کتیبه های خروشتهی تکسیلات

این شهر تاریخی به آثار مکشوفه و بقایای یک شهر عظیم شهردارد و مرکز بزرگ فرهنگ  و مدنیت دور های متعدد مو ریا یونانیان باختر- و کوشانیان تاحلول اسلام بود ازین جا در حفریات این شهر کتیبه های متعدد کوچک و بزرگ برامده است :

1- کتیبه دو سطری و قفیه داسه (1) بریک چراغ. (2)

2- کتیبه یک پارچه پشمی در یک پارچه پشمی  در یک سطر که به تعظیم اقارب و هم خونان و متعلقین شخصی نوشته شده (3)

3- کتیبۀیک پارچه سنگ در یک سطر میترا (4) زوجۀ ایندره سینه (5) 

4- کتیبۀ یک پترچه پشمی دریک سطر : از زوجه ایندره سینه

5- یک یک حرف بریک یک پارچه .

6- کتیبۀ تخته زرین تکسیلا که از سرکپ پیدا شده در سه سطر متعلق به دوره ساکه تاکوشانیان که آنرا یک منظومه دارای 7+6 سلایبل شمرده اند: «شیرا (6) یک یادگاری آن حضرت را برای شادمانی مادر و پدر خود وقف کرد » (7)

7- کتیبه بریک ظرف گلی موزۀ پشاور که تکسیلا برامده : « این ستوپه از طرف سی هاره کشیته (8) برادران به تعظیم بودا ها در تکشه شیلا بنانهاده شد. (9)

8- کتیبۀ های متعدد از بقایای معبد جاولیا (10) تکسیلا بر آمده و این معبد از قرن سوم تا پنجم آباد بود . عدد این کتیبه های کوچک که نامهای وقف کننده گان یادگار ها و تحفه های بودایی بران نوشته شده به (11) پارچه میرسد مربوط به عصر قدیم ساکه (12)

9- کتیبه های کوچک بر چیز های مختلف که از سر کپ  تکسیلات بدست آمده و مربوط به عصر قدیم ساکه است عدد آن به 21 میرسد که آن جمله بریکی همان نام تهیو دوروس بن تهواره (13) نوشته که این نام یونانی در کتیبه سوات و کالدره هم آمده است و بر چند کتیبۀ دیگر کلمات ستاتیر (14) و درخم (15) دیده میشود که رواج این کلمات یونانی رادر نفوذ میرساند. تمام این کتیبه ها نیز در بارۀ موقو فات اشخاص  است(16)

10- از خرابه های ستوپه قدیم شاه پور تکسیلا یک قاب مسی برامده که در ان نام همان میرید رخ کتیبه سوات امد است : « این ستوپه از طرف میرید رخ  و همسر ازبه تعظیم مادر مادر و پدرش برای تقدیم تحیات احترام کارانه باشد » از روی نام میرید رخ این کتیبه مربوط عصر یونانیان باختر خواهد بود. (17)   

11- کتیبۀ آبگردان مسی تکسیلا تحفه ایشوه ره که (18) از عصر قدیم ساکه (19)

12- کتیبه قاب مسی که ازخرابه های تکسیلا یافته شده و به حرف خروشتهی طرز عهد ساکه ست و تاریخ خروشتهی آن مطابق باشد با ماه جون سال 6 ق ، م و شاه موگه را در این کتیبه همان ( مویس ) (20) 

دانسته اند. که یکی از شاهان ساکه حدود 70 ق ، م باشد . (21)

« در سال 78 در عصر مهاراجه موگه (22)  شاه بزرگ روز پنجم ماه پانیموس (23) کشتره په چوکهسه (چچ) (24) که نام اولیا که کوسولوکه (25) است و هم پسرش پتیکه (26) در شهر تکشه شلا (27) در شمال ناحیت شرقی بنام کشیمی (28)  درینجا پتیکه بنای ابتدایی یادگار حضرت ساکیا مونی و سننگها رامه را بوسیلۀ روهی نی میتره (29) ناظر این بنا نهاد. تا در آن تمام بوداها و مادر و پدرش پرستش نمایند و موجب برکت زندگانی و قوت کشترپه و فرزند و همسرش باشد. و تمام برداران و متعلقان او پرستش نمایند. بحکم رئیس بزرگ اوقاف : پتیکه » (30)

