معاهدۀ مسکو ۱۹۲۱ میلادی

(پیمان نخستین سیاسی افغان و شوروی)

هیئت اعلان استقلال افغانی که امیر امان الله خان به اروپا فرستاده بود به تاریخ ۱۴ اکتوبر ۱۹۱۹ در قصر کرملین به حضور لنین رسید و پیغام شخصی امیر را بدو .داد بعد از آن سفیر اولین روس شوروی حسین اسحاق اوف به مجرد اعلان استقلال افغانستان در ۱۹۱۹ به کابل آمد و از طرف لنین استقلال افغانستان را به رسمیت براوین با بانوی خویش به کابل ، آمد ولی این شخص رفتاری مشکوک داشت و چنانچه بعدها ثابت شد گویا به دسیسۀ انگلیسی بر خلاف مرام کمونزم کار میکرد، و میخواست از راه غزنه و کندهار به هند بریتانوی بگریزد و اسناد مهم با خود ببرد دولت شوروی و لنین ازین الحاد سیاسی آگاهی یافتند و به دولت افغانی دوستانه دفع این فتنه را پیشنهاد کردند، چون براوین با خانم خویش از کابل به غزنی رسید حکمران غزنی که در انوقت عبد الرشید کندهاری قوم الكوزائی بود، با امر مرکز به ذریعه سر مامور پولیس غزنی که نامش خانگل و مردی ظالم و متهور و بالا بلند بروتی بود( و بعد ها در کندهار افسری پولیس داشت) او را بکشت (این قصه را حکمران مذکور بخود نویسنده بسال ۱۳۰۷ش حکایه کرده است) بعد ازان یک نفر دیپلومات بسیار لایق شوروی لیونید ستارک به حيث سفیر مختار به كابل ،آمد و این شخص بدربار افغانی نفوذ یافت و برای عقد اولین معاهده سیاسی هیئت مختار افغانی بشمول سه نفر مقرر گشت تا در مسکو معاهدۀ ذیل را امضا کردند:

متن فارسی معاهده

به مقاصد استحکام مناسباتِ دوستانه فیمابین روس و ،افغانستان و برای محافظۀ استقلال حقیقی افغانستان، دولت جمهوریۀ اشتراکیۀ اتحادیۀ شورائیۀ روسیه از یک طرفِ و دولت علیه بهیهٔ افغانستان از طرف دیگر، عقد این معاهده را مقرر نمودند و برای حصول این مطلب وکلای مختار خود را به موجب ذیل تعیین کردند

از طرف دولت علیه بهیۀ افغانستان: محمد ولی خان،1 میرزا محمد خان، 2غلام صدیق خان3

و از طرف دولتِ جمهوریۀ اشتراکیۀ شورائیۀ روسیه:

 گیورگی و اسیلوچ چچرن له و میخائیلوچ قارا خان.

و کلای مشارالیهم بعد از ارائه وکالت نامه های خود ،به یکدیگر و تصدیق طرفین براینکه وکالت نامهای مذکوره از روی ترتیب صحیح و موافق قاعده لازمه نوشته شده است فقرات آتیه را متفقاً بر قرار نمودند:

فقرۀ اول

طرفین عالیین ،معاهدین استقلال یک دیگر را اعتراف نموده متعهد هستند که آنرا محترم به شمارند، و فیمابین خود بمناسبات سياسيۀ صحیح داخل میشوند.

فقرۀ دوم

طرفين عاليين معاهدین متعهد هستند: که با دولتِ سوم در موافقۀ نظامی و سیاسی که ضرر به یکی از طرفین معاهدین برساند داخل نخواهند شد.

فقرۀ سوم

سفارتها و قونسلگری های طرفین عالیین معاهدین امتیازاتِ ،سیاسی به موافق عادتهای بین اللملى مساوياً و متبادلاً دارا هستند.

تشریح اول: درآن جمله:

(الف) حق برافراشتن بیرق دولتی

(ب) مصئونیت اجرای فهرست شده سفارتها و قونسل خانها.

(ج) مصئونیت مراسلات سیاسی و اجراآتِ خدمتی قاصدها و هر گونه دستیاری متبادل در این باب.

(د) گفتگوی در تلفون تلگراف بیسیم و تلگراف سیمدار به موافق حقوق نمایندگان سیاسی. (هـ) عمارتهای سفارتها و قونسلگریهای طرفین عالیین معاهدین امتیاز خارج از مملکت را دارا هستند، ولی برای کسانیکه حکومت محلیه رسماً آنها را متجاوز قانونهای مملکت خود بداند ملجاء و پناهگاه شده نمیتوانند.

تشریح دوم: سفارتهای طرفین عالیین معاهدین متبادلاً دارای آتشه ملیترها هستند.

