در بیان جنگ نمودن سرداران قندهار

در بیان جنگ نمودن سرداران قندهار با امراء و خوانین هرات و فریب خوردن از محمد خان خلف عیسی خان کوهی لوای قلم مشکین رقم، که معارک آرای میدان سخن طرازیست، در عرصۀ بیان این مدعا چنین بر افراشته میشود که : که در سنه ۱۲۳۸ صدر (۱)، سرداران قندهار، داخل سبزوار گردیدند، درانجا مراسلات عالیجاه بنیاد بیگ (۲) هزاره بصحابت معتبری بحضور سردار صاحبان رسیدند باین مضمون که :

"ما از قدیم هوا خواه و اخلاص کیش سابق هستیم (۳)، در خدمتگذاری مرحوم اشرف الوزراء وزیر فتح خان، بهیچ وجه قصور نکرده ایم، و از مقدم شریف سردار صاحبان باین ملک هرات بسیار خوش شدیم.

در حال قلعۀ هرات، خالی افتاده، بدون مصطفی خان 

زوری (۴) و دوست محمد خان ابدال زئی، دیگری 

اندرون قلعۀ مذکور نیست و چندان قوت مقابله 

----------------------------------------------------------------------- 

(۱)الف:در سنه ۱۲۴۸هـ، که صحیح آن ۱۲۳۸ هـ است.

(۲)ذکر وی سابقا گذشت از روی فهرست کتاب ر ک :

(۳)ک : سابق هم در .  (۴)الف: روزی [؟]

ندارند. هر گاه سردار صاحبان بزودی تشریف فرمای سرزمین هرات شوند، عجب میدان خالی افتاده است، و ما هم بمعۀ جمعیت موجودۀ خود همرکاب اتفاق سردار صاحبان گردیده، جواهر زواهر خدمات و جان فشانی خود را در ملک مدعا منتظم خواهیم نمود".

از انجا که بنیاد بیگ هزاره پیش از ورود سردار صاحبان معۀ سه هزار لشکر در قلعۀ هرات (۱) بر مصلا (۲) فرو کش در تنور مدعای خود می پخت و جهت اندرون رفتن قلعه هرات (۱) بر مصلا (۲) فروکش بوده، اولا با امراء و خوانین هرات نان موافقت و سازگاری در تنور مدعای خود می پخت. و جهت اندرون رفتن قلعۀ هرات قانون حیله سازی را در نوا آورده. لیکن نواهای حیله سازی او در گوش امرای هرات ناموافق افتاده، هرگز اورا اندرون هرگاه شما با مایان در مقام موافقت و اتحاد میباشید، پس اولا با سرداران قندهار که بعزم تسخیر قلعۀ هرات، داخل سر زمین هرات میباشند، رفته مقابله نمایند، و ازینطرف هم کمک خواهد شد. هر گاه به هزیمت سرداران موصوف پرداختند، بعده در اندرون قلعه مانند مردمک دیده بشما جای خواهیم داد.و نوعیکه مرکوز ما فی الضمیر شما خواهد بود، دران خواهیم کوشید و الا این سخنان شما، محض بی بنیاد است.

از انجا که بنیاد بیگ هزاره بنیاد مقابلۀ سرداران 

----------------------------------------------------------- 

(۱)الف:لشکر واقعه هرات. ب : مصلای واقعه بیرون هرات.

(۲) مصلی متصل شهر هرات است.

مذکور نداشت، و از امرای هرات هم بنیاد کار خود محکم ندیده، در آب و گل مایوسی چون خر فرو رفته. بعد از روی مصلحت بوضع ارتفاع بنیاد کاخ محبت و اتحاد سردا ر صاحبان ممدوح پرداخته، راغب تسخیر قلعه هرات گردید.

چنانچه سردار صاحبان از منزل میر داود کوچ نموده، عبور دریا ساخته (۱)نزدیک پل مالان (۲) منزل انداز شدند.و دران منزل خلف بنیاد بیگ هزاره معه تحایف نفیسه و دو راس اسپان بجهت ملاقات سردار صاحبان آمده، مشرف سلام گردیده، تحایف پیشکش نموده. سردار صاحبان هم به تعارف مهمانداری خلف مذکور بخوبی پرداختند. و او بسردار صاحبان شمع افروز بزم خلوت گردیده، چراغ مدعای خود را از شعلۀ التفات و محبت سردار صاحبان بر افروخته. روز دیگر رقم رخصتی از دفتر خانۀ مهربانی و عنایت سردار صاحبان ممدوح حاصل نمودهف روانۀ منزل گاه خود [گردید].

روز سوم عالیجاه سردار کهندل خان، بجهت ملاقات بیناد بیگ هزاره تشریف فرما گردیده، با ااو بنیاد دوستی و عهد و پیمان مستحکم نموده، مابین متفق اللفظ و المعنی شدند. بعده در تجویز و تدبیر وضع بنیاد محاصرۀ قلعۀ هرات ساعی گردیدند.

---------------------------------------------------------------------------- 

(۱)مقصد دریای هریرود است.

(۲)پل مالان در حدود سه میل هرات بر راه قندهار بر هریرود واقع است.

سردار صاحبان ایام بارش، در سنگر توقف داشتند، و قدمی بیرون نمی گذاشتند، و دران سنگر چنان آبادی دکانین از میوه فروشان و طباخان و قصابان و رخت فروشان و غیره کنانیده بودند، که هرات ثانی در نظر مردم می آمد. و عالیجاه گلزار خان (۲) که مامای عالیجاه سالو خان بود، بسبب واقف کاری، اورا بجهت تحصیل مالیات دیهات بیرونات (۳) قلعۀ مذکور مامور نمودند، که در عرصۀ اندک چهار لک (۴) جمع آوری مالیات نموده، و داخل خزانۀ سردار صاحبان نمود.

----------------------------------------------------------------- 

(۱)الف: و جزائیل ها می نمودند.

(۲)الف: گلذار خان.

(۳۹بیرونات=جمع بیرون و از استعمالهای ناروای میرزایان این عصر است که با معابیر ادبی موافقتی ندارد.

(۴)ب: دو سه لک.

سردار صاحبان بسبب چنین خدمات مالیات ستانی، نقد اعزاز و آبروی، در جیب مدعای عالیجاه گلزار خان می انداختند، و بهر حال بتازه روی گلزار عزت و حرمت عالیجاه مذکور می پرداختند.

لیکن رفته رفته بمقتضای من عان ظاما فقد سلطه الله علیه-(۱) در خور این همه خدمات جمع آوری مالیات، بوقت مراجعت هرات، چنان نتیجه یافتف که ذکر آن در داستان مراجعت هرات بیان نموده خواهد شد، که گلزار عزتش را در طرفة العین بر باد دادند.

---------------------------------------------------------------------------- 

(۱)مقولۀ عربی است یعنی : کسیکه با ستمگاری مدد گاری کرد، خدا اورا بروی گماشت.