آخرین روزهای کاپیسی

(کاپیسی)مرکزکاپیسا که امروزبنا بگرام در وسط دند کهستان وکوهدامن افتاده قرن های متعدد نه تنها یکی از شهرهای بنام و معروف افغانستان بود بلکه دردوره های مختلف اعم ازیونانی گرفته تا کوشانی پایتخت افغانستان قدیم هم محسوب میشد. چه وقت بگرام مقام پایتختی پیدا کرد؟ سوالی است که بیشتر اوقات بخاطرمیگذرد وبه آن چنین میتوان جواب داد که بعد ازنیکه سلاله پادشاهان یونانوباختری اثر فشاراقوام(سیتی) مجبوربه ترک (بکتر) بلخ و کتریان (باختر) شدند و به جنوب هندوکش پایان شده و در جواربرج عبدالله که بنای آنرا به خود اسکندرنسبت میدهند به اعمار(شهر جدید شاهی) یعنی بگرام فعلی وکاپیسی متذکره ماخذ چینی پرداختند دقیق ترگفته میتوانیم که (هیلوکلسر) آخرین پادشاهان یونانو-باختر است که ازبلخ به کاپیسی فرود آمده وازاوایل قرن دوم  ق م ببعد کاپیسی حیثیت مرکزی و پایتختی پیدا کرده است. پادشاهان یونانو- باختری درحدود یک ونیم قرن ازکاپیسی به بخشی بزرگ از افغانستان وهند سلطنت کرده ومقارن آغازعهد مسیح یا کمی مقدم ترکوشانی های بزرگ مانند یونانی ها ازباختربه جنوب هندوکش فرود آمده و جای یونانی های باختررا درکاپیسی اشغال کردند ودر دوره جلال عظمت امپراطورکنیشکا بگرام قدیم اهمیت بیشتراحرازنموده و پایتخت تابستانی کوشان شاهان شد.

بعد ازکوشان شاهان بزرگ کوشانی های خورد یا (کیداری ها) وبعد ازایشان شاخه از یفتل شاهان این شهر مرکز خود قرار دادند یکی از سیاحانی که چشم دید او بمرکزیت شهر کاپیسی درطی قرن ۷ مسیحی شهادت میدهد؛زایرچینی (هیوان تسنگ) است که درسال ۶۳۲ ازطریق بامیان وارد حوزه کهستان های اوسلاله سلطنتی درین وقت (کشتاتریه) خوانده میشد که مقصود ازمفهوم لغوی آن دودمان (نجبای جنگجو)می باشد وعبارت ازسلاله (کوشانویفتی)بود که ازاختلاط عناصرکوشانی و یفتلی تشکیل شده بود. زمانیکه هیوان تسنگ درسال ۶۴۴ ازهند برمیگشت هنوزدودمان مذکور دربگرام سلطنت داشت وهنوزبگرام موقعیت پایتختی خود را ازدست نداده بود.

حین ظهورمبلغین و لشکریان عربی درسرحدات غربی افغانستان وحین ورود آنها درنقاط آبادانی سیستان مثل (زرنج) و(رالق) و (کرکوبه) وغیره با اینکه هنوزبگرام مرکزیت داشت؛ولی شهرموجوده کابل که با  داشتن کوهها وعمران حصارفرازآنها بیشترازنظرسوق الجیشی مساعد بود؛بمراتب ازاهمیت بگرام کاسته و کم کم مرکز نقل اداره بخصوص امورنظامی بکابل منتقل شده بودُ به این اساس رتبیل شاهان که عرفأ کوشانو یفتلی بودند ازاستحکام شهروازعمران دیوارهای روی کوهها که درعصریفتلی ساخته شده بود؛طوری استفاده بعمل آوردند که نام کاپیسی تقریبأ از خاطره ها فراموش شده و تمام منابع درین وقت ازکابل و دفاع آن درمقابل حمله های عرب صحبت کرده اند.

قراری که یاد داشت های زوارچینی شهادت میدهند دراوایل نیمه دوم قرن ۷ مسیحی راه رفت و آمد کاپیسا را نزدیک شده حملات سپاه عربی مسدود نساخته بود ازین لحاظ درطی نیمه دوم قرن ۷ جریان قرن ۸ مسیحی منابع چینی ها با حمایت ازدولت کاپیسا وماخذ – عربی ازکابل صحبت نموده اند وعلت این امراین است که چینی ها با حمایت از دولت کاپیسا (کی پن) این کلمه را بیشتر دردفاتر خود ثبت و تکرارمی کردند وعرب ها با مقاومتی که درحصارواستحکامات کابل می دیدند بیشترازاین جا حرف میزدند حقیقت این است که کاپیسی که روزهای اخیر عمرو تاریخ خود رامی پیمود؛ دراثراهمیت سوق الجیشی کابل بی رونق شده ورتبیل شاهان که خود سپه سالار قوای نظامی هم بودند با تقررخود دربالاحصارکابل شهرکاپيسی را ازاهمیت انداختند. دراین شبهه ئی نیست که مرکزیت ازکاپیسی به کابل یکدم وبصورت ناگهانی تغییرنکرده یعنی شهراول الذکرمرکزیت خود رابه صورت موازنه حفظ نمودند و بهترین مثال برای ثبوت این امرنظریه ایست که بالاترذکر شده زیرا درعین زمان منابع چینی ازیک شهر وماخذ عربی ازشهر دیگرصحبت نموده اند و این خودنشان میدهد که مدتی هردوشهرحیات و شهرت داشتند به ترتیبی که کاپیسا به تدریج روبزوال میرفت و کابل با دوام حملات عربی کسب قدرت و مرکزیت می کرد.

مقارن سال های ۷۵۱ و ۷۶۹ که (روکونگ) زایردیگرچینی به گندهارا می آید هنوزکاپیسی مرکزیت دارد و این مسئله قرارنظریه موسیوفوشه تا سال ۱۷۶ هجری (۳- ۷۹۲م) دوام کرده است و این موقعی است که ابراهیم بن جبرئیل به امرفضل بن یحیی برمکی والی خرآسان از راه (غوربند) یعنی دره غوربند برکاپیسا حمله آورد وآبدات مذهبی بودائی شهرویران گردید؛ازین تاریخ ببعد از(کاپسیا) و کاپیسی ذکرکرده وآنهم بحیث حکایت است که ازروزگاران گذشته صبحت می کند؛ البته قراریکه متذکرشدیم درهمین اوقات نام کابل درماخذ عربی شهرت داشت ورتبیل شاهان درهمین شهرتقررداشتند ولی علت آن بیشترقراریکه دیدیم مراتب سوق الجیشی است.

بهرحال قراین باین دلالت میکند که دراواخرقرن (۸)و اوایل قرن ۹ مسیحی مرکزافغانستان بصورت قطع ازکاپیسی به کابل انتقال یافته وشهرکاپیسی بعد ازهزارسال کامل یا کمی بیشترجای خویش رابه کابل گذشته صحبت میکند؛البته قراریکه متذکر شدیم درهمین اوقات نام کابل در ماخذ عربی شهرت داشت ورتیبل شاهان درهمین شهرتقررداشتند؛ولی علت آن بیشترقراریکه دیدیم مراتب سوق الجیشی است. ومن بعد ماخذ ومنابع اسم کاپیسی را فراموش کرده واسم کابل عمومیت پیداکرده است.

۷/۱۱/۳۸