علم، او د علم تشويق
دانسان دسعادت لار « علم دی ، هیڅ سری او ملت پر دنیا له علمه لارنسی پیدا کولای ! بي دا حمد شاه با باله سوانحوا و وينا وو څخه ښکاربری چه ده په دینی علومو او تصوف او فلسفه کنی معلومات در لوده ، به عر بی ژ به هم پوهېدی به پا ر سی او پښتو کښې ئې شعر هم و بلای سوای ! به عر بی ژ به چه په هغه عصر كني دمشرق دعلم منبع وه تر دې حده عالم وو ، چه ليك او لوست کې هم په کولای سو ! مرحوم شاه فقير الله الله صاحب د نکا پور وده نه عربی مكتو بونه هم لیکلی دی علاوه پردغه احمد شاه بابا به عربی ژبه خنی کلمات لری چه محمد غوث ابن ترکمان ابن تاج خان په هند و ستان کنې په پارسی ژ به شرح پر لیکلې ده چه شرح الشرح» نومېنری ۳۰۰ . خه ده ! احمد شاه بابا خپل گران ملت ته پخپله وينا کنې د علم د بر تشویق او ترغیب فرمائی ، تن و رخ ښایی چه پښتانه د خپل پلا ردغه نصایح په ښی غوز را روی او په د غه قرن کنې چه بې له علمه ژوندون ممکن نه دی ، عملى لي کی ، او د علم زدکړی ته خورا تو جه و کی ، دی وایی :
څوډ ېوې دعلم دی همېشه بلی
د غفلت په تياره څو گرزې عجوزه
دا یقین علم له ځانه سره مله وکره
د همت به وزرا لوزه الوزه
بل ځای دعلم فوائد او گټی داسی ښی :
له څلو رو خوا به در در ته ځلیزی
که د علم رون څراغ ته درته بل کړ
روح له علمه رونا اخلی هله زده کړ
احمد شاهه چه بد خوی په ښه بد ل کړې »
بل ځای په داسی ډول و علم ته تر غیب فر مائی: علم گوره څه څرگنده لوی در یاب دی بیا هم دی را بهیدلی په څو باب دی دا د علم در یاب هر چیری محیط دی علم زده کړه چه د علم اور جناب دی په دغو بیتو کن احمد شاه با با دعلم شعب او اقسام ښیی ؛ او دعلم احاطه ښکاره کوی و روسته نو وزده کړي ته زموز تشویق فرمائی
بديعي صنايع
داحمد شاه با با په کلام کنی شعری صنائع او بدیعی مزایا هم سته چه د ده پر ادبی مهارت باندی دلالت کوی پخله به محترم لوستونکی دغه بدیعی صنائع دده په کلام کند و مومی دلته موز فقط یوه اشاره در ته کوو:
دطباق به صنعت کش وایی :
زره می تو روز لفو بندکړ
اوس ارمان دسپین رخسار کړم
زه بیده وم خبر نه وم
د بلبل نارو بیدار کرم
تجنيس تام په دې بيت کنی دی :
ستا پر مخ گوره اور بل دی
ځکہ اور بل په کو گل دی
( وقس على هذا )
د عشق او مینی دنیا
د مشرق به شاعری کنی دعشق مضامين او وار دات اكثريت لری تقریباً شعر دعشق دپاره مخصوص شوی دی خاص بیا په پارسی شعر کنی عاشقانه مضا مین دو مر . ډېر دی چه پای نه لری احمد شاه بابا چه هم دعشق او دمینی په دنیا کښي پل کنیز دی نو پا خه ویل لری او هر قدم نبي استادانه دی ! احمد شاه با دعشق به دنیا کښې تر خپل ټو له شاهانه سطونات او جلال تبریزی ، اولکه حضرت جامی چه وایی
بنده عشق شدی ترک نسب کن جا می
کاندرین راه فلان ابن فلان چیزی نیست
دی هم دعشق دنیا دسر دبا يللو ځای بولی چه گټنه ئې په سربازی اړه لری نه په شاهی او نسب :
داد عشق بازار دسردی ځما جانه
گوره ندی دا بازار بیایه نسب
بادا:
که باد شاه ددرست جهان یم
غلام ستا ماه تابان یم
یادا :
چه د مینی شاهی مو مم
باد شاهی به څه کومه ؟
د عشق به دينا كښ مين هر څه د محبوب به قدمو كني خونی کوی او تر هر څه تبریزی حافظ پخپل تش تخیل نثار سمر قند او بخارا به خال هندویش بخشم سمرقند و بخارارا) دا حمد شاه با با چه عاشقانه جذبات و غور ځڼگ هم تر خپل سر او شاهی تېر دی ځکه چه دی حقیقتاً هم دغه اقتدار لری نو دده دغه ایثار محض شاعرانه تخيل نه فدر کاری بلکه و حقیقت نژدې دی دواره جار شه تر د لبر
هم می سر هم می کشور
که دیار به عشق سر کنیزدی
احمد ها له کا اختر
بل ځای وایی :
که شاهی ده که می سر
ټول به جار کرم تر دلبر
توری خاوری ستادور
دی تو تیا ځماد بصر
