دوره های تاریخی
ﺍﺯ ﺩﻭﺭﮤ ﻃﻠﻮﻉ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺑﺒﻌﺪ ﻛﻪ ﺩﺭﻳﻦ ﮔﻮﺷﮥ ﺷﺮﻕ ﺩﺭ ﻓﻼﺕ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﺎﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻰ ﻫﺎ ﻭ ﺩﺭ ﻧﻴﻢ ﻗﺎﺭﮤ ﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﻇﻬﻮﺭ )ﺑﻮﺩﺍ( ﺷﺮﻭﻉ ﻣﻴﺸﻮﺩ، ﺭﻓﺖ ﻭ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎﻯ ﺍﻗﻮﺍﻡ ﺑﺮﻧﮕﻬﺎﻯ ﺩﻳﮕﺮﻯ ﺁﻏﺎﺯ ﻣﻴﮕﺮﺩﺩ ﻛﻪ، ﻳﺎ ﺟﺬﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮ ﻛﺸﻰ ﻭ ﻳﺎ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺕ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺩﺍﺭﺩ.
ﻟﺸﻜﺮ ﻛﺸﻰ ﻫﺎﻯ ﺳﲑﻭﺱ ﻭ ﺩﺍﺭﻳﻮﺵ ﻭ ﺍﻧﺒﺴﺎﻁ ﺩﺍﻣﻨﮥ ﻓﺘﻮﺣﺎﺕ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻰ، ﺭﺳﻢ ﺍﳋﻂ ﺁﺭﺍﻣﻰ ﻭ ﺍﺻﻮﻝ ﺩﻓﱰ ﺩﺍﺭﻯ ﻭ ﺭﻭﺵ ﻣﻌﻤﺎﺭﻯ ﺳﺎﻣﻰ ﻭ ﺍﻳﺮﺍﻧﻰ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻭﺣﺘﻰ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﻧﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺮﺱ ﻗﺪﱘ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻓﺎﺭﺱ ﺯﺑﺎﻥ ﺩﺭﺑﺎﺭﻯ ﻭ ﺩﻓﱰﻯ ﺑﻮﺩ ﺑﺎﺯﺑﺎﻥ ﭘﺸﺘﻮ ﺁﻧﻘﺪﺭ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﻧﺰﺩﻳﻚ ﺩﺍﺭﺩ ﻛﻪ ﺣﺘﻰ ﺩﺭ ﻳﻚ ﻛﺘﻴﺒﮥ ﻣﻴﺨﻰ ﺑﻐﺴﺘﺎﻥ )ﺑﻴﺴﺘﻮﻥ( ﻓﺎﺭﺱ ﻛﻪ ﲝﻜﻢ ﺩﺍﺭﻳﻮﺵ ) ۵۲۲ - ۴۸۶ ﻕ ﻡ( ﺁﻧﺮﺍ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﻧﺪ )ﺳﺘﻮﻥ ۴ ﺑﻨﺪ ۱۳ ( ﺩﺭ ﺿﻤﻦ ﲪﺎﺳﮥ ﺍﺧﻼﻗﻰ ﺳﻪ ﻣﺼﺮﺍﻉ ﻟﻄﻴﻒ ﺷﻌﺮﻯ stanza ﺁﻣﺪﻩ ۲۱ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﲢﻠﻴﻞ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﻭ ﺍﻭﺯﺍﻥ ﻭ ﻃﺮﺯ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺍﻟﻔﺎﻅ ﺁﻥ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻴﮕﺮﺩﺩ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﺼﺮﺍﻉ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﻫﻢ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻣﺮﺩﻡ ﻭ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺳﺮﺯﻣﲔ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﻄﺮﻑ ﻏﺮﺏ ﻭ ﻓﺎﺭﺱ ﻭﺍﺿﺢ ﻣﻴﺴﺎﺯﺩ ﻭ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺘﻮﺍﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﲤﻮﺝ ﻭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻭ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺁﺭﻳﺎﻳﻰ ﺍﮔﺮ ﺑﻄﺮﻑ ﺷﺮﻕ ﻭ ﺳﺮﺯﻣﲔ ﻫﻨﺪ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻄﺮﻑ ﻏﺮﺏ ﻭ ﻛﺸﻮﺭ ﻓﺎﺭﺱ ﻫﻢ ﻣﻮﺟﻬﺎﻳﻰ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺩﻭﺭﻩ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻰ ﻟﺸﻜﺮ ﻛﺸﻰ ﻫﺎ ﻭ ﻓﺘﻮﺣﺎﺕ ﺍﺳﻜﻨﺪﺭ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ) ۳۲۷ ﻕ ﻡ( ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺩﺍﳝﻰ ﺭﺍ ﻣﻴﺎﻥ ﺷﺮﻕ ﻭ ﻏﺮﺏ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﺁﻭﺭﺩ ﻭ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺍﺳﻜﻨﺪﺭﻳﻪ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﻨﺎ ﺷﺪ ﻭ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎﻥ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻣﻌﺘﻨﺎﺑﻪ ﺩﺭﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻫﺎ ﻣﺴﻜﻮﻥ ﺷﺪﻧﺪ ﻭ ﻟﺸﻜﺮ ﻛﺸﻰ ﺍﺳﻜﻨﺪﺭ ﺭﺍﻩ ﺭﺍ ﲟﺎﻭﺭﺍﻯ ﺍﺑﺎﺳﲔ ﺑﺮﻭﻯ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎﻥ ﺑﺎﺯ ﻛﺮﺩ.
ﻭ ﺩﺭ ﺫﻳﻞ ﺳﭙﺎﻩ ﺍﻭ ﻋﺪﮤ ﺯﻳﺎﺩﻯ ﺍﺯ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎﻥ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺍﺯ ﺍﻫﺎﱃ ﺑﺎﺧﱰﺍﻥ ﻭ ﭘﺎﺭﻭﭘﺎﻣﻴﺰﺍﺩ ﻭ ﻛﺎﭘﻴﺴﺎ ﻭﳌﭙﺎﻛﺎ ﻭﮔﻨﺪﻫﺎﺭﺍ ﻭ ﺩﺭﻩ ﻫﺎﻯ ﻫﻨﺪﻭﻛﺶ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ ﺭﻓﺘﻨﺪ.
ﻣﻘﺎﺑﻠﮥ ﺳﻠﻮﻛﻮﺱ ﻧﻴﻜﺎ ﺗﻮﺭ Seluas Nicator ﺳﻠﺴﻠﮥ ﺩﻭﺩﻣﺎﻥ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﺷﺎﻣﻰ ﻭ ﭼﻨﺪﺭﺍ ﮔﻮﭘﺘﺎ ﻣﻮﺭﻳﺎ ﺳﺮ ﺳﻠﺴﻠﮥ ﺍﻭﻟﲔ ﺩﻭﺩ ﻣﺎﻥ ﺳﻠﻄﻨﺘﻰ ﺗﺎﺭﳜﻰ ﻫﻨﺪ ﺩﺭ ﻛﺮﺍﻧﻪ ﻫﺎﻯ ﺭﻭﺩ ﺳﻨﺪ ﻋﻨﺼﺮ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﻭ ﻫﻨﺪﻯ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺩﺭ ﲤﺎﺱ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﻭ ﻏﻠﺒﮥ ﻣﻮﻳﺎﻫﺎ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺭﺍ ﻃﻮﺭﻯ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﻛﺮﺩ ﻛﻪ ﺩﻭ ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪ ﺁﺷﻮﻛﺎ Asoka ﺑﺎﻣﺒﻠﻐﺎﻥ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﺧﻮﺩ، ﺭﺍﻩ ﺁﻳﲔ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﻭ ﻣﺪﻧﻴﺖ ﻫﻨﺪﻯ ﺭﺍ ﺗﺎﺣﻮﺯﮤ ﺍﺭﻏﻨﺪﺍﺏ ﺑﺎﺯ ﻛﺮﺩﻧﺪ.