13- کتیبه طومار سیمین تکسیلا که جون مارشل در سنه 1914 کشف کرده (موزۀ تکسیلا ) وتاریخ خروشتهی آن مقارن با 17 می 52 م باشد :«در سال 136 روز 15 ماه اشاده یادگاری آن حضرت از طرف یوره سه که (31)  یکی از فرزندان اینته وهریا (32) باکتری ساکن شهرنوه چه (33) در معبد بودهی ستوای خودش در میدان دهرمه راجیکا (34) تکشه شیلا برای عطا صحت به مهاراجه شاه شاهان پر آسمان کهوشاه (35) و به تعظیم تمام بوداها و تعظیم پرت یی که بود ها (36) و تعظیم ارهت ها و تعظیم همه مخلوقات و مادر و پدر و دوستان و وزیران و متعلقان و رشته داران و برای اعطای صحت بخودش این بذل و اکرام رهنمای نروانه ( مقام راحت ابدی ) او باد !» (37) 

درین کتیبه کلمه به همه لینه (38) از طرف جون مارشل با (بالی کینه)(39) یعنی بلخی  مقارنت داده شده و ما از کتاب بربهت سمهیتا (40) تالیف ورا هه میهیره (41) (10 ر 7) هم میدانیم که بلخیان با تکسیلا روابطی داشته اند. (42)

١٤۔ کتیبه ظرف سیمین سرکپ تکسیلا که بر گردن آن نوشته خروشتهی دارد و تاریخ (۱۹۱) آن به عهد قدیم ساکه مربو طست که مطابق ۱۰۷-۱۰۸م باشد «در سال ۱۹۱ عصر شاهی جی هونی که (43) کشتريه مانی گوله (44) برادر مهاراجه». (45)

 ستین کونو گوید از کتیبۀ سال ۱۸۷ خلتسی باین فکر میرسیم که این مهاراجه عبارت از و یمه کد فیسس باشد .(46)

 جی هونی که را بازیو نیسس (47) تطبیق کرده اند که کشتر په چوکهسه (چچ) یعنی مملکت تکسیلا بود و بعد ازان حکمران مستقل این سرزمین گردید. 

64- كتيبۀ تير تهه واقع مرز کوهستان سوات بريک خرسنگ کوهی که طرز خط آن قدیمتر است و مشابهتی به نوشته های عصر اشوكا وساکه ها دارد. درینجا زیر نشانه دوپای مقابل انگشتان دو پا نوشته شده : « نشانۀ قدمهای بودهه ساکیامونی .»(48)

65- کتیبه توردهیری واقع تحصیل دو کی وادی تهل لورلا یی بلوچستان که ازینجا در حدود پنجاه پارچه ظروف گلی با نوشته های مدادی بدست آمده، و از آن جمله 5 پارچه خط برا همی دارد و زبان این کتیبه ها بسیار بطرف  متمایل شده است ، واشكال حروف آن هم تنوع دارد و مشابهت زیاد آن با کتیبه وردک بنظر می آید که تاریخ آن بعد از ۲۰۰م خواهد بود از ارتباط پارچه های متعدد میتوان کتیبه ذیل را بدست آورد :

«از طرف شاهی پوله میره (49) رئیس ویهاره، این دالان آب در یوله میره شاهی 

ویهاره خودش به موافقت معلمان سر واستيوا دين ديناً وقف گردید.

