تاریخ وفات محمدبهروز از مختاری
این شخص از اعیان حضرت غزنه است، که بقول مختاری غزنوی پدرش احمد ابن آدم نامداشت و مختاری درثاوی دو بیت ذیل دارد:
شرف برید شد از گوهر بنی آدم
هنر گذشت و بر افتاد راه و رسم کرم
غم خلایق پیوسته گشت چون بگست
دم محمد بهروز وز احمد آدم
ازین مرثیه در عین حال به تعمبیۀ سر بسته، تاریخ وفات بهروز بر می آید که باد و تاریخ گویی سنایی موافقست و هردو شاعر معاصر سال ۵۴۴ ه ق را تاریخ وفاتش گفته اند. که تحلیل تعمیت مستور الدلاله قطعۀ فوق چنین است:
در مصرع اخیر اصول مقومه بحساب جمل دم ۴۴+؛محمد ۹۲+ بهروز ۲۲۰+احمد ۵۳+ آدم ۴۵- مجموعه همه ۴۵۴باشد، که بیک عمل تکمیل ضرورت دارد:
در مصرع اول بدلالت اجمالی گوید: شرف بریده شده، یعنی ف-۸۰ز آخر شرف و از بین ترکیب ( بنی آدم) گوهر آن( ی -۱۰) بریده و گسسته میشود که جمعا ۹۰ باشد این عدد یا ۴۵۴ مجموع قیمت ابجدی مصراع چهارم (پیوسته (میگردد. که مجموعه همه سال ۵۴۴ ق مطابق دو تعیین آتی سنائی باشد و خود به عملیه تکمیلی (پیوستن) و( گسستن) در مصرع سوم دلالت اجمالی دارد:
(۱۷)
دیگر
سنایی قصیده بی دارد که از زبان نظام الملک محمد بهروز وزیر غزنه بدین مطلع سروده شده، و آنراابر گور همین وزیر نوشته بودند که تاکنون هم لوحه شکستۀ این گور باقیست، ولی جای تاریخ آن شکسته است:
مادرش بزرگی بجهان باز کشیدیم
صد گونه شراب از کف اقبال چشیدیم
از مقطع قصیده تاریخ وفات بهروز بر می آید:
مارا همه مقصود بخشایش حق بود
المنة که به مقصود در سیدیم
اعداد بخشایش ۱۲۱۳+حق ۱۰۸ جمله ۱۳۲۱ از اصول مقومه باشد و همه ۵۰+مقصود۲۴۰+ المنة الله ۵۸۷ جمعا ۸۷۷ گردد.
در مصرع دوم گوید: رسیدیم یعنی (المنة لله (به) همه مقصود) پس این اشاره به رسیدن یک عملیۀ تسهیلی فن معما گویی است که باید از اصول مقومخ مصرع اول بقرینۀ رسیدن و عدم ضرورت منها گردد. و این دلالت اجمالی برای تکمیل معماست چون (۸۷۷) را از ۱۳۲۱بایک عملیه تکمیلی منها سازید باقی ماند(۴۵۵) ه ق که تاریخ وفاتست.
(۱۸)
دیگر
در دو معما سابق ۵۴۴ ه ق بدست آمد و این حل تعمیه را ازین رو معتبر باید دانست که درین قطعه نیز سنائی همین محمد بهروز وزیر را مرثیت گوید:
اعتقاد محمد بهروز
کرد روزیش از آن جهان آگاه
چون به از زر و عمر هیچ ندید
زربد رویش داد و عمر بشاه
کلمات درویش ۵۲۰+ شاه ۳۰۶=۸۲۶ از اصول مقومۀ است. ولی عمر ۳۱۰ را که بسته چون آگاه = ۲۸ بطور لاحقه سالمه از آن جهان روزی بگیرد جمله ۵۴۴ ه ق باشد که مطابق عدد مستخرج سابقست.