سجاوند و شهرت آن درادوار اسلامی وپیش از اسلام
علاقه لوگر بین سه شهرتاریخی(کابل)و(غزنی) و0گردیز)دریک مثلث بزرگی افتاده ودروخانه ئی که بنام این علاقه یاد میشود از وسط مثلث مذکور گذشته وبه زاویه شمالی آن یعنی کابل به رودخانه کابل ملحق میگردد ونظر به اهمیت تاریخی سه شهری که ذکر کردیم و هرکدام درعصری معین مقام مرکزیت وپایتختی هم داشت ونظر به ارتباطی که علاقه لوگر دردوره های مختلف به مراکز مذکور دارا بود؛ازنظر جغرافیا تعبیری ازین شهر بهتر تعین موقعیت لوگر رامیان این سه شهربزرگ ازین جهت تصریح کردیم که این علاقه چه از نظر جغرافیای اقتصادی وچه از نظرفرهنگی وماثرهنری وتاریخی همیشه ازبرکات این سه شهر برخوردار بوده وخود من حیث یک منطقه زرخیز زراعتی انبار خانه هرسه شهر محسوب میشد و میشود.
لوگر(درجغرافیای بطلیموس بنام(لوکسرنا)یادشده وآنچه شهرت آنرا دردوره های پیش از اسلام اوج داده بود معبدبزرگی بوددر(سجاوند)
سجاوندکه درمتون ادبی و تاریخی ادوار اسلامی مثل حدودالعالم المسالک والممالک اصطخری وقاون مسعودی بیرونی به صورت های مختلف(شکارند)سگاوند)(سکاوند)هم یادشده ناحیتی است درجنوب غرب لوگر که تاحال نام و نشان وموقع وموقعیت آن معروف ومحفوظ است.
پیشترتصریح کردم که علاقه لوگربه مثلث بزرگی شباهت دارد که سه راس زوایای آن روی سه شهرکابل_غزنی_گردیز قرار میگیرد.سجاوندازنظر موقعیت جغرافیای درین مثلث درزاویه نزدیک به غزنی افتاده ودرمتون قدیمه هم ارتباط آن با غزنی تصریح شده چنانچه حدودالعالم گوید:"استاخ وسکاوند دوشهر کند بردامن کوه نهاده وجای بسیار کشت دبذر است اندر غزنی."شبهه ئی نیست که بیرونی درقانون مسعودی(قلعه شکاوند)را(فی استاق لوگر) می خواند.این هردوتعبیر صحیح وبجاست بدین ترتیب که سکاوند درگوشه جنوب غربی لوگر سرراه غزنی افتاده وراه قدیم غزنی ازآنجا میگذشت وحالا هم بعد از طی یک منزل که به(هفت آسیا)موسوم است؛ ازآنجا به غزنی میتوان رفت.آنچه سجاوندرادردوره های پیش از اسلام مشهور آفاق ساخته بود معبدی بودبسیار بزرگ ومجلل که خرابه هاوبقایای آن هنوزروی پوزه کوه موجود است.راجع به چگونگی معبد سجاوند ازدونفر استمداد میتوان کرد یکی از زایر چینی هیوان تسنگ ودیگراز محمد عوفی صاحب تاریخ جامع الحکایات.
زایرچینی موصوف میگوید که درعلاقه(تو_کو_نا)که غزنی ومصافات آن را دربرمیگرفت معبدی بود؛برهمنی وآنرا بنام(معبدشونا)هم یاد کرده چون آثار شیوائی وآفتاب پرستی ازکابل وغزنی وگردیزازسه شهربزرگ تاریخی ماحول لوگر کشف شده هیچ شبهه نیست که معبد معروف سجاوند بایکی ازین دیانت ها ارتباط داشت.
ششصد سال بعداززایر چینی موصوف محمد عوفی در جوامع الحکایات خود خاطره های قدیمه را تجدید میکند؛واز نوشته های او معلوم میشود که معبد سجاوند تا نیمه دوم قرن سوم هجری یعنی تازمان سلطنت رای(کملو)یا(کلمو)سومین پادشاه برهمن شاهی کابل وعصرحکمفرمائی عمرولیث دومین پادشاه دودمان صفاری آباد بودچنانچه گوید:"درآنوقت معبد بزرگ هندوان مسکون بود ودراقصا هندوستان بزیارت بتان آن موضع تبرک کردند."
شواهددیگری هم برای اثبات این نظریه ها واهمیت معبد سکاوند در دست است که عبارت ازمسکوکات میباشد؛روی یک نوع مسکوکات شاهان(کوشانویفتلی که بیشتربه(تکین)یا(تجین)شاهی نزدسکه شاشسان شهرت دارد؛یکنوع هیکل نیم تنه ونام های بعضی نقاط افغانستان ضمنأ(سگتوند)خوانده شده که اهمیت معبدواهمیت سکاوند یا سجاوند هردورا وانمود میکند.
ازروی قرائن گفته میتوانیم که معبد سجاوندمثل معبد کوتل خیرخانه که باستان شناسی هوویت آنراوانمود ساخت؛ یک معبد آفتاب پرستی برهمنی بوده شهرت آن در موقع اقتدار رایان کایلی یابرهمن شاهان کابلی علاوه برافغانستان دراقطار هندوستان هم پیچیده بود.
معبدسجاوند تانیمه دوم قرن سوم هجری هنوز آباد بود؛تااینکه عمرولیث صفاری حین فتوحات به سمت کابل شحنه زابلستان را که(فردهان)نام داشت؛ باچهارهزار سوارمامورساخت که آنجا را فتح کندعوفی گوید:"فردهان چون به زابلستان رسید؛لشکرکشید وشکاوند را بکشاد وبتان را بشکست وبت پرستان رابرانداخت وبعضی ازغنایم به لشکریان داد وباقی به عمرولیث فرستاد وفتح نامه نوشت وازوی مدد خواست.."
سجاوند بعد ازقرن سوم هجری درطی چندین قرن دیگر یکی ازمرکز مهم ادب وقرهنگ اسلامی شدچنانچه یکعده علمای کلام ومفسرین عالیمقام ازاینجاسربلند کرده وامروز مکان متبرک ایشان مرجع وزیارتگاه خاص وعام است.
دردوره غزنویان قلعه ومجلسی درسکاوندبنا یافته بود.آثارآبادی غزنوی روی دیوارها وسنگ کاری های قدیم معبد مشهوداست ودریکی دوجا سنگ کاری قدیم پیش از اسلام وآبادی های عصرغزنوی درروی آن هردودیده میشود وعملأنشان میدهد چطور جای معتقدات وفرهنگ ومعماری قدیم را آئین وتمدن ومعماری اسلامی فراگرفت.
8/3/37