تاجيك، تازيك

 این نام مفرد بصورفوق، وجمع آن تازیکان درطبقات مکررآمده (رك: فهارس) که نام قدیم یکی ازطوایف آریانی فارسی زبانست درماوراالنهروافغانستان .

تعلیقات                                              تاجیک، تازیک                                                      (۳۸۵)

مرحوم ملك الشعراء بهاردرکتاب سبك شناسی گوید:که درطبقات ناصری تات بمعنی تازيك و تاجيك آمده (ج ۳ ص ۵۰) ولی نویسنده سطورباوجودیکه مکررأ چندین نسخة طبقات و اسراپا خوانده ام کلمه تات بمعني تازيك را درآن نیافته ام، و مرحوم بهارحوالی نیز نداده که درکجای طبقات تات بمعنی تازيك آمده است! کذالك آن مرحوم شرح عجیبی بر تاجيك در ذیل صفحه نوشته که از روی موازین علمی قابل تأمل است، می نویسد: « که ایرانیان از قدیم بهردم اجنبی تاچیك یا تازيك ميگفته اند،این لفظ درزبان دری (تازی) تلفظ شدورفته رفته خاص اعراب گردید،ولی درتوران وماوراءالنهرلهجه قديم باقی و به اجانب تاجيك مي مارکوارت گرفتند، بعد ازاختلاط تركان التایی با فارسی زبانان آنسامان لفظ تاچيك به همان معنی داخل زبان ترکی شد، و فارسی زبانان را تاجيك خواندند،واین کلمه برفارسیان اطلاق گردید وترك وتاجيك گفته شد»!!! (ج ۳ سبك شناسی ص ۵۰)

مستشرق معروف آلمانی درکتاب ایرانشهرگويد:این کلمه ازتاتچيك گرفته شده،ومعنی آن درتورکی زیردستان کوچك است، تات بمعنی مقهورومغلوب وزیردست وچيك ازادات تصغيراست، واسمی است که درکلان با ایرانیان داده اند(کاوه برلن ص ۷ شماره ۴ ، ۵)

هردوقول فوق باين سبب مورد تأمل است: که اولا مردم تاجيك دربین ایرانیان قديم اجنبی وزیردست ومقهورنبودند،بلکه بقول اکثرمورخین مدقق مانند گیگرالمانی واشپیگل جزء مردم فلات ایران بودند، وزبانهای تاجیکی ازقبیل فارسی وواخی وا شكاشمی وغیره هم السمنة خالص آریائی اند (رك: ایرانیان خاوری ازگیگرآلمانی و اطلاعات درباره ایرانیان قدیم ازاشپیگل آلمانی)

ثانيا:اگراسم تاجيك از طرف ترکان بنارسی زبانان مطلق بحيث اجانب داده می شد،چراهمین نام برتمام فارسی زبانان اطلاق نشد که همه بیگانه ترکان بودند و درحالیکه تاجيك شعبه خاصی است ازفارسی زبانان که درشرق ماوراءالنهرو تخارستان و بدخشان تا پامیرزندگانی دارند،واین نام برهرفارسی گو درهرجانه اطلاق شده بود ونه اکنون تاجيك هرپارسی زبانی راگویند، بلکه نام قوم خاصيست.

(۳۸۶)                                                   تاجیک، تازیک                                               تعلیقات

که زبان شان فارسی است،وحتی درقندهارتاجيك هائی داریم که پشتومیگوند ولی قومأ تاجيك اند.

ثالثأ: نامیکه ازطرف قوم مخالف دیگری بريك قوم بطورطعن وتشنیع اطلاق میگردد،همان نام همواره مورد نفرت همین قوم میباشد نه مدارافتخار،اگرترکان فارسی زبانان اجنبی را زیردستان کوچک ومغلوب نامیدند، خود این مردم چرا نام طعن آلود رقیبانه را بطورافتخاربرای خود قبول کردند؟ وما میدانیم که تاجيك همواره افتخاردارد باینکه تاجيك است.واین نام را اجنبی و علامت ذلت و حقارت نمی شمارد. مثلا اسم پنهان که سکنه هند به پښتون داده! نامه، تاکنون مورد نفرت پښتون خالص است نه افتخار! پس نمیدانم که عنوان تاجيك بقول مذکوربمعنی زیردست و مادون ومقهور، چگونه مورد استعمال تاجیکان غیوروخالص شده باشد؟

علاوه براين كلمه تاجيك بصورت تويك درزبان ختنی قدیم که برسم الخط برهمی نوشته می شد مستعمل بود، واین نام در اسناد ومدارك و درنامه ختن که بزبان قديم آریائی هوتنی (ختنی) است می آید، وچون کتاب مذکوربقرن دهم مسیحی (۳۰۰ تا ۴۰۰ ه ) متعلق است ورك: بمقاله پروفسوربیلی درمجله روزگارنوطبع لندن شماره ۳) بنابرآن باید گفت که این کلمه بزمان قديمتری تعلق دارد، واسم قدیمی است ازطوايف اصیل آریائی که دردوطرف آمويه عليا سکونت دارند.

محشی دانشمند برهان قاطع شرحی برکلمه تاجك نوشته (ص۴۵۵) که ملخص آن چنین است:

درخانی Tajik درترکی تاجيك است (جغتائی ۱۹۴) فرای نویسد: اشتقاق کلمه تاجيك محتملا ازشکل ایرانی شده « طایی» (قبیله ای ازعرب) آمده،بانكه فيلوت درگرامرفارسی طبع کلکته ۱۹۱۹م (ص ۲۴۵) آنرامشتق ازتاخن ميداند واین قول بعيد است. ترکان نام تاجيك رامانند(تات) با ایرانیان اطلاق میکردند.

استاد هنینگ تاجيك را ترکی میداند مرکب ازتا = تات (ترك)+ چيك ( پسوند ترکی) جمعا یعنی تبعه ترك. واین کلمه رابا تازيك وتازی (طایی) لغة مرتبط نمیداند( ازافادات شفاهی ایستاد هنینگ)

تعلیقات                                                     مزارامام یحیی                                                   (۳۸۷)

ازتمام این اقوال بازيك نتیجه مثبت متفق عليه ابدبست نمی آید، وشاید ما برای نام تاجيك مبدأ کهن تری را درنوشته های هرودوت. سراغ کنیم، که بقول وی درپکتیکا ( پښتون خوا ) چهارقبیله زندگی داشتند: گنداری ( سكنه وادی گندهارا از کابل تا اندوس) دوم اپارینی (اپریدی) سوم ستائیدی (شايد شيتث وختك) چهارم داد یکی ( تاجيك) واين دادکان که مولفين يونانی ولاتیني ازآنها یاد کرده اند،ازقبايل قديم وازشاخه های آریائی افغانستانند،که روزهم بهمان نام قدیم خود تاجيك درین سرزمین باسایرقبايل بكمال همرنگی وهم آهنگی زیست می کنند ( تاریخ افغانستان ۱۰۳

(۵۷) مزارامام یحیی درسرپل 

حضرت یحیی بن زید بن زین العابدين بن حسين بن علی ابن ابی طالب یکی ازشهدای دودمان بنی هاشم وآل علی (رض) است، که مادرش ربطه نامداشت.وی درجنگی که بأسلم بن احوزنمود.روزجمعه ماه