احتكاكي فونيمونه

پښتو د احتکا کی کانسو نانتو نو دغه لاندې اته فونيمه لری .[ه غ غ × ش ز م س ]

۲،۵۲[ف]

شوند – غاښیز بی زغه، احتکاکی کانسونانت دی . . /ف/ په پښتو کې د خيلفونیم دى ؛ نوځکه محينى خلكيسې د /پ / په فونیم بدلوی ، او ځيني خلك .داف په توگه وایسی . دا زغ په رسمی او فصیحه ويناكي ، غالباً په دخیا و کلموکې /ف/ تلفظ کیړی . دغه دخیل فونيم دځینو کسانو پروينا باندې دا ډول اغيزه کړې چه دپښتو اصلی /پ/ د تقليد او تصنع په اساس د /ف/ په صورت تلفظ کوی او مثلا دد و پلار په ځای فلار اود پرهیز په عوض «فرهیزه وای ، ارحتید ابتدا کلمه د افتدا په شکل وایی .

 د /ف/ مثالونه دادی :

فنا

سف (چه صف لیکل کیږی سفسته (چه سفسطه لیکله کیړی) ، او داسې نور. 

/ف/ د سیلا ہو، مورفیمو ، كلموا وتركیبو په سر ، منځ او پای کې را ځی او داستعمال په ځينو ځايو کې له ځينو نور وزغو نو سره د کانسو نانتونو ساکن گروپونه شکیلوی: 

۲،۵۳س

ژ ب ـ غاښيز ، بې زغه احتکاکی کانسو نانت دی . له دې امله چه دغه زغ شبیلی ماننده تلفظ اری او د ادا کولو په وخت کی یی دژبي د عضلي برنی سطح نسبةغوچ شکل غوره کوی ورته صفیری ناوه یی ) زغ هم ويلى شي .مثالونه یی دادی :

سل = 

۱۰۰لس = ١٠

اسلام

استونی ، 

او داسې نور/س / د سيلابو، مورفیمو کلمو او تر کیبوپه سر منځ او پای کې راځی ؛ او د استعمال په ځينو مواردو کې له ځینو نور وزغونو سره د کانسو نانتونو ساکن گروپونه تشکیلوی 

۲،۵۴ [ز]

ژب غاښیز زغن ،احتکاکی کانسونانت دی دې زغ ته هم ځینی ژبوپوهان

صفیری زغ (۵۳، ۲) وایی /ز /په اصل کې د /س/ زغن صورت دی :مثالویی دادی

زین

زیارت

مزدور

زمری

زوی 

او داسې نور.

/ز / د سيلابو، مورفیمو، كلموا وتركیبو په سر ، منځ او پای کې راځی. داستعمالپه مځينو موارد و کې له ځینو نور وزغو نوسره د کانسو نانتيو نو ساکن گر و پونه تشکیلوی.: 

 ۲،۵۵[ش]،

وورين تالوييز ، بې زغه ، احتکا کی صفیری ناوه یی ؛ ۵۳، ۲) کانسو نانت دی.مثالونه يې دادی :

شل = 

۲۰(شبگ چه شپز لیکل کیزی ) 

= ٦كشكي

 خیشت

 لاش

 او داسې نور./ش / دسیلابو ، مورفیمو کلمو او ترکیبوپه سر ، منځ او پای کې راځی . داستعمال په ځينو ځايو کې له ځينو نورو زغونو سره د کانسونانتو ساکن گر و پونه تشکیلوی 

۲،۵۶ - (×) [ دپښتو په الفبې کې ورته خاص توری نشته او په معياري ليك دودکې د ښ» په تورى ښودله کیزی خو له ښ سره ډیر زیات توپیر، او په تلفظ کې ورسره لهجوی تقابل لری . ] :منحوی - تالوییز ، بې زغه، احتکاکی کانسو نانت دی . د تلفظ په وخت کې يېدژبې منځنی برخه د تالو له منځنۍ برخې سره نښلی ، تر څو د تنفس دهوا جريان دمخرجپه تکی کې احتكاك و کړی. مثالونه دادی :

پښتو

ښار

ویښتان

ښاخ 

دسیلابو، مورفيه و، کلمو او تر کیبو په سر منځ او پای کې راځی. داستعمالپه ځينو مواردو کې له ځينو نوروزغو نوسره د کانسو نانتو نو ساکن گر و پونه تشکیلوی .: 

۲،۵۷[خ]

نرم – تالوییز، بی زغه ، احتکاکی کانسو نانت دی . د کا بل په پښتو کې له(۵۶، ۲ پاس) سره د تلفظ په لحاظ ډیر زیات توپیر لری او هره يوه يې جلا فونیم دی . د اخ / مخرج د تالو په منځوی برخه کې دی؛ خود (x) مخرج د تالوپه وروستۍنرمه برخه کې دید 

/خ / مثالونه دادی :

خيرن

وخت 

مخ

خلاص

سخوندر، او داسې نور.

/خ / د سیلابو مورفیمو ، کلمو ترکیبو په سر ، منځ او پای کې را محی . داستعمال په ځينو ځايو کې له ځينو نوروز غونو سره د کانسو نانتو ساکن گروپونه تشکیلوی .