وازین وقف را ستین همواره ثواب ،آینده نصیب مادر و پدر و همه مخلوقات باد ! وزندگانی در از نصیب رئیس دین باد !» (50) 

66- كتيبۀ هند واقع ۱۵ میلی بالای اتک بركنار غربی دریای سند در ٣٤ درجه ۲ دقیقه شما لی و ۷۲ درجه ۲۷ دقیقه شرقی که همان ویهند دورۀ اسلامی با شد و پایتخت ثانی کابلشاهان بود درسنه ١٨٤٨ يک كتیبه سنگی از آنجا بدست آمد که به گاه شماری عهد كنيشکا تعلق دارد در دو سطر و تاریخ خروشتهی آن مطابق است با ٢٦ فروری ۱۸۹ م

« در سال ٦١ روزهشتم ما مچایتره (51) چاه سه ویرا ها (52) در پور واشاده(53) کنده شد.» (54) 

67- كتيبه ياكوبى واقع سوا بی شرقی پشاور بريک سنگ تصویر دار ( موزه پشاور ) که معجزه شراوستی (55) را می نماید و بوسیلۀ او بودا بررؤسای شش فرقه و رقیب خود غالب شده بود. 

« تحفۀ ... جوان مرد جینه (56) بین آنانیکه در راستی مشوش شده بودند و از طرف رئيس قريۀ هده (57) سیاست شدند .» (58) 

68-  كتيبه زيده نزديک هند در ٣٤ درجه ۳ دقیقه شمالی و ۷۲ درجه ۳۲ دقیقه شرقی بر يک پارچه خر سنگ مدخل این دیه که اکنون در موزه لاهور است و تاریخ خروشتهی آن مطابق است با ۱۹ جون ۱۳۹ م .  در سال ۱۱ روز ۲۰ ماه اشاد هـ - در اتره فل گونه (59) چاهی کنده شد درز مان شاهی بادار مهاراجه کنیشکه. وعلاوه از ان يک آبدان هم از طرف هپيه دهیه (60) وقف شد . برای برکت سروا ستی واده (61) به تعظیم کشترپه لیاکه (62) برای نفع مادرش وقف شد .

به توجه مرشد سنگه میتره راجه (63) تحفة ...

69- كتيبه لداخ : قريه خلت سی (64) ۵۲  میلی لیه در لداخ واقعست و کتیبه های متعدد براهمی ازان برآمده که برخی خروشته اند و مهم تر

همه نوشته دو سطر پست که تاریخ آنرا ۱۸۷ یا ١٨٤ = 103- 104 م خوانده اند و برآن چنین نوشته است : « در سال ۱۸۷ یا ١٨٤ در عصر شاهی مها را جه ویما کوتهی سه (65) که این نام راستین کونو شکلی از نام کد فیسیس دوم میداند (66) و ما میدانیم که ویما كد فیسیس دوم بعد از مرگ کد فیسیس اول در حدود ۷۸ م به سلطنت رسیده است که مرگ او در حدود ۱۱۰ م باشد. 

این کتیبه ازین رو مهم است که نفوذ شمالی خط خروشتهی را تا مناطق لداخ و وسعت سلطنت کوشانیان بزرگ را تا آنجا میرساند. 

70- کتیبه های سنگی نمبر 5-6 موزه لاهور که هر یکی از آن يک دو كلمۀ خط خروشتهی دارد .(67) 

17- کتیبه های پالاتود هیری (شرق پشاور) برظروف گلی موزه پشاور که سه نوشته دارای چند کلمه دارد مربوط به عصر قدیم ساکه و هم بریک پایه مجسمه(موزل پشاور) چند حرف نوشته شده است. (68)

72- کتیبۀ های موهن جودیر واقع لارکانه سند که در آنجا آثار یک شهر قبل التاریخ در 1921 م مکشوف گردیده و آثار آخرین آن بدورۀ کنیشکا میرسد و سه قطعه ظروف خاکی ملمع خط خروشتهی هم ازان بدست آمده که در موزۀ کلکته است و حروف آن به نوشته های عصر بعد از کنیشکا شبیه است و جز چند کلمه نوشته دیگری ندارد (69)

 73- كتيبه كانهياره (70) ناحیه کانگرا (پنجاب) در دو سطر که برآن باغ  کرش ایا شسه (71) نوشته است (72).

74- كتيبة بتكره (73) سوات بر ظرف گلی شکسته در حفریات ١٩٦٠م بدست آمده که در دو سطر دورادور آن نوشتۀ خروشتهی شبیه یکی از کتیبه های تکسیلا بدین مضمون دارد:

« تحفه ... درستو په دهرمه راجیکه (74) به تعظیم  ... (75)