يعقوب ليث صغاري او دکابل زرین او سیمین بتان

يو شمير اسلامی ماخذونه لكه المسالك وممالك اصطخري، حدود العالم جبهانی ته منسوب اشكال العالم همدغه دکابل دزري کلا او د مشهوري بت خاني پاونة كوي چي على العموم راهبائو يعني کابلی رتبیل شاهانوبه هلته دتاج پوشی مراسم ترسره کول داخرگندوی چي درتبيل شاهانو دسلطنت په دوره کي کابل يو مهم او مشهور معبد درلود چي دیرهمني او هندوي كابلي کورنپوشاهانه تاج پوشي هلته ترسره گیده. له اسلامي ماخذونو خخه څرگند یږي چي بعقوب لیت دصفاری کورنی موسس چي په ۲۵۷ یا ۲۵۰ هق کلونو کی کابل فتح کری د سروزرو أو تقري بتان يې تر لاسه کړی او بپا يبي بغداد ته استولي دي. دسیستان دثاريخ مولف پدي برخه کې داسې ليكي ' کله چې يعقوب کرمان ته ورسید محمد بن واصل يې پذیرایی ته راغی دير شمبر عسكريي له خان سره داطاعت ، فرمانبردای او هذایاتو له پارة له ویر مال سره يعقوب نه راورل يعقوب يي عزت وگر او په راغلاست يې ورته ووایه. بیا يې یوتن استازی دهد اياتو له پاره او پنخوس زرین او سيمين بتان چي له کابل څخه يې راوړی و دمعتمدپه لور واستولجي مکي ته يي واستوي ترخو يې دکغار په غم کي دمکي حرم په کار گري نو کایل ته ديعقوب ليث صفاري نتوتل دريمي هجري پیړی نيماني کي اوله دي بار نه دزرین أو سیمین بتانو دوږلو او په نتیجه کي د مهم معید په وراتولى کی هیخ شاک نشته داچي دا معید په کوم خای کې او خرنگه معید و؟ دا هغه پوښته ده چې غواړم په لنډه توګه يې په چاپیریال کې تجسس وكرم.

دافغانستان اسلامي مورخین عبدالحي ضحاك گرديزي او محمد عوفي په جوامع الحكایات کي دکابل درتبیل شاه او يعقرب ليث صفاري ترمنخ دجگرو يادونه کړې ده دي رتبیل شاه په اړه مي دافغانستان دتاریخ په دويم توك خوارلسم غپركي کي په هغه غپرکي کی چيد رایان کابل با برهمن شادا کابل کي مي شرحه ورکړي ده عبارت له سامنته دیوا) د هند و شاهي د لری دویم پاچا و چي هغه بي اسامنت با ساهند هم پاد کری دی او مسكوكات یی په دیره پیمانه له افغانستان أو سرخدي سیمو خخه پیدا شوی أو لا پیداكيمي. راز چي يعقوب ليث له سامنته دپوا سره په کابل کی مواچه شو ورور يي عمروليث په غزنی، کابل او لوگر کي له (کلمو یا رکملی دي کورنی له دریم پاچا سره مخامخ شو دیعقرب په امر دکابل مشهور معبد او د ورور په امر يې دلوگر دسکاوند مشهور معيد وران گرای شول ابا دکابل مشهور معید جی کایل املنهاهع وي الوله او ددريعي مجري بلی تر تیماتی هم هلته طلاتي أو نفره يي بشان موجودو، چیرنه و ؟ دکایل دهار په منخ کي او که په ليرو أو نژدو ندوگی؟ پدي کی شاک نشته چی دکابل دغرونو به پوزو او هوند پر کی دبودایي معبدونو بقاباوي له شبوگی، كمري او چکري نه نيولي دخیر خاني تر گوتل او دعلي اباد تر لمنو پوری په تولو خاپوشو کی وجود لاره أو دشیر دروازري اسه مائي او مرتجان نپي په تولو پوزو او غوند پو کی لیدل شوی او په طينو کي يي لكه خواجه صقا، تبه مرنجان، تپه خزانه اودخیر خاني په کوتل کي يي اثبار او شواهد هم د کیندالو په وجه کشف شوي دي. چي د کابل په موزیم کې موجودي دي دخیر خاني، دکوتل برهمني الهتاب پرستي معبد، على أباد دفره په لمن کی دیودایی معبد، دشیوكیو ديعقوب تنگی ترخنگد معید هر پو په خپل خای ديس ارژبت درلود مگر زرین اوسیمین بشان په هیيخ يوه كي لبدل شوی ندی پرثه له يو ځای څخه چې دادی در پیژنو يې. مسن انگریز چي په ۱۸۲۶ او ۱۸۳۸ کلوتو کی ۱۳۰ کاله پخرا افغانستان ته راغی او له موده په کایل کی اوسیده او دام دوست محمد خان په وخت کي دکابل به بالاحصار کی اوصیده نوموری دبالاحصار ترخنگد دحطرت تعيم ارض) دمزار ترخنگد دپر معبد اوبتانو په اره صحبث گوي چی وروسته دهغه له اوریدالو منطق حكم کوي چي احتمال لري داهمغه معبد وي چي دصفاري په عصر کې زرین او سيمين اجسام ورکې کشف شوی دی، سمن انګريز پدې اړه داسې وايي چې :

