د پټی خزانې په لاس کښلې نسخه
د ځینو کلونو تصحیح:
د محمد هوتک د پټی خزانې یووه په لاس کښلې نسخه تر اوسه پیدا سوې وه، له بده مرغه د بلی نسخې درک نه لرو، چی د هغې په مرسته دغه لاسته راغلې نسخه سمه کو او یو انتقادی، کړئه متن ځيني جوړ كو.
د داسي كتابو د ترتيب او چاپولو علمي لار دا ده، چي مرتبه ځو مختلفي خطي نسخې سره پرتله كوي او له گردو څخه داسي يو متن جوړوي، چي اصل او معلوم ته نژده وي، او كه له مؤلفه څخه کومه سهوه سوغ وي. ښیی.
(۴۰) کاله پخوا چی ما پټه خزانه ومونده او چاپ می کړه، زما کار تش په دغه یوه نسخه لاس کښلې نسخه ولاړ ؤ چی وروسته ئې عکس کټ م٨ په ۱۳۵۴) ش کال په کابل کھی چاپ اوخپور سو، او اصل آرشيف په خطي کتابو کښي پرته ده. هگه وخت ما د د خطی متن ځنی لغوی خووی وڅېړلې، او خنی تاریخي پلوونه مې روښانه کړل خو وروسته دې کتاب په داخل او دباندي کښي داسي يوه مخالفه واچوله، چي د مينانو پتو پتو ښاغلو. ه نغوته یو «مجعول» اثر و گانه سو. زه د مینانو د مینی او د شکاکانو د بې . خبرو او تورونو دواړو پر خوا نه یم ټول شیان باید چی پر علمي محک ووهل سي، او هره شخړه چي وي د پوهي او بصيرت په رڼا کښي اواروداي سي. په دنیا کښي داسي کتاب نسته، چي څوک اعتراض پر ونکړای سي، اوي کتابونه او تذکرې خو ډيري تېروتني او خطاوي هم لري مگر د یو څو اشتباهاتو په کرنه، څوک گرده کتاب نه غورځوي او مؤلف ته ني ښ. دلته به د خپل اصلی مطلب دمخه زه درې کتابونه د مثال په توگه دروښیم، چی د ډیرو غلطیو سره هم د معتبر و گڼل کیږی، خو سترگه ور څېړونکی ئې کتاب تشه د اعتراض وړ خبرى پخپلو څېړنو کیى نه، خیلى او دړخ سره. څو املاوی یا د کاتب په خطاوو نه کړی. (۱) د فارسی ادب یو خورا منلی فصیح او غوره کتاب د احمد بن علی عروضی سمرقندی چهار مقاله ده چی د شپږم قرن په منځ کښی ئې د غوریانو په دربار کښی کښلې ده، محمد قزوینـی یـوع ایرانی محقق و چائي. گرده فضل او ادبـه سره په دغه کتاب کښی خورا ډیری او غلطۍ کړی دي، مشهورو خلکو نومونه ئې سره گډ وډ کړي او کلونه ئې هم يا دمخه او يا را وروسته کړي واقعات ني سره مروړلي دي. دغه نقاد څېړونکی په یوه ځای کښی د نظام اولس غلطۍ د مثال په توگه راوړی او بل ځای تش په دوو لیکو کښی د ده شپږ تېروتنی رابرسېره کوی. ص(227) مثال : نظام مشهور طبیب محمد بن ذكریا رازی د منصور بن نوح سامانی پاچا معاصر گڼی حال دا چی دغه طبیب لږ تر لږه دھرش كاله د منصور تر جلوس دمخه وفات سوئ و ص (104) د سمرقندی دغو گرد. غلطیو سره چی د مجتبی مینوی په قول تر دوو سوو زیاتی دی هم چهار مقاله تر اوسه د دری ادب یو غوره کتاب دی او هیچا گرده نه دی ،کرلی خو معلم ئي تش په غلطو رواياتو استناد نه كوي
۲) د دری ژبی تر ټولو پخوانی معلومه تذکره خو د محمد عوفی لباب الالباب ده چی په اروپا او ایران کښی څو واره چاپ سوې او د دری ادب یوه غوره لرغونى پانگه پکښی خوندی ده چی گرده دھوال ادبیاتو د تاریخ لیکوال د. ورکوی او معتبر ماخذ ئی گڼی.
مگر په دغه معتبر کتاب کښی هم څېړونکی د خدای کوټه غلطۍ میندلی دی مثلا د آل زیار شهزاده امیر _ کیکاوس د اسکندر زوی او د قابوس لمسی و خو زمانه هغه د قابوس زوی گڼلی دی بل ځاچه دُو سامانى ئې ) کاله ښوولې ده، حال دا چی دوی گرده یو سل او اولس کاله پاچهان و له اسما علیه تر دوهم منصوره (۲۶۱) - ۳۸۹هـ) او که گرده و شمېرو نو ای حکمرانی تر (۱۳۰) کالو پوری هم رسيږي.
