32

مرثیه و تاریخ وفات فرخی

از کتاب: تاریخ گویی به تعمیه در اشعار قدیم دری

در شعرای دربار غزنه فرخی و عنصری هر دو شاعران نامورند ولی لبیبی شاعر معاصر شأن نیز گوینده شیو او تواناست هنگامیکه فرخی جوان در سنه ۴۲۹ ه ق بمر دلبیبی این دو بیت را که در رثا و تاریخ وفات فرخی  است سروده اورا فرزانه خواند و تاسف کرد. که چرا عنصری دیوانه باوجود پیری زنده ماند و فرخی با فرزانگی تمام در گذشت ؟ 

رادویانی در ترجمان البلاغه (۳۲ طبع استانبول ) همین قطعه را نگهداشته که بر تقار و پر خاش بین عنصری و لبیبی دلالت دارد و در عین زمان استادی و قدرت کلام اورا میرساند. 

گر فرخی بمرد چرا عنصری نمرد 

پیری بماند دیر و جوانی برفت زود 

فرزانه بی برفت و زرفتنش صد  زیان 

دیوانه یی بماند و زماندنش هیچ سود 

این قطعه شعر شیوا در تاریخ وفات فرخی سروده شده و سال ۴۲۹ از آن چنین استخراج میگردد.

در مصراع اول گوید عنصری نمرد یعنی ارزش ابجدی او ۴۲۰ از اصول مقومه است. در مصراع ثانی اشارت واضح دارد که پیری بماند دیر. پیری ۲۲۲ و دیر ۲۱۴ هم از اصول مقومه است . 

در مصراع چهارم باز گوید دیوانه بماند که ۸۱ هم با همان اصول مقومه جمع میشود: چنین عنصری ۴۲۰+پیری ۲۲۲+ دیر ۲۱۴+ دیوانه ۱۸-۹۳۷ ( و این مجموعه اصول مقومه است)

اکنون اصول متممه را باید شمرد، در مصراع دوم گوید. جوانی برفت که ارزش جعلی آن ( ۷۰) است در مصراع سوم فراز فرزانه ی هم در زیر حکم برفت  نفی میشود ۳۵۸ ... در مصراع چهارم کلمه سود با ارزش ابجدی ۸۰ هیچ میگردد و نفی میشود پس اصول متممه باهم جمع گردیده و از اصول مقومه منها میشوند: 

جوانی ۷۰+ فرزانه ی ۳۵۸+ سود-۵۰۷ ( این مجموع اصول متممه است که به اشاره برفت و هیچ از مقومات تفریق شوند: ۹۳۷-۵۰۸-۴۲۹ه‍-ق که سال وفات فرخی است.