شتمن ناو دپای په برخه گی چي له بالاحصار خخه دجنوب غرب په لور په نیم میلی کی پروت دی او له هغه خابه دغره په کندو دچاره بهي به لور لاره تللي و پدي پرخه کي داخوند هدایت الله باغ دي پدي باغ کي يوه پشته ده چي ديو لی هڅو وروسته وريكي دوه طبقي سمځي خرگندي شوي چې ددي سمخر په جوړولو کی له غتو غتر خشو خخه کار اخستل شوی و. دپشتي په يوه برخه کي بر طاق او پايې او دهري پايې ترڅنگ ښكلې مجسمي څرګندې شوي ددی مجمو رنگد سپين او سور و او په سروتويې دطلا پاني جوړي گرای شوي وي. دطلا أو لاجورو پاني دطاق په منخ کی هم لیدل گبدي دطاق دپهای په برخه کي يو دپر لبك هم خرکند شو دپشتی په نورو برخو کې پو شمير طاقونه او مجسمي هم كشف شوي چي يو ي له ۸ خخه تر ۱۰ فوتو اور دوالی درلود او دطلا په پانو نایسته شوی و من انگریز دخپلو ويناو په پای کي وایي چي اخوند هدایت الله او زامنو بي دطلا یو شمیر پاني د کابل په زرگرانو وپلورلي لکه خنگه چي بي چارل ممن تشريح کوي چې به هفه باغچه کي جي دحضرت تعيم ورضی دژیارت ترخنگ دپخواني بالاحصارد خرابو تنه نژدي پوپخوائی معبد دباع به پشته چي هغه داخوند هدایت الل باغو ۱۳۰ کاله دمخه لیدل شوی او دمجسمې په سر دطلا دپانو گل په بکلی دول خرگند شوی نو ددي حقايقو له مخي نشوویلی چی دهغه معبد بتان یی زرین او سيمين شوي و او په دریمه هجری پیری کی دصفاري دگورنی چې دموسس يعقوب ليث صفاري له خوا بقداد ته استول شوی و په همدغه نقطه کی ایاد و؟ دکابل مشهور معبد که دشار په منخ کي و نو باید په همدغسي يوه نقطه کي وای خکه چي كومي منطفي چي دشهدا صالحین په نوم شهرت پیداگری دی او داشهرت هم وروسته له أسلامي مبلغينر څخه منځ ته راغلی نو داځای دکابل دزړي او پخوانی کلا ترخنگ پو مهم خای و نو که ویلای شوچي له احتمال خخه لري نه ده چې دکابل مشهور معبد په همدغه ځای کې نه وي.

لكه خنگه چی مدنیت، فرهنگد او ادیان دخپل عروج او زوال دوري ترسرة کوي د هغې په سير او مرور سره فرهنګي حوزې هم تغیر محل مومي او خپل خای بدلوی یوه ورخ چی بگرام او کاپیسی دکاپیسا په حوزه کی ارزیت درلود که هغه بی به چاپیریال کی و او که دفرونودلمنوبه حصارو کی اوکه هم به میداتونو أوجلگو کی په سلگونو كلیوچي دلیدلو ورو وجود لاره چي نن ورخ د هنیت په تغیر به خرابو بدل شوي او هغو خایونر مقام او موقعبت خایونو اشغال کري دي يوله هغو ابادو نقاطو څخه چې اوس یي نوم له خاطرو څخه لوېدلی دی هابتاوه ده چی دبگرام دشاهی خرأبو جنوب لور ته په ۱۴ کیلو متری کی دسرای خواجه تر خنگد پروته ده اود معابدونو شواهد پی تر ۳۰کالو دمخهد زراعتي ځمکو په منځ کی خرگند پدل چي هغه هم دوخت په تیریدو دزراعت په وجه وتول شوي أوهغه خرگندي سنوبي له منخ ولاری او اوس هلته دپخوانی ابادی خه اثار نشته او دا چی دکابل په مویم کی دهغي سیمی دچاپیریال یوڅه فیگلونه چي زراعني خمکو ته دوبالو دکیندلو يه مهال تر لاسه شوي دکابل به موزیم کی موجوددي چی پخواني بادگارونه بي له خان سره حفظ کري دی په ۹۲۳ كال کي جي دلومری خل له پاره دوه تنه فرانسوي شرق پیژندونگي موسير النره فرشه او موپوهاکن د کاییا په طول أو عرض کی د کوهستن اوکوهداه په مختلفو نقاطو گی دالرغونو خايونو دموندلويه مخه گشت درلود دکابل دموزیم دهغه وخت دمدر غلام محي الدین خان دلار ونی به اثردپان، وي

