آورده ایم؛ به نحوی که یکدفعه اورا با قیافه واقعی یک پادشاه مقتدرو باعظمت روی صحنه تاریخ ملاحظه می کنیم.
در ورشین معلوماتی که درین سال های اخیرتازه ازروی حفریات سرخ کوتل بدست آمده واضح گردیده است که کوشانشاه کنیشکا درنیمۀ دوم قرن دوم عهد مسیحی دولت مقتدری دردوطرفه هندوکش تاسیس نموده بود که درقطاردولت های بسیار مقتدرافغانستان قدیم محسوب شده میتواند؛ درروشنی معلومات تازه کنیشکا را بیشترازین پادشاه هندی خوانده نمی توانیم؛ بلکه تایید صحیح ترواساسی تراورا پادشاه کوشانی افغانستان و فاتح هندوستان بخوانیم.همانطورکه محمود زابلی و سلطان غیاث الدین و معزالدین غوری دولت های مقتدری در افغانستان تشکیل کرده و پایتخت های ایشان درفیروزکوه و غزنه وجود داشت و هرکدام به نوبه خود فتوحاتی دراقطارسواد هندوستان بعمل آوردند و مراکزی درهند داشتند وحکمروایانی درآن خطه پهناور گماشتند. کنیشکای کبیرهم قبل ازینکه به هندوستان فتوحاتی کند درداخل حدود و ثغورافغانستان قدیم دولت مقتدری تشکیل کرد که بنام دولت کوشانی شهرت دارد. البته پیش ازکنیشکا شاهان دیگرازعرق کوشانی به سلطنت رسیده اند؛ ولی درعصرکنیشکا قدرت کوشانیان به ذروۀ عروج رسیده دراثرکاوش های علمی وتحقیقات باستان شناسی که درظرف ۸ سال اخیر درسرخ کوتل بعمل آمده است؛ به ثبوت قطعی رسیده که کنیشکا درصفحات شمال افغانستان محتملأ دربلخ و حتمأ درجلگه غوری و بغلان شهرها ومراکزبزرگ داشته و بدون شبه یکی ازمراکز بزرگ حکمفرمائی او در۲۰ کیلومتری جنوب غرب پل خمری امروزه درماحول تپه سرخ کوتل قرارداشت و به اندازه ئی اقتدارپیدا کرده بود که بدون مبالغه میتوان وی را درردیف امپراطوران روم و فغفورهای چین قرارداد و امپراطوران خاقان های این دو کشوربزرگ شرقی و غربی به داشتن روابط دوستانه با دولت کوشانی احتیاج احساس می کردند؛ پس کنیشکا پادشاهی بود از پادشاهان بسیارمقتدرافغانستان که ازراه فتوحات تا قلب هندوستان پیش رفت و نقاط مختلف هندوستان را تسخیر کرد و تمدن و فرهنگ افغانستان کوشانی را به سرزمین پهناور هندوستان پهن و پراگنده ساخت و شهرها و مراکزی برای حکمفرمائی خود درآن خطۀ بزرگ تاسیس کرد.
۱۲/۱/۳۹