عبارت اضافی

اضافت ، پیوستگی دو اسم یا یک اسم و یک صفت با یک کسره را گویند ، که واژه نخستین مضاف و واژهٔ دومین مضاف اليه می نامیده می شود.

هرگاه اسم نخستین به الف و واو ختم شود ، بين مضاف اليه و مضاف حرف یا نوشته میشود، مانند دریای خروشان واشکهای مظلوم آلوی بخارا و آرزوی مادر. 

اگر مضاف الیه به هی غیر ملفوظ پایان یابد، بالای هی همزه که سر یا است ، نوشته می شود ، مانند : مجسمه مرمرین و شاهنامه فردوسی 

اگر مضاف الیه به کانسوننت بینجامد ، کسرۂ اضافت نشانه نوشتاری ندارد، چون این مثالها : گلستان سعدی و شیر نیستان .هی ملفوظی یعنی هیی که  در تلفظ میآید در این جا حکم کانسونانت را دارد، مانند : گناه بزرگ وراه راست.

گونه های اضافت

اضافت هشت گونه است ، از این قرار :

یکم - اضافت ملکی

دوم ۔ اضافت اختصاصی

سوم - اضافت بیانی

چهار - اضافت تشبیهی

پنجم - اضافت استعاری

ششم - اضافت ایجادی

هفتم - اضافت نامیده یی

هشتم - اضافت تشبیهی

عبارت اضافی ملکی :

درعبارت اضافی ملکی ، کلمۀ اول ( مضاف ) دارايي کلمۀ دوم 

( مضاف اليه ) است ، مانند: دست من دامن تو ، مال مردم، دختر همسایه، گرز رستم ، کافی ملنگ کباب ، فروشی داد خدا ، هر کارهٔ خليفه نظام .

عبارت اضافی اختصاصی :

در عبارت اضافی اختصاصی ، کلمۀ نخستین (مضاف) پیوسته به دومین (مضاف اليه ) است ، مانند کنار دریا ، بند ساعت ، ورق کتاب ، سرپوش قلم ، دسته چاقو.

عبارت اضافی بیانی :

در عبارت اضافی بیانی یا در اضافت بیانی واژه دوم ( مضاف اليه ) نوع و مادۀ واژه نخستین ( مضاف ) را بیان می دارد ، چون جراب نخی ، دستبند نقره ، نگین الماس ، گوشواره پلاتین ، موتر تیز رفتار ، سگ شکاری ، گیلاس چای خوری.

عبارت اضافی تشبیهی :

در عبارت اضافی تشبیهی ، واژه نخستین به دومین تشبیه می شود مانند : لب یاقوت ، موی سنبل ، ابروی کمان که اکثر به صورت سرچپه کاربرد دارد. یعنی واژۀ دومین به نخستین تشبیه می شود، چون:

خرگاه آسمان ، عروس بهار، كاتب تقدير ، دیو شب ، تیر نگاه

عبارت اضافی استعاری : 

در چنین عبارت اضافی ، مضاف الیه به چیزی یا کسی تشبیه می شود ، خود آن چیز یا کس پدیدار نمی گردد ، بل که یکی از لوازم آن در جای مضاف می نشیند ، مانند :

دست زور = زور به شخص تشبیه شده است ، که پدیدار نیست و لازم آن که دست است به جای مضاف قرار گرفته است.

شهپر خیال = خیال به پرنده یی تشبیه شده ، که دربیان نیامده است، مگر شهير آن در جای مضاف نشسته است.

عنان خشم = خشم به اسپ تشبیه شده است . خود اسپ پنهان مانده ، مگر عنانش مضاف قرار گرفته است.

- اضافت ایجادی :

در این نوع اضافت ، واژه نخستین ( مضاف ) ایجاد شده و یا ساخته شده توسط واژه دومین ( مضاف الیه ) است ، مانند :

شاهنامه فردوسی ، تاریخ غبار، دیوان حافظ مثنوی مولانا ، سلامان و ابسال جامی، قمار باز داستایفسکی ، مونالیزای میکلانج ، اتللوی شکسپیر، بینوایان ،هوگو، دیوان شرقی غربی گویته.

اضافت نامیدنی :

در اضافت نامیدنی ، مضاف به نام مضاف الیه نامیده شده است ، مانند مسجد خواجه پارسا ، سینمای پامیر، پل محمود خان، گذر عاشقان و عارفان ، مسجد حاجی یعقوب ، کوچه علی رضاخان

اضافت توصیفی :

این گونه عبارت از صفت و موصوف ساخته می شود . شاید موصوف با یک صفت بیاید یا با چندین صفت و شدت دهنده ها ، مانند: کودک هوشیار و باغ بزرگ سر سبز خوش آب و هوای پر گل لاله

یادداشت:

هر گاه عبارت توصیفی واژگون شود به ترکیب بدل میشود، اسم یا صفت مرکب میشود مانند مرد پیر که پیر مرد میشود ، نام نیک که نیک نام و بچۀ غریب که غریب بچه میشود.