کلي نه ورسیدل هلته ي دزر اعتي خمکو گې پنه منخ کې يو خای وموند چي له ۴۰ نه تر ۴۰ مترو یی آورد والی درلود او عرض بی له ۰نر ۱۵ مترو وز دی خای دیوبودایی معید خای او موقعیت خرگند اوه فرانسوی پوهائو ۳۵ کاله دمخه د ۱۹۲۴ عپسوی کال دد سمبر همپاشتي په ۱۸ نیته دلندمي مودي له پاره په کیندلو پیل وگر دوه ورخي وروسته يعني د ۲۰ نيتې په ماښام يې لومړی هيکل تر لاسه کړ چې دا ورته ډير په زړه پوړې او دلچسپ و چی شرح يي په لتدر دول لبكل گیري لنډ کيږي. دا پارچه هیکل دسلیت په گانی کی ساکیاموتی بودا) بی ددوخارقه و داجراء په حال کي پودلی دی او د دوه خارقه بودا، په نامه بادیري که چیرته داپارجه لا پبه معرفی گرم باید ووایم چي که چیرته یی شه وگنو توله دواړو اورو خخه بيد اور شغلي پورته كيږي اود پبو له تلو خخه يي اوبه رواني دي، په بودايي داسٹانونو کې راغلي دي چې دکوشالا پاچا په خواهش او هيلې سره چې راز نات، نومیده بودا خارقه قیافه خانته غوره کړه چي له اوږو خخه بي شغلي هوا ته پورنه شوي او دپشو له تلوو خخه يي اویه جاری اوپخپله لکه ديو توراني غرة په خیر په هوا کی جلوه گر شو دتخيل په عألم کې په افسانوي توګه دلته بودا له يوه غره سره تشبيح شوی چې له لوږې برخي ه ي دأوږ شغلي پورته کيږي او ددي خبالي غره له لمنو خخه لکه دباران داوبو په څیر سیلابونه جاري شوي دي. پدی پارچه تراشلي هیلكل کی دوه روښاني لازي دیودا له ارخه تیري دي چي دی يې په رڼاني کې خرګنديږي (برهما) او راندرا يې خواته نژدیوالی کړی دی. بودا په گین لاس دخپلي راهيي بلان کلك تیولی دی اوبيي لاس يي داطمينان دعلامي به توگه پورته دی أو په ورغوي کي يي عراده با چرخه، چي دحكمفرمايي علامة ده خرکنديري پاتې دي نه وي چې پہ پایتاوہ کې ددې پارچې ترکشف وروسته په وروستيوكلونو کی همدفه شان پارجی دكاپيا له کتر خاپونو څخه لکه یگرام او یاله شیخا نخیل څخه هم تر لاسه شولي په کوهد امن او کهستان کي ددي ډول پارچو دترلاسه کیدو وروسته پوهان پدي نظر شول چی به افغانستان کي کاپیسا په کې ددې ډول تراشلو مجسمو ځانکړی ځای و له دې پرته په پایتاوه کې يويل هیکل هم تر لاسه شوی چې دهتر اوپه خانگري توگه دتاريخ له نظره دډير ارزښت وړ دی داپارچه اصل دکومې بلې سترې مجسمې تخت دی چې هغه مجسمه چې ور پکې نصب وه له منخه تلې ده اوپخپله دهیکل تراشني يوه بکلي او دلچسبه صحنه ده شرح يي په لاندي دول ده

دری تنه اعانه ورگونگی، دري بخي او دري ماشومان د اپود یس انوا میتريا په شاوخوا لبدل گیری داصحنه يوه تأریخي صحنه او اعانه ورکووتکی چی تازه بودایي دین ته ورد اخل شوی دی او يایي خپلي دالی ابود پس انوا) بعني اینده بودا ته وراندي کړی دی کمیونه با پراخي چيني او گلفت موزي بي خرگندوي چي دوی قباینی کوشانيان دي چی تازه له مركزي ایا نه باختر ته راغلي دي او دادی دهندوکش سويلي برخې ته رارسيدلي دي او دلومړي ځل له پاره بودايي دین خوښ گری دی اوله هغو و البوسره چي اکشر ميوي او حبويات دي د بودیس اتوا مخي نه ودي همدارنگه بخي او ماشومان بي دکشاني له نسل څه دي أو دیوی کورنی او یا يوي قبیلي استاز يتوب کوی چی در ارسیدلو په وخت بي لوهري خل به کاپیساکی دبودایي معابدو جلال لیدالی او بودایی دین ته داخل شوي دي او نن ورخ داد كاني پارچه چې دکابل په موزيم کې موجوده ده دافغانستان په تاريخ کې يو معين موقف ثابتوي او دپايتاوي وړوکی کلی چي نوم اونان يي نن ورخ دير مجهول دی ه مهمې تراشلې دهیواد لرغوني هيکلونه يې ورکړی دي چې د تاریخ ، هنراوكمال له مخې ډير ارزښت لري او له يوې نومورکې منطقې څخه دکاپیسا په تاريخ کې يوه خليدونكي پانه روشانه شوه