دستبندی ابعاد

ابعاد همیشه باهم در حالت تدوین و مقایسه هستند ، تا اینکه از این مناسبات  تالیف الحان بدست اید  ، ازین جهت دستبندی ابعاد ضرورت می افتد ، تا در گزینش و ترکیب  سهولت فراهم گردد  ؛ لهذا ابعاد را بصورت عموم بسه دستهٔ  بزرگ ، متوسط و کوچک   تقسیم میکنند.

الف  - ابعاد بزرگ :  ابعاد بزرگیکه در موسیقی استفاده میکنند چهار هستند                         

۱ – دوبار جمع یا جمع کل

۲-  جمع             

۳-  جمع باضافه  پنج                                                                                             

۴ – جمع باضافه ربع یا چهار     

ب – ابعاد متوسط : دو هستند  یکی چهار[ 3/ 1  + 1 ] ودیگری پنج یعنی[ 2/ 1 + 1 ]  

ج – ابعاد کوچک : سه هستند یعنی [ 1/4  +1] و[5 /1 +1] و[  1/6+1]                           

اما ابعاد کوچک بنوبۀ خود به سه دسته تقسیم  میشود :بزرگ، متوسط و کوچک

اول  - بزرگ آنست  که اگر آنرا از ربع تفریق کنیم ، رابطۀ باقیمانده از اصل خوردتر باشد تنها سه نسبت این وضعیت را دارند که عبارتند از:  [  1/4  +1] و[  1/5  +1]      1/6   +1]    

دوم – متوسط  آنست که اگر دوچند آنرا از ربع تفریق کنیم،  رابطه باقیمانده از اصل کوچکتر باشد ،این ابعاد به  تعداد سه هستند[  1/7 + 1] و[  1/8 +1] و[  1/9 + 1]   

ج – کوچک که این بنوبۀ خود به سه جز تقسیم میشود : یعنی ، بزرگ متوسط و کوچک که  این ابعاد را بنام ابعاد  متحرک یا متحول نیز یادکرده اند                                                       

1- متحول بزرگ : ابن سینا می گوید متحرک بزرگ آنهائی هستند ، که اگر دوچند اصل را از ربع  وضع کنیم  حاصل باقیمانده از اصل کوچکتر باشد واین در صورتی است که چنین تفریقی امکان داشته با شد؛ درحالیکه اگر [ 5/4 و  6/5 و 7/6 ] رادوچند ساخته از ربع وضع کنیم ،   امکان ندارد  ؛ اما درین دسته ده  بعد شامل است  ،  که از [ 5/4 ] شروع میشود وبه [   14/13] ختم میگردد یعنی سه بعد[  5/4و 6/5 و 7/6] در همین دسته شامل اند  اما از قاعده مستثنی هستند.

2 – متحرک متوسط :  اگر  اصل را دو بار از ربع وضع کنیم   حا صل باقیمانده از بعد اصلی کوچکتر نیست ، اما از دو چند آن خوردتر است ، که درین دسته پانزده بعد شامل میشود ؛ از[  15/14] الی[  30/29] اینک بطور مثال اولین و آخرین بعد ایندسته را بیان میکنیم *