ﺩﺭ ﺩﻭﺭﮤ ﭘﺎﺩﺷﺎﻫﺎﻥ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﺑﺎﺧﱰ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﻫﻨﺪ ﲤﺎﺱ ﻣﺪﺍﻭﻣﱰ ﭘﻴﺪﺍ ﺷﺪ.
ﺩﺭﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﻬﺎ ﻭ ﺍﻓﻐﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ ﻣﲑﻓﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻫﻨﺪﻯ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺍﻳﻨﻄﺮﻑ ﺍﺑﺎﺳﲔ ﻣﺴﺎﻓﺮﺕ ﻣﻴﻜﺮﺩﻧﺪ.
ﺑﺎ ﺁﻣﺪﻥ ﺍﺳﻜﻨﺪﺭ ﺩﺭ ﺷﺮﻕ ﺍﻭﺿﺎﻉ ﺳﻴﺎﺳﻰ ﺩﮔﺮﮔﻮﻥ ﺷﺪ، ﻭﱃ ﺭﺍﻩ ﲤﺎﺳﻬﺎﻯ ﺑﺸﺮﻯ ﻭ ﻓﻜﺮﻯ ﺍﺯ ﻛﺮﺍﻧﻪ )ﺍﻳﺮﺍﻧﻮ+ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ( ﻭ ﲤﺎﺱ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﻭ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻣﺪﻧﻴﺖ ﺗﺎﺯﮤ )ﻳﻮﻧﺎﻧﻮ+ﻫﻨﺪﻯ( ﺭﺍ ﺧﻠﻖ ﻛﺮﺩ ﻫﺎﻯ ﲝﺮﺍﻟﺮﻭﻡ ﺗﺎ ﻗﻠﺐ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺑﺎﺯﺷﺪ.
ﲤﺎﺱ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﺩﻭﺭﮤ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻰ ﻭ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﺩﺭﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻣﺪﻧﻴﺖ ﻧﻮﻳﻦ ﻭ ﻗﻴﺎﺩﺕ )ﻛﻮﺷﺎﻧﯿﻬﺎ(ﻛﻪ ﺍﺻ ﻛﺘﻠﮥ ﺑﺎﺩﻳﻪ ﻧﺸﲔ ﺁﺭﻳﺎﻳﻰ ﺩﺭ ﺁﺳﻴﺎﻯ ﻣﺮﻛﺰﻯ ﺑﻮﺩﻧﺪ ،ﲢﺖ ﻧﻈﺮﻳﻚ ﻗﺪﺭﺕ ﺑﺎ ﻏﻤﺎﺽ، ﻣﺒﺎﺩﻯ ﻣﺪﻧﻴﺘﻬﺎﻯ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺭﺍﻛﻪ ﻭﺻﻒ ﳕﻮﺩﱘ ﺩﺭ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎﻯ _ﻓﻜﺮﻯ_ﻫﲊﻯ_ﺍﺩﺑﻰ_ﻋﻤﺮﺍﻧﻰ ﺑﻬﻢ ﺧﻠﻂ ﳕﻮﺩﻩ ﻭ ﺍﺳﺎﺳﺎﺕ ﻳﻚ ﲤﺪﻥ ﺑﺰﺭﮔﻰ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺩﺍﻣﻨﮥ ﺁﻥ ﺗﺎﻗﺮﻥ ۷ ﺩﺭﺳﺖ ﺗﺎ ﻇﻬﻮﺭ ﻭ ﻧﺸﺮ ﺩﻳﻦ ﺍﺳﻼﻡ ﺩﻭﺍﻡ ﻣﻴﻜﻨﺪ.
