فتح قندهار
طوریکه پیشتر گذشت همایون شهر قندهار را کشود و به هند رفت و بعد از و در عصر اکبر و نیز در عصر جهانگیر شاه عباس صفوی با در بار هند مکاتبت نمود که قندهار را نظر بمراتب دوستی و داد به شاهان صفوی باز گذارند، ولی در آنوقت جهانگیر شاهنشاه هند خواهش شاه عباس را نپذیرفت و به خان جهان لودی صوبدار ملتان امر داد که جهت حفظ و لایت قندهار از حملۀ صفویان بدانجا رود، ولی خان جهان لودی عبدالعزیز خان یکی از وابستگان خود را به قندهار فرستاد، زینل بیگ (زنبیل بیگ) ایلچی شاه صفوی مراتب را بدربار اصفهان نوشت، و چنانچه ، گذشت شاه عباس صفوی بقندهار آمد، و آن ولایت را بعد از محاصره چهار روزه از تصرف مغولیه هند منفک داشت و در سال (۱۰۳۲ه) گنج علی خان ( حاکم سابق کرمان ) را به حکمداری آنولایت گماشت، بعد از وفات جهانگیر چون شاه جهان بر سریر جهانبانی نشست، گنج علی خان از دنیا گذشت و علی مردان خان پسرش حکمدار قندهار بود، شاه جهان که فتح قندهار و استرداد آن ولایت را میخواست در اواسط (۱۰۴۷ه) به سعید خان حکمدار کابل امر تهیه قشون کشی را داد، سعید خان اولا ذوالقدر نامی را برای معلومات پیش علی مردان بقندهار فرستاد ووی را به تسلیم قندهار استمالت نمود، چون این اقدامات اثری نه بخشید بنابران در اوایل سال دهم جلوش شاه جهان به عزم تسخیر قندهار لشکر آراست، چون علی مردان اینکار آگهی یافت به استحکام برج و بارۀ شهر پرداخت و قلعۀ خورد دیری بر فراز کوه لکۀ سمت غربی قندهار احداث کرد، و از شاه صفی برای حفاظت شهر امداد خواست، چون دربار اصفهان به علی مردان نظر خوبی نداشت بنابران به سیاوش نام امر داد که با سپاه خراسان بقندهار رود، و علی مردان را از بین برداشته و خود بدفع قوای مغول پردازد، ولی علی مردان که عاقبت کار خود را می دانست ، رؤسای ملی قندهار چون ملک معدود و برادرش کامران ابدالی (۹) را که بدون صلاح و صوابدید آنها کاری از پیش نمی رفت با خود همراه ساخته و پیش از رسیدن قوای خراسان و سیاوش مراتب را به سعید خان حکمدار کابل و عوض خان حاکم غزنی و قلیچ خان صوبدار ملتان نوشت، و‌موافقت خود را باطاعت گورگانیان اظهار داشت باینطور حسب امر دربار هند عوض خان حکمران غزنی با هزار سوار محمد شیخ ولد سعید خان به نیز کابل با هزار سوار بطرف قندهار حرکت کرد، و در ۲۱ شوال ۱۰۴۷ه به آنجا رسیدند، و به موافقت علیمردان در (۲۳) سوال سکه و خطبه را بنام شاه جهان تیموری هند جاری کردند، شاهنشاه مغول علی مردان را بیش نواخت ، و قلعه داری قندهار را به قلیچ خان سپرد و احتیاط شاهزاده محمد شجاع را در اوایل ذیقعده با بیست هزار سوار بکابل فرستاد، و درین وقت ملک مغدود و کامران سدوزی که رؤسای ابدالی قندهار و از رجال نامور پښتون بودند و علی مردان به امداد و یاوری آنها قندهار را از سلطۀ صفویان رهانیده بود از طرف دربار شاه جهان رسماً شناخته شد.
بعد از آن در (۱۴)ربیع الاول قلعه بست را به محاصره کشیدند، عاقبت محراب خان مدافع بست در (۲۳) ربیع الثانی قلعه را تسلیم کرد و چهار شنبه (۲۱) ربیع الثانی صفی قلی که گرشک را حفظ میکرد، آنرا نیز بقوای گورگانی قندهار سپرد، و باینصورت تمام قلاع منیعۀ قندهار بدست شأن افتاد و حکمداران مغولی هشتم جمادی الاولی(۱۰۴۸ه) بعد از تصفیۀ هلمند بقندهار آمدند(۱۱)
درین وقت ولایت قندهار شش قلعه مرکزی بزرگی داشت ،که شرح آن با مربوطات در مبحث تشکیلات ملکی و عسکری در فصل (۶) باب (۲) داده میشود.