فقرۀ چهارم

طرفيين عاليين معاهدين به افتتاح پنج قونسلگری جمهوریۀ اشتراکیۀ اتحادیۀ شورائیۀ روسیه در خاک افغانستان قونسلگری دولت علیه بهیه افغانستان در خاک ،روسیه از ان جمله پنج قونسلگری در آسیای وسطای روسیه اتفاق متبادل میکنند.

تشریح: علاوه بر قونسلگریهای مذکور افتتاح قونسلگریها و نقاط قونسل خانهای دولت روس و دولت افغانستان در اوقاتِ آینده در هر موقع علیحده بعد از موافقآ مخصوص بین طرفین عالیین معاهدین مقرر می شود.

فقرۀ پنجم

قونسلگریهای روسیه در امصار ،هرات ،مزار شریف ،کندهار غزنین و میمنه مقرر می،شود و جنرال قونسلگری دولت علیۀ افغانستان در تاشکند و قونسلگریهای دولت علیۀ افغانستان در پتروگراد ، قازان ،خوقند ،سمرقند، مرو  و کراسنادسک مقرر می شوند.

تشریح: ترتیب و وقت افتتاح حقیقی قونسلگریهای روسیه در افغانستان و قونسلگریهای افغانستان در روسیه، از طرفین معاهدين به موجب موافقۀ جداگانه تعیین میشوند.

فقرۀ ششم

روسیه قبول میکند: به ترانزیتِ آزاد و بی محصول از خاک خود هر نوع احمال را که افغانستان چه در خود روسیه به توسط اداراتِ دولتی بخرد و چه بلا واسطه از خاک خارجه خریداری نماید.

فقرۀ هفتم

طرفین عاليين معاهدین آزادی مللِ شرق را باساس خود مختاری و به موافق خواهش عمومی هر ملت از ملل قبول میکنند.

فقرۀ هشتم

بنا بر اثبات فقرۀ هفتم معاهدۀ هذا طرفين عاليين معاهدين استقلال و آزادی حقیقی دولت ِ بخارا4 و خیوه را به هر طرز حکومتی که به موافق خواهش ملل آنها باشد قبول میکنند!!!

فقرۀ نهم

برای اجرا کردن وعدۀ حکومت جمهوریت اشتراکیۀ اتحادیۀ شورائیۀ روسیه که به توسط رئیس آن جناب لنين، بجناب وزیر مختار دولت علیه افغانستان داده شده است دولت روسیه قبول ،میکند که زمینهای واقعۀ در . منطقه سرحدی که در قرن گذشته متعلق به افغانستان بوده است بافغانستان تسلیم کند با مراعات اساس عدل و انصاف و خواهش آزادانۀ مللیکه دران زمینها سکنی دارند. ترتیب اظهار رضا و تعیین آرای اکثریت اهالی دائمی آنجا به موافقۀ جداگانه بین دولتین بتوسط وکلای طرفین قرار داده میشود.5

فقرۀ دهم

برای استحکام مناسبات دوستانه فیمابین طرفین عاليين معاهدين، حکومت جمهوریۀ اشتراکیۀ اتحادیۀ شورائیۀ روسیه قبول میکند که بدولت افغانستان امداد نقدی و دیگر امدادِ مادی بدهد.6

فقرۀ یازدهم

معاهده هذا به زبانهای روسی و فارسی مرقوم شد، و هر دو متن حقِ مساوی دارند.

فقرۀ دوازدهم

معاهدۀ هذا بعد از اثبات حکومتهای طرفین عالیین ،معاهدین صورت قانونی خود را حاصل میکند و مبادلۀ تصدیق نامها درکابل میشود.

عهد نامۀ دوستی را که در ما بین حکومت عاليه -ز-س-س-ف-س-ر و حکومت علیه ا.م در مسکو به تاریخ ۱۰ حوت  7۱۲۹۹ فیمابین نمایندگان مختار طرفین عقد گردیده و صورت آن عیناً د در بالا تحریر یافته مکتوب های نمبر (۱۰۲۱) و (۸) سفرای مختار روسیه را که به دربار افغانستان مامور هستند سند قبول اتخاذ کرده، متعیناً بتوفيقه تعالی، امضاء و تصدیق نموده، اجرای آنرا بی تغیر وعده میکنم (امیر امان الله). با اصل معاهده که به تاریخ ۲۲ اسد سنه ۱۳۰ شمسی هجری در پغمان با مضای همایونی رسیده بین دولتین تعاطی شده

است مطابق است (مهر: په دعلیه السلام دِ کؤن وسی الغازی امیر امان الله) 

(نقل از نسخۀ مطبوع معاهده در کابل مطبع حروفی شرکت رفیق)