اوستای قدیم و جدید

از روی مدارک مختلف چنین معلوم میشود که اوستای اصلی و اولی نسبت به آنچه که امروز در دست است مفصل تر و بزرگتر بوده است. هرمی پوس (6) آنرا مرکب از دو میلیون شعر میدانست. مسعودی در مروج الذهب آنرا 1012 جلد کتاب میشمارد که به آب طلا نوشته شده بود(7)

طبری از متن اوستا روی 12 هزار پوست گاو صحبت می کند. (8) اوستای قدیم یا اوستای باختری در اثر حوادث مختلف منجمله گیر و دار فتوحات اسکندر متلاشی و پرا اگنده شد.

جمع آوری پارچه های اوستا، چه از خاطره ها و چه از ورق پاره ها، تدوین آن کاری است که با (بخش اول) پارتی (ثلث اول قرن اول مسیحی) شروع و در عصر اردشیر و شاپور اول ساسانی دوام کرده است و آنچه بدست آمده به اصول اوستائی به 21 (نسک) تقسیم گردید. اوستای عهد ساسانی را وست (West) انگلیسی (345700) کلمه تخمین کرده است و بعد از حمله عربها بیش از (83000) آن باقی نمانده است. از پنج کتاب یا جزوه های اوستا قبل برین نام بردیم، این فصول و تقسیمات و مفاد متون هر یک را مختصراً شرح می دهیم.

1- یسنا : یسنا مهمترین جزوه اوستا است که دارای 72 فصل یا (هایتی) می باشد. گاتها بصورت مجموع 17 فصل آنرا تشکیل می دهد. (یسنا) که تلفظ اصلی آن (یسن) است به معنی (پرستش و ستایش) آمده است و هنگام مراسم مذهبی خوانده می شد. 

2- ویسپرد : مجموعه ایست از محلقات (یسنا) و برای مراسم دینی ترتیب داده شده مجموع فصول یا (کروه) های آن را بین 23 و 27 می شمارند.

3- وندیداد : مطالب عمده آن قوانین مذهبی است و 22 فصل دارد که هر یک را (فرد گرد) یا (فرگاد) گویند معذالک (فرد گرد) اولی آن از آفرینش زمین و قطعات میمون سرزمین های اوستائی و فردگرد دوم آن از داستان یم یا جمشید صحبت می کند. این دو فصل را می توان فصول جغرافیائی و تاریخی کشور آریانشین عصر اوستا یا آریانا خواند.

4- یشت : مفهوم لغوی یشت هم ستایش است و تعداد یشت ها به 21 می رسد. یشت قراریکه پیشتر اشاره شد در اصل شکل اولی خود مثل گاتها منظوم بوده و چون موضوع آن عموماً داستان ها و شرح کارنامه های پهلوانان و پادشاهان میباشد می توان از نقطه نظر ادب آنرا (قصاید حماسی) خواند یشتها هنوز هم مانند گاتها به قطعات منقسم است و ترکیب شعری آن اگر بر هم خورده، جمله های آن عموماً هشت و دوازده سیلابی است و پیرایه نظم را به کلی از دست نداده است. 

5- خورده اوستا : یا اوستای خورد مجموعه ایست کاملا جدید که در عهد شاپور دوم ساسانی 

(310 - 379 میلادی) از طرف آذر مهر اسپند از روی قسمتهای اوستا ،انتخاب تلخیص و تدوین شده است و شامل دعاهای مخصوص عبادات روزانه و اعیاد مذهبی می باشد.