معابد بودائی بگرام

صد معبد و ششهزار راهب بودائی طریقه های "مهایانا" و "هنایا نا" هزار تقریر همنی و ده معبد ایشان معبد "شالوکیا" اقامتگاه یرغمل های چین - کشودن خزانۀ معبد - معبد را هیولا - معبد شاه - معبد ملکه قراریکه هیوان - تسنک زوار چینی نقل میکند کاپیسا روی همرفته دارای ۱۰۰ معبد و ششهزار راهب بودائی بود و چون معابد مذکور عموماً در دامنه های کوه و نقاط مرتفعه آباد شده بود روز گنبدهای بلند و رنگین آن زیر اشعه زرین آفتاب میدرخشید و او از ناقوس و شعاع کم رنگ چراغ ها در دل سیاه شب موقعیت اینها را در اطراف افق وانمود میکرد قرار چشم دید زوار علاوه بر پیروان دو طریقه بودائی (مهایانا - هنایانا) و معابد مربوط ایشان ده معبد برهمنی و تقریباً هزار نفر پیروان این دیانت و مذهب شیوائی در اینجاه بود و باش داشتند مشارالیه در کوچه های شهر بگرام و دیگر نقاط کاپیسا برهمن های برهنه که بدن خود را به خاکستر مالیده و شیوائی هائی را که از استخونها زناری در دست داشتند مشاهده کرده چنانچه آثار این دیانت از منتها الیه جنوب شرقی کاپیسا از کوتل خیر خانه کشف شده است . کاپیسا گترین از نقطۀ نظر دیانت بودائی مانند درۀ بامیان از بزرگ ترین کانون دینی بشمار میرفت . حلقه قشنگ کهستانی افق کشاده دره های خموش و آرام مناظر باشکوه ، چشمه های فراوان کناره های بیسر وصدا یعنی تمام چیزهای که راهین انزوا پسند بودائی میخواستند درین جلکة بدیع جمع شده است علاوه برین مزیات چون بگرام مدت مدیدی مرکز حکومت یونانی های جنوب هندو کوه و امپراطوری بزرگ کوشانیان بود طبعاً باعظمت ترین عمرانات مذهبی در آنجا آباد میشد . ازین صد معبدى که" هیوان تسنک" در کاپیسا قلمداد نموده علاج ندارد که افلاً 15  یا ۲۰ آن در بگرام وافق کرد و نواح آن نبوده باشد چنانچه تنها در دامنۀ اطراف کوه پهلوان بقایای ۷ یا ۸ معبد هنوز معلوم میشود همچنین بطرف جنوب خرابه های شهر کوشان در حوالی قریه "امیری" و بطرف غرب گفته در میان کشتزارها آثار معابد و استوپه ها بوضاحت کامل معلوم میشود . استوبۀ بزرگی را که در دم قلعه فوق الذکر بوده اهالی به صفۀ مدوری تغیر داده اند و مهمان جای باشنده گان قلعه شده است استویه معبدی که بگرام آثار روی خاکی آن خیلی زیاد است در پوزه جنوب شرقی کوه پهلوان افتاده و تا یک قرن قبل دست نخورده و کاملاً آباد بود و در ۱۸۳۳ مسن انگلیس که به اجازه اعلیحضرت امیر دوست محمد خان بکابل آمده بود چند نفر را برای حفریات آن از مرکز فرستاده وقراریکه مؤلف کتاب "اریانا آنتی کویتا" می نویسد چیزی از آن یافت نشده نا گفته نماند که کاوش بی اصول آنها فقط شقی در استوپه وارد کرده و معبد ملحقۀ آن جای بجای است . بزرگترین معبد دیگر بگرام معبد (بوزۀ شترک) است که به دامنه شمالی کوه پهلوان به سه کیلومتری شرق (برج عبدالله) مقابل قلعه (هزاره) چهل متر بلند از سطح مجرای رود خانه پنجشیر واقع و از کوه عاشقان گرفته تمام ریزه کوهستان ، کوهستان و دورنمای کوهدامن تحت نظر آن

افتاده است . در اطراف کوه پهلوان غیر از این دو معبد طوریکه بیشتر ذکر نمودیم ٥ - ٦ معبد دیگر هم موجود است که جاها و بقایای آنها بوضاحت معلوم میشود و فواصل آنها از یک دیگر بسیار کم است (فاصله بین سه چهار معبد دامنه شمالی ۳۰۰ متر بیش نیست) و موقعیت آنها طوری انتخاب شده که از یک معبد دیگر معلوم میشود و احتمال زیاد میرود که به این ترتیب راهبین منزوی از احوال یکدیگر خبر میگرفتند و در موقع لزوم بکمک همدیگر میرسیدند حالا که بصورت مختصر وضعیت فعلی بقایای معابد بودائی بگرام شرح داده شده میرویم به بینیم زوار چینی در قرن ۷ مسیحی در عصر ورود خود راجع به آنها چه شنیده و چه دیده وچه مینویسد.