نثر فارسی در دورۀ غزنوی
توجهی که غزنویان به شعر و ادب فارسی داشتند در عهد انها شعب ادبیات رو به کمال می رفت و نثر فارسی به جای خود ترقی کرد و آثار بیشتری در ان به وجود امد؛ اما از لحاظ دوره بندی سبکهای نثر یک قسمت از آثار دوره غزنوی را دنباله سبک دورۀ سامانی می دانند و برای آن همان مختصاتی را که در دورۀ سامانی بر شمردیم ذکر میکنند مانند ایجاز و اختصار متوجه نبودن به سجع و موازنه تکرار (خواه تکرار یک لفظ خواه یک جمله یا یک فعل ) کوتاهی جمله های کمی لغات عربی , به کار بردن لغات فارسی کهنه استعمال باء تأکید و بر استعلایی اوردن جمعهای عربی به صیغه فارسی (مانند عالمان, ملکان ) افزودن جمع فارسی بر جمع عربی (عجایب ها منازلها ) مطابقه عدد و معدود اوردن افعال با پیشوند ها قدیم مانند راز فرا , فرو , همی و غیره که بشرح گذشت . این قسمت از آثار بدین قرار است: ۱- التفهیم لاوائل صناعت التنجیم (البیرونی) ۲- دانشنامۀ علا یی (ابن سینا): شیخ الرئسی شرف الملک ابو علی حسین عبدالله بن سینا از مردم بلخ و از اکابر اطبا و حکمای زمان خویش بوده است . مؤلفات فارسی شیخ کتاب دانشنامه علایی ؛ نبض قراضۀ طبیعات ؛ رساله معراج و نبوت است که همه سبک دوره سامانی است معروفترین مؤلفات عربی شیخ ؛ کتاب شفا , نجات , الاشارات و التنبیهات , قانون, حکمت شرقیه و رسایل زیاد دیگر. ۳- تاریخ سیستان مؤلف این کتاب معلوم نیست . قمست اول این کتاب بسیار قدیمی و کهنه است و از این منظر در ردیف التفهیم اوردیم . قسمت دیگر این کتاب به شیوۀ قرن ششم و هفتم نوشته شده است. ۴- زین الاخبار گردیزی: تألیف ابو سعید عبد الحی بن الضحاک بن محمود گردیزی است و نگارنده از اهل گردیز افغانستان است به کمال سادگی و روانی و به نحو اختصار وقایع تاریخ را از زمان طاعریان تا غزنویان که عصر خودش بوده نوشته و تاریخ تألیف ان ۴۴۰ هجری است . ۵- تألیف ناصر خسرو»آثار نثری او مانند , سفر نامه , زاد المسافرین و «وجه دین» همه به سبک و طریقه عهد اول نزدیک می باشد ۶- کشف المحجوب : تألیف ابی یعقوب سکزی در تأیید مذهب اسمعیلی است که نویسنده ان در میانۀ قرن چهارم و پنجم می زیست کتب متصوفه ای که به این سبک نزدیک است . الف) کشف المحجوب :تألیف ابو علی بن عثمان جلابی هجویری غزنوی است که در اواسط قرن پنجم نوشته شده و قدیم ترین کتابی است که در شرح عقاید و حالات و اقوال صوفیه در کمال عذوبت و سلاست . ب) اسرار التوحید: تألیف محمد بن منور نوۀ ابو سعید ابو الخیر که در حدود سال ۵۶۰ ه نوشته شده و در وصف و کرامات شیخ ابو سعید است. پ) تذکرة الاولیا :تألیف محمد بن ابی بکر ابراهیم بن مصطفی , ملقب به فرید الدین, مشهور به عطار (متوفی ۶۲۷) د تعریف مقامات و صفات و شرح گفتار و کردار بزرگان صوفیه است . ج) نور العلوم: این کتاب را که گویا سخنان ابو الحسن خرقانی (متوفی ۴۲۱) است یکی از شاگردانش جمع کرده و به این نام موسوم ساخته است. این آثار نثری قرن پنجم و ششم که از نظر سبک دنبالۀ همان شیوه سامانی بود. اینکه به نحو اختصار مختصات نثر دوره غزنوی و سلجوقی اول (۴۵۰-۵۵۱) را ذکر میکنیم و بعد آثاری را بدین سبک نوشته شده نام می بریم.