د سكندر او چنكيز د لبكرو په مقابل دهرات دراورتاكانا د كلا مقابله

 د بهرنیو د پرغل او تېري په وراندي مقاومت او مقابله د دي هبواد د تاريخ له عنعنوي ځانګړنو څخه ده. تاریخي شواهد راښيي، چې هر کله د يرغل شدت او جدت وپر شوی دی، په هماغه تناسب بی په مقابل کی مقاوعت و پر شوی دی د تبري او تجاوز په مقایل کی د مقاومت او مقابلي روحبه د تول هپواد ه اوسپدونگیو په منځ کي یو شان وه. هلته د زمان أو مكان موضوع مطرح نه وه، چي داخبره دپخوانپو وخنونو په کیسوكي تراوسه پوري په هر خای کي مشهوره ده د سکندر مقدونی او د چنگیزد اولادوتو په مقایل کی د هرات د تاریخي شار او د هري رود د سیعي مقاومت د ۱۵۰۰ کلو په اورد و کی د دغه هبواد د تولو اوسیدونگبر لپاره د اتلاثو حپشيت لري کله چی سکندر مقدوئي له خپل لبکر سره پر ۳۳۰ مخزیردي د هري رود نیرازه سیمی ته ورسید و دي سیمی خلکود برزآن په مشری به مداقعه لاس پوری گر گوم آباد بار، چی په دغه وخت کي د هري رود د حوزي مرکز و، په يوناني منابعو کي د راورتاكانا) په نوم یادیده، چی دی شار د پرد نگد او كلك دپوالونه درلودل، چي هغه يي د «آربامترویسو) با «آريا د ولایت د مرکز په صفت هم باد کړي دي په دي کي شک نه شته، چي دغه مهال افغانستان د هخامنشي امپراتوری برخه وه أو د سکندر تر رسیدلو دمخه د لويو ولايتونو، لکه بلخ، سبستان او د خراسان حکمراشائو د دریم دارا پبه مقابل کی پاخون گړی او د هغه په فل کي بي لاس درلود ، خو د سکندر په رارسیدلو سره هر يو له يونانيانو سره د مقاومت په خاطر اله خپلو هپوادوتو خخه ور ووتل سره له دي، چی د هرات د خلکو مشر ایرزان د بنار چاپبر به قوي أو لور دبوالونه درلودل او د دي سیمي خلک هم پري رانبول وو ، نوموړي د خپلي نظامي دې نقشي له مخي له يوناني عسکرو سره په لومړی نته کی تسلیمی ثه حاضر شو او سکندر له ویری خيل نظامی مشاور «اناگزیبوس) د هرات په کلا کی پریشود او خپله د فراه پر لور روان شو. لافراه ته نه و رسبدلی، چي ایرزان د هري رود اوسبدونکيو په ملاتړ پاڅون وکړ او د سکندر نظامي مشاور يې په قتل ورساوه. سکندر اړ شو، چې بېرته هرات ته ولاز شي، کله چې هلته ورسېد د هراتي سردار ابرزان، د پلويانو له خوا، که هغوی د راورتاکانا) په لویه گلاکی وو او که دباندې ټولو ورسره مقاومت وكر كله چي كلاد سکندر د عسكرو له خوا محاصره شوه، نو هراتي سردار ار شو هغو غرونو ته د مقاوفت لپاره پناه يوسي چي ورته نژدي وو او گن خنگل بي درلوده، له دي ځايه يې سکندر دہر تاراحته کری و، خو هغه مهال چی بونانيانو خنګل ته اور ورته کر، نوبيا هرائي سردار برزان تسلمبدو ته ار شو د سكندر مقدوئي له يرغل نه ر۱۵۵۰ کاله وروسته پر (۶۱۸به قي کال چی ۱۲۲۱م كال سره سمون خوري د چنگیز خان له دهشتی توپاني خبي هرات نه شژدي شوي. تولی چي د تاتار د خان زوی و او د پلار له خوا دنده ورسپارل شوي وه، ترڅو د نپشاپور له فتح نه وروسته هرات ته ولار شی او دا وخت د خوارزم شاه سلطان جلال الدين نکكبريني له خوا ملك شمس الدين جوزجاني د هرات واكمن تاكل شوی و. د هرات د تاريخي نامي د ليك او د روضة الصفا د څرګندونو په اساس د ۹۰ یا ۱۰۰ زرو په حدودو کی جنگی مپروندد شار د دفاع او د چنگيز له زوی سره د مقابلی لباره جگری نه آماده وو چنگیز او د هغه زامنو، چې د افغانستان په لوړو او مستحکمو کلاگانو کې له خان سره مقاومت لیدلی و او زیان ور اوښشی و، شو دا یی غوره گنله تر پایه هخه وکړي، چي له جگری نه مخكي له خلکو سره ارتباط وئیسی، خکه هغوى غوښتل، چې ښارونه او لويي كلاگانې پرته له جګړي په آرامني سره خانشه تسليم كړي، نو خکه يي لومری استازي ورواستول، ملك شمس الذین تسلیمی نه غار کیننوده او تول استازي يې ور ووژل، د هرات د لوبي کلا شاوخوا د تولی أو مللكر شمس الدين د الشکرو ترمنخ سخته جگره ونښنه، هراتیانو او ملك شمس الدین جوزجانی د تولي له لښکرو سره پوره اؤوه ورخي جګړه وکړه اوپه اتمه ورخ ملك شمس الدين د يو غشي په واسطه تبي او مر شو.

