راه عبور اسکندر

یکی ازواقعات بزرگ تاریخ مشرق زمین که درعین زمان درتاریخ  روابط شرق وغرب کمال اهمیت دارد،فتوحات اسکند رمقدومی درخاک های آسیائی است اینجابه علل فتوحات اسکندر درشرق ونحوه موفقیت های وی علیه امپراطوری  هخامنشی کاری نداریم؛ فقط به یک مسئله می پردازیم و آن خط عبوراسکندر است درسرزمین افغانستان.

اسکندرمقارن بهار سال۳۳۰ ق م به حوزۀ هری رود (روداریوس) رسید. در اینجا درین وقت شهری موجود بود که منابع یونانی آنرا بنام (ارته گوانا) یاد کرده اند. با اینکه بصورت دقیق موقعیت این شهر هنوز تعین نشده؛ ولی در اصل بودن آن درحوزۀ هری رود هیچ شبه ئی نیست. اسکندردراینجا بنای شهری دیگری را می گذارد که بنام (اسکندریه اری) معروف است و اولین شهر اسکندریه است که درخال افغانستان احداث کرده است.

ازحوزۀ هری رود اسکندر وسپاه یونانی به سمت جنوب فرود آمده یا راه موجوده را تا حوالی فراه تعقیب کرده و یا کمی منحنی بطرف جنوب غرب شده و تا حوالی هامون سیستان رسیده اند؛ زیرا مورخان یونانی درین سمت از (سرنجی ها) یا (زرنجی ها) یا اهالی زرنج حرف میزنند و اسکندر در نقطه ئی درین حدود به احداث اسکندریه دیگری می پردازد که بنام (اسکندریه پروفتازی) شهرت دارد و آنرا معمولأ(اسکندریۀ فراه) ترجمه می کنند و موقعیت آنرا یا در حوالی (فراه) موجود و یا درمجاورت خرابه های (زرنج) تجسس باید نمود و از احتمال بیرون نیست که این اسکندریه درحوالی (پشاوران) موجوده باشد. بهرحال موقعیت این اسکندریه بصورت یقین تعیین نشده است و نزدیکتر به هامون سیستان بوده.

ازین جابه بعد اسکندرسمت جنوب شرقی را پیش میگیرد وبه اساس نظریۀ موسیوفوشه خاورشناس فرانسوی ازحوالی خرابه های (قلعه بست) امروزی رود هیرمند را عبور نموده بطرف حوزۀ ازغنداب می آید و درین حوزۀ سومین شهر اسکندریه را که (اسکندیه اراکوزی) باشد بناء می کند. موسیوفوشه معتقد است

که موقعیت این اسکندرباید در کدام جائی در سواحل راست ارغنداب تجسس شود؛ حالا که کتیبه اشوکا متعلق قرین سوم ق،م در محاذ شمالی خرابه های شهر کهنۀ قندهار تازه کشف شده آیا میتوان موقعیت این اسکندریه یا اقلأ موقعیت شهر مهم آنوقته (اراکوزی) را درهمین جا دانست؟ بهرحال اسکندریه سومی که اسکندریه درخاک افغانستان در حوزۀ هری رود بنا گذاشت هر جا بوده درعبور اسکندر ازهمین راه موجوده ئی که از مقابل شهر کهنه قندهار می گذرد هیچ شبه ئی نیست.

وجود اسکندریه در هرات، در فراه یا زرنج، و قندهار نشان میدهد که اسکندر از حوزۀ هری رود تا ارغنداب دوربزرگی درحایشه سیستان افغانی زده وبالاخره به حوزۀ ارغنداب در مجاورات شهر کهنۀ قندهار رسیده است. اسکندریۀ چهارمی که در کشورما بنا می گذارد بنام (اسکندریه قفقاز) معروف است که محل آنرا بلاد اختلاف در (پروان) یا (جبل السراج) فعلی تعین کرده اند. آیا مابین قندهار و پروان اسکندر از کدام نقاط و از کدام راه عبور کرده است؟ برخی میگویند راه حوزۀ ارغنداب را پیش گرفته وخود را به (جاغوری) رسانیده. برخی دیگر معتقدند که همین راه موجودۀ را گربته و تا غزنی آمده است. همین قسم از غزنی تا پروان هم چندان روشن نیست چیزیکه واضح است این است اسکندر به کابل نبامده و ازین شهر نگذشته. بناء علیه میتوان گفت که از حوالی ۳۰ کیلو متری شمالی آن از راه ارغندی و پای کوههای پغمان وارد حوزۀ کاپیسا شده. این هم واضح است که قبل ازرسیده به پروان در نقاط اتصال رودخانه پنجشیرو شتل و سالنگ و غوربند درمحلی که امروز بنام ( برج عبدالله) موسوم است متوقف گردیده و دراین جا قلعه مستحکمی ساخته  بعد در (پروان به احداث شهری بزرگتر که همان اسکندریه پای هندوکش باشد اقدام نموده است. اسکندر سلاسل هندوکش را حین رفت و آمد دو دفعه عبورکرده است. حین رفتن اولین نقطه ئی که در شمال هندوکش بدان واصل شده ( دراپاسکا) است که عبارت از (اندراب) می باشد. همه میدانیم که از پروان به  اندراب از چندین راه و ازچندین دره و کوتل میتوان عبور کرده که راه خاواک یکی از آن است و راه درۀ (کوشان) و (سالنگ) راههای دیگران میباشد.

معمولأ چنین می پندارند که رفتن اسکندریه باختر از راه خاواک صورت گرفته اینجانب چنین می پندارم که در برگشت یادر رفتن ربطرف شمال از درۀ (کوشان) از راه غوربند(خواجه زید) عبور کرده است.

بهرحال بعد از جنگ هائی درصفحات شمال در باختر بار دیگر اسکندریه جنوب هندوکش به اسکندریه پروان وارد شده و ازینجا مجرای رودخانه پنجشیر را بطرف شرق تعقیب نموده و از پای کوههای ریزه کهستان، نجرو وتگو گذشته و به (لمپاکا) یا لغمان واصل گردیده است. لغمان درخط سیر اسکندر بطرف شرق نقطه مهمی بوده. موسیو فوشه معتقد است که در اینجا شهری بنام (تیکایا) یا (مینسه) بنا گذاشت و آنرا به نام رتبه النوع فتح و پیروزی یونانی مسمی ساخت خاورشناس فرانسوی موقعیت این شهررا بین (مندراور) و (چارباغ) لغمان درحوالی قریب (قرغه ئی) تعین میکند و میگوید در اینجا اسکندر قربانی هائی بنام رتپه النوع پیروزی یونانی تقدیم نموده وسپاه خود را به دو دسته تقسیم نمود که دسته سبک را خودش گرفته و از راه درۀ کنر راه سوات را پیش گرفت و دسته دیگر که قسمت اعظم سپاه در آن شامل بود به سرکردگی دونفرازجنرال های او پرویکاس وهفستیون راه جنوب مجرای رودخانه کابل را تعقیب نموده و هردو دسته درکنارهای اندوس (رود سند) یکجا شدند.

اسکندر در درۀ کنرازچغه سرای فعلی گذشته و دربین حدودی که مشرف بدهن درۀ (پیچ) است با اجداد قدیم نورستانی ها مواجه گردیده و بعد از حوالی (اسمار) گذشته و وارد سوات و بنیر گشته تا به رودخانه سند رسیده وروی پل هائی که از ردیف کشتی ها توسط جنرال ها او ساخته شد؛ ازرودخانه مذکورگذشت که تعقیب اوخارج مرام این مقاله است.

۱۸ر۴ر۳۷