وزیر شیر محمد خان
فرزند اشرف الوزراء شاه ولی خان بامیزائی وزیر اعظم احمد شاه ابدالی است. این شخص از مشاهیر عصر سدوزائی و از اخلاف صالح برادر سدو بود، (رک : تعلیق ۳) که در سنه ۱۱۸۶ هـ بعد از جلوس تیمور شاه بامر وی در دشت بکوا (بین قندهار و فراه) با شکر الله خان و دوشت محمد خان اعتماد الدوله احمد شاهی بقتل رسید. زیرا دختر شاه ولی خان در نکاح شهزاده سلیمان فرزند احمد شاه بود، و شاه ولی خان میخواست داماد خود را بتخت شاهی نشاند.
حافظ شیر محمد خان بعد از قتل پدر، نزد نصیر خان بلوچ در قلات پناهنده شد، ولی پس از چندی به قندهار رفته و در دهلۀ شمال قندهار برجایداد پدری خود سکونت کرد، و با دربار و امور رسمی ربطی نداشت. چون در سنه ۱۲۰۷ هـ شاه زمان بعد از مرگ پدرش تیمور شاه بر تخت سلطنت افغانستان نشست، شیر محمد خان را به لقب " مختار الدوله " وزیر خویش گردانید. وی در حوادث عصر شاه زمان و شجاع الملک دست قوی داشت و در سندهـ و کشمیر و خراسان و کابل کارهای بزرگی را انجام داد(۱).
در بارۀ وزیر شیر محمد خان مورخ معاصرش امام الدین حسینی که " تاریخ حسینی " را در ۱۲۱۱ هـ از روی مشاهدات خود نوشت، درشرح
------------------------------------------------------
(۱)در متن این کتاب بارها ذکر وی آمده و نیز رک : سراج سلطانی ، تیمور شاه درانی ، تاریخ حسینی (خطی) تاریخ احمد شاهی منشی عبدالکریم .
حال امراء و ارکان دربار زمان شاهی چنین می نویسد:
"اشرف الوزراء مختار الدوله حافظ شیر محمد خان بهادر پسر اشرف الوزراء ولی خان بهادر بامییزائی مرحوم ست. و در زمان حضرت تیمور شاه مغفور مبرور بعد کشته شدن پدر خود با احوال غرباء در گوشه بسر می برد. چون خاقان زمان بر سریر سلطنت جلوس فرمود، شیر محمد خان ممدوح را بخ خطاب " مختار الدوله" به اعلی رتبۀ وزارت سر فراز ساخته ، سردار کل ایلات درانیه فرمود.
او مردیست خدا ترس رعیت پرور خوش خلق شیرین گفتار سخی ، مردم دور دست با وصف نادیدگی ثنا خوان او هستند.اما از مکرو حیله الدنیا زور لایحصلها الا بالزور عاریست. بناببران در امور مالی و ملکی چندان دخل ندارد، درانیان بسیار باو رجوع دارند. و فادار خان (وزیر رحمت الله خان مقتول ۱۳ ربیع الاول ۱۲۱۶هـ) نیز بظاهر بپاس خاطرش میکوشید" (۱). چون در سنه ۱۲۰۸ میر نصیر خان پادشاه بلوچ از جهان در گذشت و میر محمود خان پسر خوردش پادشاه شد. میر بهرام خان ولد میر محبت خان با او مقابله آغاز نهاد، و سر زمین کچهی را بگرفت. میر محمود خان محراب خان شهوانی و اخوند ملا فتح محمد وزیر خود را بدربار شاه زمان برای استمداد فرستاد درینقوت از حضور شاه زمان، اشرف الوزراء شیر محمد خان با دو هزار سوار بطرف بلوچستان فرستاده شدو و بعد از جنگ های متعدد میر بهرام خان را شکست داده و میر محمود خان را بر تخت قلات مستقر ساخت، و بعد ازان اورا بحضور شاه زمان با خود آورد. دیگر از کارنامهای شیر محمد خان سرکوبی سکهـ است در ۱۲۱۱هـ
--------------------------------------------------------
(۱)تاریخ حسینی (خطی).
که شیخوپوره لاهور از دست آن مردم گرفت و پنجاب را ازیشان پاک نمود(۱).
و نیز همین اشرف الوزراء در سنه ۱۲۱۲ هـ شهزاد گان نادری عباس میرزا و نادر میرزا پسران شاهرخ میرزا نوادۀ نادر شاه را که از جور آقا محمد خان قاجار بدربار افغانی پناه آورده بودند، واپس به مشهد برده و بر سریر حکومت خراسان نشاندند(۲).
چون پادشاهی افغانستان بعد از خانه جنگی های زیاد به شاه شجاع بن تیمور شاه رسید، وی در سنه ۱۲۲۲هـ مختار الدوله را به حکومت کشمیر فرستاد. و بعد از ان پسر مختار الدوله عطا محمد خان را از کابل بدین کار گماشت و شیر محمد خان را بدربار شاهی خواست اما وی از آمدن ابا ورزیده و بعد از ان با شهزاده قیصر فرزند شاه زمان همدست شده در پشاور شورش کرد. و چون شاه شجاع با لشکر خویش بدفع ایشان به پشاور آمد، مختارالدوله و برادرش حاجی میر احمد خان در جنگ کوت جعفر خان شمال پشاور کشته شدند (۳). این واقعه بتاریخ ۳ مارچ ۱۸۰۸ع (۱۲۲۳هـ) روی داده است.
اما تفصیل آمدن وزیر شیر محمد خان به سند و مقرری وی بکشمیر و کشته شدنش در فصل اول این کتاب ذکر شده بآن رجوع شود. الفنستون در کتاب سلطنت کابل ص ۵۸۷ راجع به شیر محمد خان و صفات او شرحی داراد که خواندنی است.
--------------------------------------------------------
(۱)سراج۱-۴۹، تاریخ بلوچستان ۲۰۲ تاریخ حسینی.
(۲)سراج ۱-۵۵ تاریخ حسینی خطی.
(۳)واقعات ۲۶ سراج ۱-۷۴ .