د ده له مړيني وروسته د بار مقاومت له ماتي سره مخ شو او د تاتاری شهزاده د ژمنې او وعدې له مخې د ښار دروازې خلاصې شوې او تاتاري لښكر ښار ته تر نتوتلو وروسته ۱۲ زره تنه هراتبان، چي ډ بر شمېر ې جنگي مپړوئه، کارکوونگی او د فيصلو کولو صلاحیت لزونکي اشخاص وو، ووژل لکه څنګه چې د سکندر د برغل پر مهال خلکو په اجباري ډول تسلیمی غوره گڼلي او بيايي پاخون کړی و او د سکندر نظامي سلاگار راناگرزیپوس) یی وژلی و، همدغه شان پر ۶۱۸ هجري چې په زور يې تسليمي پرې منلي وه، سملاسي يې له کوتوال خخه سرغرونه او دبار واكمن ملك ابویکر منکتای پی هم وواژه او د فیروزگوه د ملكانو له ډلې يې یو تن، چي اصلا سبزواري و او په هرات کی اوسیده، د خپل ملك په توگه وتاکه او پیاد بار د تيینگښت او له چنگيزي لکرو سره د مقابلي په فکر کي شول. لکه څنګه چي ۱۵۵۰ کاله وړاندي سکندر له سبزوار یافراه ته نژدې سيمي نه راو گرخبد او د راورتاكانا، لویه کلا یی محاصره کره، د هراتیانو او یونانیانو ترمنخ سختې جګړي پيل شوي، همدغه شان چنگیز هم کله، چې د هرات . د خلکو له پاڅون او سرغړوني خبر شو د سکندر په څېر دی هم ډېر په غوسه شو او د دویم ژوی رایلچکدای نویان، په مشری یی اتیا زره تنه و استول، چی مقابل مقاومت له ماتي سره مخامخ کړي لکه خنګه چې د سکندر په مقابل کي د هراتیائو دویم خل مقاومت ډپر شدت درلود او ډپر وخت يي ونیو، همد ارنگه د زیلچکدای نویان) په مقابل کی د هراتیانو دویم خل مقاومت او دريخ له لومري خل نه ډپر كلك، پیاوری او دوامدار و، خکه چی نژدي اووه مباشني وخت د شار محاصري وئیو په پای کي يې په ډپر زور او اجباري وول پر جمادي اول ۴۱۹هجري قمري کال د هرات بار تسلیم کر او د تاتاریانو ويني تويونكيو عسکرو تر هغه، چي گولامی شول خلك ووژل، خایونه ییي وسوخول او مالونه يي تري پوړل دي ضربي د يو قطعی هلاکت حکم درلود، خکه چې د خينو رواياتو له مخې د هرات په بار كې له څلوپښتو تتو وبر خوك پاني ته وو، خو لکه خنگه چی وروسته له سکندر نه د هرات ښار آباد او معمور شو، همدغه شان وروسته د چنگیز تر مړيني د هغه د دريم زوی راوکتای قان) د سلطنت په دوره کی د هرات د ښار اوسیدونكیو وروسته له ۶۴۰ هق نه بیا أبادي ته مخه وكړه.