تنخواه قاضیان و کار داران

چنین بنظر می آید که در عصر قبل اسلامی در قسمت شرقی افغانستان وزیران و کارداران بزرک دولتی تنخواه نقدی  اقطاع هر دو داشتند ، وزیراهیون تسنگ زایر چینی در حدود ۹هـ۶۳۰ م گوید که حاکمان ووزیران و قاضیان و کارداران دوتی هر یکی از قسمتی از زمین برای تأمین معیشت خود دارند ۲ ازین بر می آید، که رسم اقطاع که تاقرن ۱۸ م در افغانستان و هند رواج داشت، دران عصر هم مرعی بود، و هر فردی از کارداران دولت زمینی را به اقطاع میگرفتند که از عواید محصولات ان زندگی میکردند. 

اما در سازمان دولتی ساسانیان که در قسمت های غربی  مملکت تا حلول اسلام دوام کرد، کارداران سرکاری تنخواه نقدی داشته اند، که از منابع مصرف خزانۀ دولت یکی هم همین تنخواه کارداران اداره کنندۀ امور حکومتی بود. ۳

در دورۀ اسلامی نخستین بار حضرت عمر بن خطاب بعد از تأسیس دواوین دولتی ، تنخواه کارداران و لشکریان را مقرر داشت، که تنخواه والی کوفه عمار بن یاسر تاشش صد در هم درمانی میرسید ، ومعاش عثمان بن حنیف کار دار مساحت زمین پنج درهم وربع گوسپند روزانه بود ، وپنج هزار درهم سالانه عطا داشت .وتنخواه

۱تاریخ بخارا۲ببعد 

۲سییوکی کتاب دوم ۱۴۲

۳کریستن سین درسا سانیان ۱۶۲

قاضیان کوفه وبصره صد درهم ماهوار ویک ربع گوسپند در روز بود . واین معاشات کار داران خلافت درعصربنی امیه وعباسیان آنقدر فراوانی یافت ، که فضل بن سهل  درایام مامون خلیفه در ولایت شرقی خلافت وخراسان سه ملیون درهم معاش داشت وتنخواه مامون رین دیگر نیز بااندازۀ وسعت واهمیت مامور یت ایشان بود .۱

قاضی القضات امام ابو یوسف یعقوب بن ابراهیم انصاری (۱۱۳/۱۸۲هـ) به هارون خلیفه عباسی فتوا و هدایت دهد ؛ که ارزاق قاضیان و کار داران دولت را از بیت المال بدهد و برای هر قاضی ووالی بقدریکه مناسب باشد داده شود، و اختیار تزیید یا تنقیص ان بدست خلیفه است. ۲

رواتب قاضیان بموجب منابع تاریخ دورۀ اسلامی کمتر از ده دینار ماهوار و زیاده از هفت دینار روزانه نبود. زیرا گاهی بر وظایف قاضیان امور دیگری را از قبیل نگرانی بیت المال و مظالم و غیره هم می افرزودند، و در چنین صورت معاش اورا هم افزون می دادند. ولی معاش عادی قاضی در عهد مروان اخرین خلیفه اموی بیش از ده دینار ماهوار نبود. ۳