(۳) تر عوفی وروسته د دری ژبی بله معتبره تذکره در دولت شاه ده چی ملک الشعراء بهار په دریم ټوک سبک شناسي (ص ١٨٦) کښي د ده ډيري غلط شميري او زه ئي مثلا په توگه دلته يوئه دوه و راوړور. مشهور دری داستان چی فخرالدین اسعد گرگانی د ۴۴۷) هجری په شاوخوا کښي نظم کړی و کله د نظامي عروضي او کله دي نظام گنجوي بللي او هم بي ناصر خسرو چي له خپله قوله قبادياني بيا بلخي دئ اصفهاني گڼلي او. ناصر خسرو سره گل کړئ دئ، کوم چی په ۷۳۵) ه مړ او د سعادتنامې خاوند دی. سبک هم شناسي ٣ ص ١٨٦) تاسي وگورئ په دغو معتبرو درو تذکرو کښي دغسي ت مؤخرتني سته مگر دغه کتابونه تر اوسه لا هم د پوهانو او څېړونکو مرجع دي خوني اثر کوي چي ځيني سهوي او مشتبه اقوالي. ،دئ چی هرو مرو به خطا لری تروزی به او له توروتنی څخه به پاک او معصوم انسان هم نه وي.
نو که د پټي خزانې ځيني خبر له عقل يا مستندو رواياتو سره سمي نه وي يا وروسته نه بانکاتو سره مروړلي او گربشولي کړي وي بايد چي سترگه ور ليکوال ئې په ټينگو او د منلو و ړ شهرو سره چي را . په هوس یا په خاص تعصب گرده کتاب مجعول وبولي.
په دې مقاله کښي زه د پټي خزانې ددغي اوسنۍ پيدا سوي او عکسي چاپ سوي نسخې يو څو تاریخ ټاکنو ته چي ورځ او د میاشتو نېټه ئې نه سره سمیری کره کتنه کوم او زما تینگ گمان دا دى چي دغه ناسمون د کاتبانو د بې باکۍ څخه په دغه نسخه کښي پېښ سوئ دئ او ښايي چي په خپله به په محمد هوتک اره نه لري، او که د دې کتاب کومه بله خطي نسخه پيدا سي، ښايي چی دا غلطی به سمه کړي.
محمد هوتک د خپل کتاب د څلورم مخ په اومه لیکه کښی وایی : په دغه کتاب چی ما په کښلو ابتدا و کا ورځ وه د جمعه 16 د جمادی الثانی سنه ۱۱۴۱ هجري
دلته که موږ ښه خیر سو په تطبیقی تقویمونو کښی چی ووستنفلد اوبیاو، وزیبولسکی (طبع) مسکو ١٩٦٤ ع راوړی دی، دا ۱۱۴۱ یکهـ کال ده اوستری خوئپا. ې په دوشنبی و نه جمعه او دا خو ښکاره غلطي ده دلته زما یقین دئ چی په کتابت کښی یو عدد زیات سوئد، ځکه چی دغی میاشتی لومړۍ جمعه د جمادی الاخری شپږمه ده او دغه شپږمه کاتب د یوه هندسی عدد په زیاتولو شپاه (1 دهک) خوا تصحيح سي هندسي اعدادو كښي كله دغسي غلطۍ پېښېږي، او پخوا نه به اتياتي مؤلفانو د كلونو او ورځو اعداد په اصلي نومو كښله، او له اشکال و احتمال څهيخه به يي خان ژغوره چي بيا احتمال د دغسي کرغېړنونه وي.
دا زما حدس به ځکه سم وی چی د کتاب په پای کښی ئې د ختم نېټه د جمعې ورځ ۲۴ د شوال سنه ۱۱۴۲ هـ (ص (۱۱۱) کښلی ده او که موږ دغه تطبیقی تقویم ته ،و گورو دھا دغه کَم ورځ شنبه او څلیرویشتمه ئې جمعه ده (ص ۹۷ زیبولسکی) چی دغه تاریخ بیا صحیح را نقل سوئ او د کاتب له ظالمه قلمه ژغور سوئ دئ.
نو که د کاتب په یوې تېروتنی سره سړی پخپله محمد هوتک گناهکاروی او د ده گرده کتاب ته په شک گوری، دا خو به هرو مرو د یوه خاص نظر او غرض نتیجه و او داسی کار د کوم عالم او پوه چا سره نه ښایی.
یووه بله نېټه چی په په پته خزانه کښی د غور وړه ده، او لومړۍ پلا د پېښور ښاغلی محقق دوست محمد کامل را برسېره کړې ده، د رحمان بابا د وفات کال (۱۱۱۸) (هغله) دی او کامل ويلي دي ټول صحيح او د منلو و دي، او بايد چي په متن کښي تصحيح سي او د ادبياتو تاريخ هم د رحمان بابا وفات دغه (1118 هـ کال ونه گڼي ځکه چي په دغو اعداو کښي هم دوه دوه ده او دوه دوه ده او دوه دوه سه . په شکل کښلي دي چي صحيحه نېټه ئې (۱۱۲۸) (هـ) ده او ددغي نټې د صحت دلایل او سند به ښاغلي پوهاند رشاد تاسي ته وړاندي کړي.