ﺍﺯ ﻗﺮﻥ ۶ ﻕ،ﻡ ﺗﺎ ﻗﺮﻥ ۷ ﻣﺴﻴﺤﻰ ۱۳ ﻗﺮﻧﻪ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻳﻚ ﺩﻭﺭﮤ ﻋﻈﻴﻤﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﺭﺍ ﺑﺎ ﲤﺎﻡ ﺷﻌﺒﻪ ﻫﺎﻯ ﺁﻥ ﺍﺯ ۶۰ ﺳﺎﻝ ﺑﺎﻳﻨﻄﺮﻑ ﺩﺭ ﻛﺸﻮﺭ ﻣﺎ ﺳﺨﺖ ﲞﻮﺩ ﻣﺸﻐﻮﻝ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻭ ﺩﺭ ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺍﺯﻣﺮﺍﺣﻞ ﺣﻔﺮﻳﺎﺕ،ﺟﺮﻗﮥ ﻧﻮﻯ ﻣﻴﺪﺭﺧﺸﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﺁﻥ ﺑﺮﺍﻯ ﺧﻮﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﺑﺮﺍﻯ ﺧﺎک ﻫﺎﻯ ﳎﺎﻭﺭ ﺁﻥ ﳐﺼﻮﺻﺎﹰ ﺑﺮﺍﻯ ﻫﻨﺪ ﻭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻓﻮﻕ ﺍﻟﻌﺎﺩﻩ ﻭ ﺩﺴﭗ ﻭﻣﻔﻴﺪ ﺍﺳﺖ.
ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺍﺯ ﻋﺼﺮ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻰ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺭﺍﻩ ﻫﺎﻯ ﻛﺎﺭﻭﺍﻥ ﺭﻭﻯ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺑﻮﺩ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﺧﺸﻜﻪ ﺧﺎﻛﻬﺎﻯ ﻏﺮﺏ ﺁﺳﻴﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﻭﺻﻞ ﻣﻴﻜﺮﺩ.
ﺍﺯﺁﻥ ﺭﻭﻯ ﺩﺭ ﻧﻘﺸﮥ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻳﻚ ﺣﻠﻘﻪ ﺭﺍﻫﻬﺎﻳﻰ ﺩﺍﺭﱘ ﻛﻪ ﺩﺭ ﴰﺎﻝ ﻭ ﺟﻨﻮﺏ ﺑﻄﻮﺭ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺮﺍﺕ ﺭﺍ ﺑﻜﺎﺑﻞ ﻭﺻﻞ ﻣﻴﻜﻨﺪ.
ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﺭﺍﻩ ﴰﺎﱃ ﻭ ﺟﻨﻮﺑﻰ ﺁﻧﻜﻪ ﺍﺯ ﺑﻠﺦ ﻭ ﺑﻐﻼﻥ ﻣﻴﮕﺬﺷﺖ ﻭ ﺁﻧﻜﻪ ﺍﺯ ﻗﻨﺪﻫﺎﺭ ﻭ ﻏﺰﻧﻰ ﻋﺒﻮﺭ ﻣﻴﻜﺮﺩ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﻬﻢ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻫﺮﺩﻭ ﺭﺍﻩ ﻛﺎﺭﻭﺍﻥ ﺭﻭ ﺩﺭ ﻣﺮﺍﻭﺩﺍﺕ ﺑﺸﺮﻯ ﻭ ﺭﻓﺖ ﻭ ﺁﻣﺪ ﻛﺎﺭﻭﺍﻥ ﻫﺎ ﻭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ ﻣﺪﻧﻴﺖ ﻭ ﺑﺴﻂ ﲡﺎﺭﺕ ﻭ ﺑﺎﺯﺭﮔﺎﻧﻰ ﺑﲔ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﻫﻤﺴﺎﻳﮥ ﮔﺎﻧﺶ ﻭ ﺑﲔ ﺷﺮﻕ ﻭ ﻏﺮﺏ ﺁﺳﻴﺎ ﺳﻬﻢ ﻣﻬﻤﻰ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭﺍﺯ ﺯﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎﻯ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺗﺎ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺑﻴﺸﱰ ﺷﻬﺮﻫﺎﻯ ﺑﺰﺭﮒ ﻭ ﻣﻌﺎﺑﺪ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻣﺎ ﺩﺭ ﻛﺮﺍﻧﻪ ﻫﺎﻯ ﻫﻤﲔ ﺩﻭ ﺭﺍﻩ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﺩ.
