یرغمل های چینی

با شهادت صریح منابع چینی و هندی در این مسئله شبه ئی نیست که کنیشکا بعد از فتوحات خود در آسیای علیا یرغملی از چینائی ها گرفته و نزد خود نگاه میکرد. معمولاً بصورت مبهم تا زمانی چنین خیال میشد که پسر امپراطور چین در میان یرغمل ها بود ولی قرار نگارشات کتاب "تاریخ شاهان هان" که وقایع را تا 113 مسیحی قید نموده چنین معلوم میشود که پادشاه کاشغر یکی از خویشاوندان قریب خود را که "شن پان" نام داشت بقسم یرغمل نزد پادشاه یوچی ها یعنی کوشانی ها فرستاد این نظریه به حقیقت نزدیک تر است زیرا کشور گشائی های کنیشکا محدود در حوزهٔ ترکستان چینی فعلی بوده و احتمال زیاد میرود که پسر شاه چینی این منطقه که به کاشغر یارکند، ختن وغیره حکمرانی داشت به دربار کنیشکا فرستاده شده باشد چون یرغملهای چینی مرکب از شهزاده و نجبای آن قوم بودند، کنیشکا در نگهداری آنها توجه و اهتمام مخصوصی مبذول میداشت و از هر نقطه نظر میکوشید تا به آنها تکلیفی وارد نشود. برای رهایش آنها هر فصل را دیده جاهای علیحده تعیین نموده بود چنانکه تابستان در جلگه خوش آب و هوای کاپیسا در بهار و ایام بارانی در گندهارا و زمستان را یا در پشاور یا سائر نقاط پنجاب شرقی میگذرانیدند. چنانچه از منطقه اخیر الذکر محلی را به این مناسبت بنام "چینابوکتی" یعنی "رهایشگاه چینی" یاد میکردند.

معذالک چون کاپیسا (بگرام فعلی) آب و هوای مساعد داشت ، یرغمل های چینی یک حصه زیاد سال را در مجاورت پایتخت بهاری امپراطور کوشان میگذرانیدند. در باب اینکه آیا بصورت دقیق محل رهایش ایشان کجا بود اگر چه فیصله قطعی نمیتوانیم باز آنچه ما را به اظهار نظریه وادار میسازد قرار آتی است: "هیوان تسنگ" زایر چینی مینویسد که بفاصله 3 الی 4 لی (کمی بیش از دو کیلومتر) سمت شرقی پایتخت به دامنۀ شمالی کوه معبد بزرگی است که 300 راهب در آن بود و باش دارند و پیرو طریقه "راه کوچک نجات" میباشند. اول این معلومات اساسی را تعقیب کرده میبینیم که موقعیت این معبد بزرگ کجا است. اگر شهری که هیوان تسنگ در عصر خود بنام پایتخت یاد نموده عبارت از خرابه های امروزی باشد که سه طرف آنرا حصار و یک طرف آنرا رودخانه پنجشیر گرفته، باقی مسائل حل میشود زیرا بفاصله 3 یا 4 لی (بیش از دو کیلومتر) سمت شرقی آن کوهی موسوم به "کوه پهلوان" و به دامنه شمال این کوه خرابه های معبد بزرگی موجود است یعنى عیناً قرار معلومات جغرافیائی هیوان تسنگ خرابه های معبد مذکور پیدا میشود این معبد را هیوان تسنگ "شا- لو- کیا" خوانده و امروز بنام موقعیت آن، "پوزۀ شترک" ، میتوان آنرا معبد شترک خواند. این معبد در دامنههای شمالی کوه پهلوان فراز مجرای رودخانه خروشان پنجشیر موقعیت خیلی ممتازی داشته و بهترین منظره قشنگ در مقابل خود داشت. پس و باوجودیکه بصورت یقین فیصله نمیتوان کرد قرائن عموم به این دلالت میکند که محل رهایش یرغملهای چینی در کاپیسا همین معبد "شالوکیا" یا "شترک" بوده باشد.

باقی ، یقینی این معبد معلوم نیست که آیا از کنیشکا است یا یرغمل ها از پول خود آباد کرده اند. از بعضی گزارشات تاریخی و افسانه های قبل از اسلام چنین معلوم میشود که به پول یرغملهای چینی آباد گردیده و تصاویر خود را بصورت یادگار به در و دیوار آن نقش نموده بودند چنانچه زائر چینی این موضوع را تذکر داده میگوید تصویر یرغملها در دیوارها نقش است و از حیث شکل و لباس به مردمان شرق "هیا" یعنی چین شباهت کامل دارند.

میگویند که یرغملهای چینی حین نهادن سنگ بنای معبد و یا یکی از آنها قبل از مراجعت به چین مسکوکات طلا و یک مقدار مرواریدی در زمین معبد دفن نموده بود تا اگر هر وقت شکست و ریختی عاید شود مرمت کاری آنرا بنمایند.