دمین خان دجانان دپاره خوش وی او دنیا نه دمینی به ستر که گوری ، سعدی وایی : " عاشقم بر همه عالم که همه عالم از وست » عبدالقادر خان خټك دغه مضمون داسی ا دا کړی دی :
زه چه هسی پخپل ځان باندی مین یم
د جانان دی په جانان باندی مین یم
احمد شاه با با دعشق پر دغه مهم مقام داسی راځی : زه احمد بادشاه به داله خپله ځانه په ځان خوښ یم چه مین تر خپله د مخ پرگل پرده خپل زړه له دغه جهته گران دی ، چه زره دمینی
کوردی او ترځان پرمین شیدا دی :
زه « احمد » بدا له خپله زرگی خوښ یم
چه تر خان مین بر تا باندی اول و و
احمد شاه با با که څه هم بادشاه دی د شوکت اوسطوت خاونددی ، مگر دعشق په دنیا کښې لکه چه وویل شوه ډېر عاجز دی دی پخپل کلا م كنب تل خپله عا جزى ښکاره کوی او محبوب ته دعجز له خوا حسن طلب کوی ، حسن طلب د شاعری کمال دی وگوری په دې لاندی بیتو کښې دی یو وار خپله دشاهی لوړتیا او اقتدار بیانوی بیانو خپل عجز دعشق به دربار کنې څنگه تصویر کوی؟ وایی محبوبی! زه خود یو څو ورځو مليمه او آخر تلونکي یم، نو ولی زما سره مینه او مر حمت نه کوي ؟
که بادشاه د درست جهانیم
غلام ستا ماه تا بان یم
په صورت کی سلامت یم
له خوز دله خون افشان بم
بو څوورځی می رضا کړه
جانه څو ورځی مهمان یم
که هر څو به بهار درو مم
آخر پا نمی دخزان یم
بي له جانانه دمین به ستر کو کنې ټوله دنيا تيار. د. گل داسی ورته این لکه اغزی . او پسرلی لکه منى ، مثلاً
بی توام گل بدیده چون خار است.
مژه در چشم من چو سوفار است
پسر لی سی گلان و غور بنزی، هری خوانه دخنداد کی د غوټيو خو لی میری ، مگر دمین پسرلی خود جانان راتگ دی و بس .
بهار این چمن بی مقدمت ما را چه کار آید.
تو گر آئی چمن آید ، بهشت آید ، بهار آید
احمد شاه بابا په دغه موقع کنې وای :
بی له یاره می بهار دستر گو اور دی
که هر څو د غمجن غم ورك مرغزار كا
د بېلتون په دنیا کښې مین هر کله غواړی ، چه خپل دوست ته احوال واستوى ، با قاصد و رو لیزی ! مگر دعشق اومینی دنیا یوه داسی له نزا کته د که او له سوزه مرکبه دنیاده، چه دقاصد وظائف هيڅوك نسي يكتب ادا کولای نومین بیچاره هر کله د قاصد په تلاش کنی وی چه خپل دزره در داوسوی د محبوب حضور ته وړاندی کړی مگر څوك ددغه سوی او بېلتون په دنيا کې دغه وظائف ایفا کولای سی ؟ یو ادیب وایی :
اشك را قاصد کویتی کنم ه ای ناله بمان
زانکه صد بار برفتی اثری نیست ترا
بل عاشق دنيا ټوله پخپلو او ښکو طو فانی وینی ، نو قاصد داسی پلستی :
بعد از این نامه خود بر پر ماهی بندم
که ره عشق تو پر آب شد از دیده من
د صائب له ډېره عشقه و قاصد ته احتیاج نه پېښزی :
هر سطر کار شهير جبر بل
میکند این نامه را ببال کبوتر چه حاجت است
جهانگیر د هندوستان پاچا ، په دې ډول مكتوب
معشوق ته استوى :
ما نامه ببرگ گل نوشتیم
شاید که صبا با و رساند
اختری هروی ، پروانه دیار حضور ته قاصد کوی :
عاقبت مكتوب ما را سوی او پروانه برد
طاقت سوز دلم بال و پر دیگر نداشت
بل ادیب څه ښه وایی :
شب که در دل رقم نامه د لبر میشد
دیده هر قطره که میریخت کبوتر میشد
چه د پسرلی په شپه په دې ډول شاعرا نو په دغه زمينه كني مضمون خانه بدوش آفرینی کړی دی ، یو : پښتون پوند. و سپینی سپوز می ته د جگو غرو په لمنو کښې د بېلتون به درد او سوى كنې گرزی ، نو بل قاصد د محبو با و کردی نه نه مو می خوچه سپوز می نه خطاب کوی :
ارمان ارمان سپینی سپوز میه
سلام می و رو ده دهمزولو ترکز دیه
احمد شاه بابا د عشق او مینی په دنیا کښې دشاهانه اقتداره سره هم یو دا سی صحیح قاصد نه مومی ، چه د محبو با حضور ته ئې ولېبزی او نه پخپله ور رسپری ، نو خپل زړه له تیره با سی ، په بېدلانه ډول ئې د خپله
پیغا مه سره و دلیری او وایي :
كه می لاس و پښې و تا ته نه رسیړی
دغه خپل زړه به مرغه کړم ستا پر لوری