قالین بافی

قالین بافی ازهنر های قدیم خراسان بود. ا.س ادواردز که عمری را در قالین شناسی مشرق زمین بسر برده در فصل خاص قالی کتاب میراث ایران، دلایلی را می آورد که هنر قالی بافی قبل از نفوذ عناصر تورکی وهجوم اقوام مغول در سر تاسر خراسان رواج داشت واکثر جغرافیا نویسان عرب وعجم ازصنعت قالی بافی درخراسان از زمان قدیم و اوایل دوره اسلامی یادی کرده اند.(۱) و بقول .ی . گدار . نمونه هایی از قالین عهد ساسانی نیز در دست است.(۲) م.س. دیماند در باره قالین باقی خراسان معلومات مغتنی میدهد و گوید: مارکوپولو که در حدود(669ه 1270م) به آسیای صغیر مسافرت کرد. میگوید که زیباترین و عالیترین قالینهای دنیا بوسیله هنرمندان یونانی وارمنی در بلاد ترکمن بافته میشود. (۳) وازین آشکار است که در بلاد شمالی افغانستان و خراسان صنعت قالی بافی درکمال عروج وجود داشت دیماندگوید: ی (۱۶م) موجود است که آنرا یکنفر خراسانی ساکن جام ساخته واین بیت بران نوشته است: شد ازسعی غیاث الدین جامی بدین خوبی تمام این کار نامی (۶) درقرنهای ۹ تا ۱۱ه نقاشان به کشیدن تصاویر و مصنوعات چینی و پارچه ها و قالیها نیز بکار برده اند مهمترین نقاشانی که در نقشه کشی قالی کار کرده اند: بهزاد و سلطان محمد و سید علی اند. (۷)دکتور زکی محمد حسن مصری راجع به قدمت صنعت قالی بافی افغانستان گوید: اگر چه تاریخ قالی های معروف راجع به دوره سلجوقی است ولی از مصادر ادبی و تاریخی بر می آید در قرن پنجم هجری (۱۱م) قالیهای نفیسی در دربار سلاطین غزنوی بوده است (۸) وتصاویر فرشهایی که در مشرق ایران خصوصا آنهایی که منسوب به هرات اند در تابلوهای فنی اروپاٸیان در اواخر قرن دهم هجری (۱۶م ) زیاد کشیده شده است.(۹) در انواع قالی، قسم گلدار هراتی در خراسان شهرت داشت که منسوب به قرن ۱۰ و ۱۱ ه )( ۱۶ و ۱۷م ) است نقشه این قالیها عبارت از سبزه و گیاه وباد زنهای نخل بوده و زمینه قالی های هرات لاکی رنگ وحاشیه آن؟گ سبز میباشد که در قرن ۱۱ ه باد زنهای نخل آن بزرگتر از سابق بوده و در اصل نقشه برگهای بلند ومقوسی هست وازین پدید میآید که خراسان و هرات از زمان غزنویان یکی از مراکز عمده فنی بود (۱۰) یک عده سجاده به دوره صفوی نسبت داده میشود نقشه اصلی آنها آیات قرآن است که بعضی بخط کوفی نوشته شده و نکات دیگر نقشه ورنگ آمیزی آنها شبیه به قالی بافت تبریز است ولی متخصصین در محل بافت آنها موافقت ندارند وعده یی آنرا بافت هرات میداند. ازقالیهایی که به هرات نسبت داده عده ایست نقشه آنهاگل وموپیچ میباشد که اطراف گل عباسی بزرگ کشیده و آن عبارتست از طرح گلی که درآن حلقه یی مدور یا بیضوی شکل ازبرگ دارد. در قالی های هرات نقش ماهی نیز دیده میشود که برگ بلندی شباهت دارد. یک قالی این سبک در خزینه امام رضا در مشهد هست که به حدود (۹۰۰ه)تعلق دارد. قالیهای هرات در طرح قالیهای هندی نفوذ مهمی داشته اولیاریوس المانی که در زمان شاه عباس بایران آمده مینویسد که بهترین قالیها درهرات بافته میشد یک قسم قالیها را در اروپا وامریکا بنام قالی گلدانی میخوانند، زیرا نقشه بعضی ازآنها گلدانیست که ازان شاخ و برگ بیرون می آید.گلهای عباسی و اشکال گل و برگ که در این نوع قالی دیده میشود شبیه به نقشه قالیهای هرات است.(۱۱)