۲،۵۸[غ ]

نرم – تالوییز ، زغن احتکاکی کانسونانت دی . / غ / په اصل کې د/خ / زغن صورت دی .دادی مثالونه يې 

غر

نغری

باغ

مرغلره ، او داسې نور.

/ غ / دسیلابو، مورفیمو کلمواوت رکیبوپه سر ، منځ او پای کې را می . داستعما ل په ځينو ما يو کې له نور و زغونو سره د کانسونا نتو ساکن گروپونه تشکیلوی .: 

۲،۵۹ [ه]

بی زغه تنفسی کانسونانت دی . مثالونه يې دادی :

هر

سهار

شهی ، او داسې نور. 

/ه /د سيلابو، مورفیمو کلمو او ترکیبو په سر او منځ کې راځی ، خو په پای کې يې د بیسواده کسانو په وينا و و کینه استعمالیزی؛ او یوازی، کله کله، دځینو تعلیمیافته خلکو په رسمی او فصيحو وينا وو کې ، په ځينو دخیلو کلمو کې تلفظ كيزى، لکه : 

سپاه چه غالباً «سپا» وبله کیږی 

، گمراه چه غالباً « گرمرا » ویله کیږی 

مگر په گمراهان کې تلفظ کیږی(ح) 

۲،۶۰ [تبصره]

[ح]

:په پښتو بوستو نیز بی زغه تنفسی دخیل کاسونانت هم دځینو کسانو په وينا کې، په تيره بيا په عربی کلمو کښې ، تلفظ کیزی . ددې زغ د تلفظ اوويش ځینی خصوصیات دادی :

 ۱ – دکلمو په سر او منځ کښې، کله په / ه / اوړی، لکه [حال] چه «هال و تلفظ کیزی .

۲ – په همدې موقعيت کښې کله کله بیخی نه تلفظ کیزی، لکه: /حمل/ یا / حال/ چه «امل» یا «آل» ویل کیږی.

۳ – په همدې موقعيت کې کله په // بدلیزی، لکه : [محمد] چه [محمد]تلفظ کیزی.

۴-دو او لونو په منځ کې کله کله په [ی] بدلیزی، لکه : «رحیم» چه «رییم»ویل کیږی .ه – 

۵-دکلمو په پای کې : ، کله کله ساقط کیزی ، لکه : [ تفریح ]چه [تفري]ویله کیزی ، او داسې نور .داز غ په ٢،٤١ جدول وزمه ، مخ ۱۵ ، لسم کال ، پنځمه شپز مه گبه، کال١٣٤٥ ، او پاس ٢،٥١ کښې نه دی ښودل شوی .

٢،٦١ – څنډيز فونيمونه (٢،٣٦)

د کابل پښتو د څنډيز کانسو نانتو دغه لاندې درې فونيمه لری :

[ر ړ ل]:

 ۲،۶۲[ل]

وورين، زغن ، محنديز كانسونانت دی . مثالونه یې دادی :

لم

لمر

حلور = ٤

مل

/ل/ او داسې نور .

/ل/ دسیلابو ، مورفيمو، کلمو او ترکیبو په سر ، منځ او پای کښې راځی داستعمال په ځينو ځايو کښې له ځينو نورو زغونو سره دكانسونانتو ساکن گروپونه تشکیلوی .

۲،۶۳[ ر]

وورین ، زغن ، اهتترازی (ر پیدونکی) خندیز کانسو نانت دی. د تلفظ په وخت کې يې د ژبې څو که و وريو ته نژدې کیږی او بيا ژبه یوه پاڅو پلار پیزی او تنفسی هواد ژبې له دواړ وځنډو څخه راوزی . له همدې امله دی زغ ته اهتزازی (یا رپیدونکی) زغ هم ویل کیږی.مثالونه یې دادی:

رانگ

مار

مرگ

وروست

بریښ

/ر/ دسیلابو، مورفیمو کلمو او تر کیبو په سر ، منځ او پای کې رامحی . داستعمال په ځينو ځايو کښې له ځينو نوروزغونو سره دكانسونانتو ساکن گروپونه تشکیلوی .:

۲،۶۴ ړ]

وورين، تالوييز ، زغن ، منقلب ، یوه پلار پیدونکی څنډيز کانسو نانتدی . په تلفظ کښې يې دژبې دځو کې لاندنۍ برخه را برسیره(منقلبه) کیزی او دووربواو مخنی تالو په برخه کښې نښلی او بیاژر په ډیره چټکۍ سره یوازې یوه پلار پیزی .دار / تلفظ دار / او ال / له تلفظ سره دا نقلابی خصوصیت له امله چه یې لری، ډیرزيات توپیر لری . مثالونه دادي :

ړوند

ویاړ

پړانگ، او داسې نور . 

/ړ/ دسیلابو، مورفيمو ، کلمو او تر کیبو په سر ، منځ او پای کې راځی . داستعمال په ځينو مواردو کښې اې ځينو نوروزغونو سره دكانسونانتو ساکن گروپونه تشکیلوی .