پښتو او پخوانۍ آريايي ژبي

 او د ځینو لغاتو مقایسه او پرتله 

په تېرو گڼو کښی می د او مقایسوی ژب پوهنی له روبه پښتو له سنسکریت اوستا سره څه نه څه مقایسه کړه او دغو ژبو یو له بلی سره دوخوانه می وښ نورود په دغو کوښ مقاله ه ميدي ژبه او د فرس قدیم، ژبه ده دا ابحاث ټول د پښتو ژبی د ادبي تاريخ دي، چي بيل به د كتاب په ډول هم  نشر سي.

 (حبيبي)

 پښتو او ميدي ژبه :

 لکه چی ښکاره ده مدیان یا مادیان آریائی خلک وه، چی قبل از المسیح د اوومی په ابتدایی کښی دوی په غربي ايران کښي يو سلطنت جوړ کړ، مؤرخين وايي چي دا خلک تر مسيح لس پېړۍ دمخه هلته تللي وه . (۱) په دې مبحث کښی زه نور له دغه (ماد) قومه سره اړه نه لرم خو ځکه چی دوی هم قدیم آریائی اقوام دی هم پسله اوستا څخه قدیمه آریائی ژبه گڼله کیږی دھبی تڪله دھبی دڵه دھبی نوامت ښ پلائی چی. کړه سي. او ژبه ئې ډار مستتر وايي: چي اوستا هم لومړي په مادي ژبه نوشته سوې وه، او دغه ماد ژبه له پخوانۍ پاړسو (Old -persian) سره ډېره نژدې و او اوسنۍ کردی ژبه هم له مادی ژبی څخه مشتقه شوې

ده (۲) ځکه چی میدی اقوام هم پسله عمومي هجرته چي آريائيانو له باختره کړي دي د ايران په اورشو گانو کښي سره خپاره. څخه ربی یوه سوي دي نو ښائي چي د دوي په ژبه کښي هم باختري آثار وي. تجربه له ميدي ژبي څخه موږ ته اوس څه نه دي پاتـه چـي هغه له پښتو سره مقابله کړو، فقط هيرودوت د مؤرخينو پلار له دغي کلمه ضبط کړې ده او هغه سپاکه (Spaca) ده چي د سپي (Bitch)معني لري.:

 گريرسون وايي چي ميدي ژبي د ايران شرقي خوا کښي ويلي کېدې، نو ځکه دي د پامير او د هندوکش د جنوب ژبي لکه : غلجه اورمړي، بلوڅي او پښتو ټوله په ميدي ډله کښي داخلوي چي د ده  اصطلاح نن پرشکnon -persicژبي دي دغو ژبو نژدوالی هم له دې خبرو څخه ثابتوی چی په اورمړی ژبه Spuk) او په پښتو سپی (Spac) هغی سگ یوې کلمې ته چی له میدی ژبی څهه دایره پاته ده ډ دیر شل شدن ) بولي چي له ميدي څخه ليري ده (4) که د ميدي ژبي نور کلمات او الفاظ اوس موجود و نو به د پښتو مطابقت دارد له دغي زړې ژبي سره ښه ښکاره سوئ واي خو دلته پر دغه يوه کلمه اکتفاء وسوه چي د. سره نژدهوالی لري.

 پښتو او زړه پارسي (فرس قديم) :

 د مؤرخینو په اصطلاح زړه پارسی یعنی فرس قدیم (old -persian) هغه ژبه ده چی پخوا په خاص ایران (پارس) کښی ویلـه کېده او د هخامنشی دورې رسمی ژبه وه او پاچه دفاتر او ډهبرلیکونه دیغټو خبري کولې، مگر اوس دغـي ژبي آثار بېله ځينو ليکونو چي پر ډبرو باندي پاته دي بل څه نسته (۵) له دغو ليکونو څخه د ژبو پوهانو فقط د زړې پارسي (۴۰۰(