ﺩﺭﻫﻤﲔ ﺩﻭﺭﻩ ﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﲝﻴﺚ ﭼﻬﺎﺭ ﺭﺍﻫﻰ ﺁﺳﻴﺎ ﳏﻞ ﺍﻟﺘﻘﺎﻯ ﻣﺪﻧﻴﺘﻬﺎﻯ ﳐﺘﻠﻒ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩ ﻭ ﺍﻗﻮﺍﻡ ﳐﺘﻠﻒ ﺑﻴﺸﱰ ﺩﺭ ﲤﺎﺱ ﺁﻣﺪﻩ ﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﻭ ﻣﻌﺘﻘﺪﺍﺕ ﻭ ﻣﺒﺎﺩﻯ ﲤﺪﻥ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻬﻢ ﳐﻠﻮﻁ ﻭ ﺣﻞ ﻭ ﻣﺰﺝ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﺍﲨﺎﻝ ﺍﺯ ﺍﻣﺘﺰﺍﺝ ﻣﺂﺛﺮ ﻓﻜﺮﻯ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻰ ﻭ ﺑﺎ ﺧﱰﺍﻧﻰ ﻭ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﻭ ﻫﻨﺪﻯ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩﺭ ﻣﺪﺕ ﭘﻨﺞ ﻗﺮﻥ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﻋﻬﺪ ﻣﺴﻴﺢ ﻳﺎﺩ ﻛﺮﺩﱘ.
ﺩﺭ ﺳﺒﻚ ﻣﻌﻤﺎﺭﻯ ﻭ ﺭﻭﺵ ﻫﻴﻜﻞ ﺗﺮﺍﺷﻰ ﻭ ﺍﺻﻮﻝ ﺷﻬﺮ ﺳﺎﺯﻯ ﻭ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺍﺩﺑﻰ ﻭ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺍﻳﻦ ﺩﻭﺭﮤ ﺩﻭﺭ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ، ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎﻯ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﻴﺘﻮﺍﻥ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺟﻠﻮﻩ ﻫﺎﻯ ﳐﺘﻠﻒ ﺍﻳﻦ ﲤﺪﻥ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﭘﻬﻠﻮ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻛﺸﻮﺭ ﻣﺎ ﳕﺎﻳﺎﻥ ﻣﻴﻜﻨﺪ.
ﻳﻜﻰ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﺜﺎﳍﺎ ﻣﱳ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﺳﻨﮕﻰ ﺁﺷﻮﻛﺎ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﺯﻩ ﺩﺭ ﺳﺎﳍﺎﻯ ﺍﺧﲑ ﺩﺭ ﳎﺎﻭﺭﺕ ﺧﺮﺍﺑﻪ ﻫﺎﻯ ﺷﻬﺮ ﻛﻬﻨﮥ ﻗﻨﺪﻫﺎﺭ ﻛﻨﺎﺭ ﺭﺍﻩ ﻛﺎﺭﻭﺍﻥ ﺭﻭ ﻗﺪﳝﻰ ﭘﻴﺪﺍ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺁﻧﺮﺍ ﺑﺼﻔﺖ )ﺭﺍﻩ ﺟﻨﻮﺑﻰ( ﻳﺎﺩ ﻛﺮﺩﱘ.
ﺍﻳﻦ ﻛﺘﻴﺒﻪ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﻭ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺭﺳﻢ ﺍﳋﻂ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ.
