گاتا

گاث یا گاس

یکی از کتاب های باستانی که در بلخ گزین توسط حکیم دانشمند”زرا تشترا” بمیان آمده کتاب (اوستا) است که آنرا بعد از مجموعه (وید) دومین کتاب آریائی میتوان خواند. اوستا را روی همرفته به پنج جزوه یا حصه تقسیم کرده اند (۱) لیسنا- (۲) ویسپرد (۳) وندیداد (۴) یشت (۵) خوده اوستا.

هفده فصل جزوه اول اوستا را که عبارت از (لیسنا)ّ باشد (گاتا) می خوانند و قدیم ترین و اصیل ترین قسمت اوستا را تشکیل میدهد و انرا عبارت از مجموعه سخنان خود زراتشترا میدانند.

شبیه ئی نیست که اوستا بشکل موجوده چیزی است حادث که بیشتر در عصر ساسانی بمیان آمده و بیشتر منثوراست. دانشمندان به این عقیده هستند که اصلأ اوستا بشکل و قیافه اولی باستانی خود مانند مجموعه (سرود ویدی) شکل منظوم داشت و بصورت نظم سروده شده بود.

فرق اساسی و کلی که (گاتا) با سایرحصص و اجزای اوستا دارد؛این است که (گاتا) منظوم است وبقیه قسمت های اوستا رنگ و پیرایه شعری خود را از دست داده و بشکل نثر درآمده است. اصلأ باید بخاطر داشت که بیشتر آثاروکتبی که به دوره های اولای زندگانی و تاریخ (آریائی)نسبت می شود؛ شکل منظوم داشته وبه تدریج در مرور زمانه وزن وقیافه برهم خورده و پارچه های منظوم به پارچه های منثور تغیر ماهیت داده است؛چنانچه غیر از اوستا یک کتاب دیگر راهم سراغ داریم که روزی درحوالی قرن سوم مسیحی یا پیشتر از آن شکل منظوم بخود داشت وبعدها در عصر ساسانی به شکل منثور در آمد این اثرعبارت از (یاتکارزریران) یا (یادگارزریر) است که اصلأ به زبان (برثوی) یا پهلوی پارتی اشکانی بمیان آمده بود و بعدها در عصر سآسانی حتی در قرن ۶ هجری به پهلوی سآسانی در آمده و تقریبأ عین آنرا دقیقی شاعر بلخی در طی قرن چهارم هجری به فارسی دری پدید آورد.

باری فرق (گاتا) و سائرحصص اوستا درین است که (گاتا) منظوم است و باقی اوستا منثور. دانشمندان معتقدند که (یشت) یعنی جزوه چهارم اوستا قسمت دیگر این کتاب است که روح ترکیب شعری آنرا بشکل موجودۀ آنهم بخوبی میتوان احساس کرد. چون دراین قبیل آثاردرمرور زمانه ترجمه ها و تفسیرها و تعبیرهای گونه گون بعمل آمده است؛ کم کم با کم و زیاد شدن کلمات و دخیل شدن بعضی کلمات دیگر شکل شعری آن تغیر کرده است.

بهرحال (گاتا) یگانه قسمت کلی منظوم اوستا است. کلمه (گاتا) از نظر معنی لغوی (سرود) ترجمه شده. تلفظ اصلی این کلمه (گات) است که درپهلوی (گاس) شده و به زبان دری (گا) گردیده که هم ظرف زمان و هم ظرف مکان و هم به معنی آهنگ موسیقی آمده است.

بعقیده اکثر دانشمندان (گاتا) قدیم ترین حصه اوستا است و قدامت آنرا ترکیب کلام و شکل و ماهیت و قیافه کلمات ثابت می سازد. یکی از خاورشنآسان فرانسوی “دارمستتر” معتقد است که اکثر لغات”گاتا” درزبان عامیانه (زند) از بین رفته زیرا فراموش نباید کرد که زبان اوستا و منجمله زبان (گاتا) را زبان (زند) یا (زبان اوستائی) میخوانند بعقیده “دارمستتر” اکثر لغات (کاتا” در زبان عامیانه زند ازبین رفته ولی کلماتی شبیه وهم خانواده آن در زبان (ویدی) از مجموعه سرودهای آریائی باقی مانده و این خود نه تنها مراتب قدامت (گاتا) را ثابت میسازد بلکه مسئله دیگری راهم تائید میکند که گویند گان سرود (ویدی) و کسانی که به زبان (گاتا) حرف میزدند در مجادات یکدیگر قرار داشته وحتی در یک سرزمین مبدأ نژادی و ادبی و فرهنگی مشترکی داشته اند.

(کاتا) از نظر تاریخ و از نظر ادب و از نظر افکار فلسفی و اخلاقی حلقه ایست که آثار آدبی عصر ویدی را به سائر حصص اوستا مربوط می کند ونشان میدهد که همان طوریکه از نظر زبان و ادب میان آنها ارتباطی است میان متکلمان آنها هم تعلقات بسیار نزدیکی موجود بود.

(گاتا) مرکب از ۵ منظومه است هرمنظومه دارای فصل هائی است که انرا (ها) گویند هر (ها) به قطعات و مصره ها منقسم است هرقطعه را (وجس تشتی” و هر مصرع را (افسن) گویند (وجس تشتی) را میتوان (پارچه سخن) ترجمه کرد وقطعه بهترین کلمه ایست که این مفهوم را افاده میتواند (افسن) به معنی اندازه و مقیاس است و به مفهوم ادبی هم بیک مقیاس معین چند کلمه را دربرمیگرفت و روی همرفته (گاتا) شامل (۲۳۸) قطعه، ۸۹۶ مصرع است.        ۷/۱۱/۳۷