یمگان

هو العلیم

اعلیحضرت معظم همایونی بنده خدا، المتوکل على الله، ایده الله تعالی )دراوایل( تموز سال ۱۳۳۸ خورشیدی هنگامی که (پس) از دیدن جاده نوین سالنگ ، به سفر بدخشان و پامیر پر داختند، نگارنده نیز شرف معیت داشتم و بسیار خوش بودم درین سفر تو فیق زیارت آرامگاه خلوت گزین یمگان، شاعر و حکیم نامور ناصر بن خسرو بن حارث علوی قباد یانی بلخی که از مفاخر تاریخی این کشور است ، میسر آید و بتوانم در مورد آرامگاه وی که ازنگاه ارباب ذوق مجهول مانده خوض و تحقیق نمایم تا مساله قبر وی که در میان این همه اختلاف روایات ، صورت افسانه اختیار نموده ، روشن ،گردد، بد بختانه در روایات روستای بهارک که میانه راه فیض آباد و تربت ناصر خسرو است ، سخت بیمار گردیدم، از پیشگاه اعلیحضرت همایونی که در احیای آثار باستانی و فرهنگی کشور خویش حقیقة عنایت و توجه خاص دارند، (فاضل دانشمند) حافظ نور محمد کهگدای کفیل سر منشی (در بار همایونی) مامور گردید که آرامگاه حکیم را مورد مطالعه قرار دهد.

وی از طریق ((جرم)) بـه ((یمگان)) رفت و شبی را در جوار تربت حکیم صبح کرد و چیزی که ازین سفر معنوی با خود آورد چند قطعه و ثیقه تاریخی بود که قرنا بعد قرن  از متولیان ماضی به مجاوران حاضر بقعه انتقال یافته است.

قدیمتر ین این و ثایق از اواخر قرن نهم که دوره استیلای تیموریان است آغاز می گردد و آخرین آن به سال ۱۲۹۰ هجری قمری یعنی دوره سلطنت اعلیحضرت امیر شیر علی خان به پایان می رسد.

آنچه می توان به طور خاص ازین وثایق در شرح زندگانی حکیم استفاده نمود ، همانا اعتقاد و احترام متوالی امرا و فرماندهان و مردم یمگان و ساکنان بدخشان (بل تمام مردم تخارستان) است که از قدیم نسبت به ) (علو) نسب وحسب (عقیده و مذهب) حکیم و مقام فضیلت وحتی به جایگاه رو حانی حکیم داشته و او را از احفاد طاهر حضرت پیشوای اسلام و بعضی او را پیرو مذهب ((اهل سنت)) شمرده اند، دیگر سبک انشای این و ثایق و شیوه خط و اسمای مالیات و عواید دیوانی است که درین اسناد دیده میشود و دانستن آن خالی از فایده نیست.

اینک ما عکس بعضی ازین اسناد را درین مقاله مختصر ضبط نموده به شرح آن می پردازیم و چند کلمه در باب آرامگاه حکیم و عمارت آن و مختصری از شرح زندگی و آثار حکیم بر آن تذییل میکنیم و تفصیل مطلب را به کتبی حواله میدهیم که اهل تحقیق درین مورد تالی تالیف کرده اند .