ﺭﺳﻢ ﺍﳋﻂ ﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﺁﺭﻳﺎﻳﻰ، ﺭﺳﻢ ﺍﳋﻂ ﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎﻥ ﺑﻘﺎﻳﺎﻯ ﺑﺴﻂ ﲤﺪﻥ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﺍﺳﺖ.
ﻣﱳ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﺷﺎﻣﻞ ﺍﺧﻼﻗﻴﺎﺕ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﻫﺎ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﻡ ﺍﺷﻮﻛﺎ ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ ﺑﺰﺭﮒ ﻣﻮﺭﻳﺎ ﻣﺴﺠﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻰ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻳﻜﻰ ﺍﺯ ﺷﻬﺮﻫﺎﻯ ﻗﺪﱘ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎﹰ ﻭﺟﻮﺩﺵ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﻇﻬﻮﺭ ﺁﺳﻜﻨﺪﺭ ﻭ ﺁﺷﻮﻛﺎ ﺑﻪ ﻗﺮﻥ ﻫﺎﻯ ۵ ﻭ ۶ )ﻕ،ﻡ( ﺑﺪﻭﺭﮤ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻰ ﻣﲑﺳﺪ ﻭ ﺍﺳﻜﻨﺪﺭ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺟﺎ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﻫﺎ ﺭﺍ ﻣﺴﻜﻦ ﺩﺍﺩ ﻭ ﺁﺷﻮﻛﺎ ﺁﻳﲔ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﺭﺍ ﻭﺍﺭﺩ ﻛﺮﺩ ﻭﻣﻈﻬﺮﻯ ﺍﺯﻣﻈﺎﻫﺮ ﲤﺪﻥ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﭘﻬﻠﻮ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻟﻮﺣﻪ ﺳﻨﮕﻰ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻣﻴﻜﻨﻴﻢ.
ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﻓﻜﺮﻯ ﻭ ﻣﺪﻧﻰ ﺍﻳﻦ ﺳﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺑﻬﻢ ﳐﻠﻮﻁ ﺷﺪﻩ ﻣﲑﻓﺖ ﻳﻚ ﻗﻮﺕ ﺁﻣﻴﺰﺵ ﺑﺰﺭﮒ ﻭ ﻧﲑﻭﻣﻨﺪﻯ ﺍﺯ ﻧﺎﺣﻴﮥ ﺑﺎﺩﻳﻪ ﻧﺸﻴﻨﺎﻥ ﺁﺳﻴﺎﻯ ﻣﺮﻛﺰﻯ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ )ﻗﺪﺭﺕ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ( ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻇﻬﻮﺭ ﻣﻴﻜﻨﺪ، ﻛﻪ ﺑﺎﻧﲑﻭﻯ ﺩﻳﻨﺎﻣﻴﺰﻡ ﺧﻮﺩ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻭ ﺟﻬﺎﻧﺪﺍﺭﻯ ﺑﻠﻜﻪ ﺍﺯ ﻧﻈﺮﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭﻛﻠﺘﻮﺭ ﲟﻔﻬﻮﻡ ﻋﺎﻡ، ﺍﻓﻖ ﺣﻮﺍﱃ ﺷﺮﻭﻉ ﻋﻬﺪ ﻣﺴﻴﺢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺗﺎﺳﻪ ﻗﺮﻥ ﺟﺎﻯ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎﻥ ﺑﺎﺧﱰﻯ ﺭﺍ ﻣﻴﮕﲑﻧﺪ ﻭ ﻗﺪﺭﺕ ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮﺩ ﺟﺪﻳﺪ ﻭ ﻭﺳﻴﻊ ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﻭ ﺍﻧﺴﺠﺎﻡ ﲟﻴﺎﻥ ﻣﻰ ﺁﺭﺩ.