الفاظ موندلي دي چي په ميخي خط کښلي سوي دي (٦) زړه پارسي زند ژبي ته ډېره ورته ده لکه زند (۲۴) توري لري اما لږ څه تر زند ساده ده په دغه ژبه چي ډبرليکونه په ايران کښ. (559 - 529 ق، م) له عصره شروع کي او په درو څلورو ژبو په ميخني خط کښلي سوي دي يعني يو مطلب هم په زړه پارسي هم په آسوري هم په عيلامي ژبه نوشته سوئي دئ (7) که څه پارس هم ميخني څخه لیری په پارس کښی پیدا سوې وه او باید له پښتو سره ډېره نژدې نه وي حذف بيا هم ځکه چي ريښې له اوستا سره نښتي دي او د باختر لله سرچينې څه موخه اوبه به خوره. په لاندی کرښو کښی زه د زړې پارسی یو څو کلمات له پښتو سره مقابله با روابط کوم چی له هغې زړی ژبی څخه اوس پاته او ماته معلوم دی، له دغی مقایسې څخه به ښتوایی دقمو. تاسو ته ښکاره سي

 (1) اورمزد چي په اوستا کښي آهوره مزدا دئ چي لومړي جزوه د پښتو (اور) دئ. د ایران د زړې پارسی په ډبرلیکونو کښی هم اورمزد ضبط شوئ دئ (۸) او مزدا ماده له لمنځلو څخه ده چی نمنځنه او لمانځل ئې : : مستعمل لغات دي.

 (۲) من : یعنی (آدم)، سری) (۹) چی دغی کلمې ریښه په سنسکریت او ویدا) کښی د (منو) په کلمه کښی ده چی عمومي معني ئي (آدم) ده او پښتو کښي تر اوسه هم ژونده ده. ماڼو سری ته وای او د منلو د مصدر ریښه هم دغسي ده.

 (۳) آبی : یعنی (اوبه آب چی دسنسکریت اوستا نومونه هم ورنژدې دی. (۱۰(

۴) هو : یعنی (ښه) چی په سنسکریت کښی (سو) دئ او د پښتو هجابی (هو) اوس ژونده کلمه ده. 

(۵) دروکا : یعنی (دروغ) چی په اوستا کښی (درواغه) او په. سنسكريت کښي (دروه) او پهلوي کښي (دروغ) وه (11) په اوسنۍ پښتو کښي درواغ او دروه دواړه ژوندي دي.

 (٦) وسپا : یعنی (اسپ) چی په سنسکریت کښی (اشو) او په اوستا کښی اسپه) او په اوسنۍ پښتو کښی (آس او اسپه) ده.

 (۷) پوترا : یعنی (پسر) دا کلمه د استخر د داریوش به کتیبه کښی د زوی په معنی راغله ده (۱۲) چی په اوستا کښی هم (یوتهره) او په سنسکریت کښی (پتره) او په پهلوی کښی پور - پوس - پوش) وه ( ۱۳ ) د پښتو (پوت) هم په دغه معنی د چی د خوشحال خان په یوه بیت کښی د زوی په معنی راغلئ دئ دی وایی چی د پلار په بدگوئی سر : نی پوت _ الخ) 

(۸) پیسو pisu : یعنی (پیس) دا کلمه په پهتو هم تر اوسه (پیس) چی په عربی دا مرض (برص) بولی، او په اوستا کښی (پسیسه) او په پهلوی کښی (پسک) وه. (۱۴) 

(۹) پمون (پامون) : یعنی (گرگ) چی اوس په پښو کښی هم. یعنی «گرگ: او پمن گرگین سته.

(۱۰) نامکا (نامکا) یعنی (نام) دا کلمه په سنسکریت کښی (نام) او په اوستا کښی (نام) او په او پارسی کښی (نام) ده په پښتو کښی ئې نوم) بولی په زړه پارسی کښی (نامکا) وهام پشه كتيبو كښي د يوې مياشتي نوم (آنامكا) و يعني (بي نومه)(۱۵)(۱۶)