ﺍﻳﻨﻬﺎ ﺍﻭﻝ ﺩﺭ ﴰﺎﻝ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺩﺭ ﺟﻨﻮﺏ ﺩﺭ ﺣﺼﮥ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺍﺯ ﺭﺍ ﺗﺎ ﻗﻠﺐ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﻣﲑﺳﺎﻧﻨﺪ.
ﺍﻳﻦ ﻧﲑﻭﻯ ﺩﻳﻨﺎﻣﻴﺰﻡ ﺑﺎﺭﻭﺡ ﺗﺎﺯﻩ ﻭ ﺁﻣﺎﺩﮤ ﻗﺒﻮﻝ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﻜﺮ ﻭ ﲤﺪﻥ، ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﺭﺍ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﺛﺮ ﺁﻣﻴﺰﺵ ﻣﺪﻧﻴﺖ ﻫﺎ ﺩﺭ )ﭘﻨﺞ( ﻗﺮﻥ ﻕ،ﻡ ﲨﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﺑﺪﻭﻥ ﺗﻌﺼﺐ ﻭﺳﺨﺘﮕﲑﻯ ﺑﺎ ﺁﺯﺍﺩﻯ ﻭ ﻣﺪﺍﺭﺍ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﺩﻭﺭﮤ ﻣﺴﺎﻋﺪﻯ ﲟﻴﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻃﻰ ﺁﻥ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺭﻭ ﺑﺎﻧﻜﺸﺎﻑ ﮔﺬﺍﺷﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺣﻮﺯﮤ ﺁﻣﻮ ﺩﺭﻳﺎ ﺗﺎ ﺣﻮﺯﮤ ﮔﻨﮕﺎ ﻭ ﺍﺯ ﺑﻠﺦ ﺗﺎ )ﻣﺎﺗﻮﺭﺍ( ﺩﻳﻨﺎ ﻣﻴﺰﻡ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﺭﺍﻩ ﻭ ﺭﻭﺵ ﻳﻚ ﲤﺪﻥ ﺟﺪﻳﺪﻯ ﺭﺍ ﮔﺴﱰﺍﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻋﺎﱂ ﺍﺩﺏ ﻭ ﻫﲊ ﻭ ﻣﻌﻤﺎﺭﻯ ﻭ ﻫﻴﻜﻞ ﺗﺮﺍﺷﻰ ﻭ ﻏﲑﻩ ﺩﺭ ﲤﺎﻡ ﺁﺳﻴﺎﻯ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﳕﺎﻳﺎﻧﺴﺖ.
ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﺍﻗﻮﺍﻡ ﻣﻰ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺮﺩﻣﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺧﺸﻦ ﻭ ﺑﺎﺩﻳﻪ ﻧﺸﲔ ﺍﺯ ﺁﺳﻴﺎﻯ ﻣﺮﻛﺰﻯ ﺑﺮﻣﻴﺨﻴﺰﻧﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﻪ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﻫﻢ ﻣﲑﺳﻨﺪ.
ﺍﻳﺸﺎﻧﺮﺍ ﺑﺎﻫﻤﺎﻥ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﻯ ﺧﻮﺩ ﺷﺎﻥ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﻋﺎﺩﻯ ﻭﺑﺼﻮﺭﺕ ﺷﻬﺰﺍﺩﻩ ﻭ ﺷﺎﻩ ﻭ ﺍﻣپرﺍﻃﻮﺭ ﺩﺭ ﺳﻨﮓ ﺗﺮﺍﺷﻰ ﻫﺎﻯ ﺑﻐﻼﻥ ﻭ ﺑﮕﺮﺍﻡ ﻭ ﻫﺪﻩ ﻭ ﺗﺎﻛﺰﻳﻼ ﻭ ﻣﺎﺕ ﻭ ﻣﺎﺗﻮﺭﺍ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻣﻴﻜﻨﻴﻢ ﻭ ﺍﻳﻨﻚ ﺣﻔﺮﻳﺎﺕ ﺳﺮﺥ ﻛﻮﺗﻞ ﻛﻪ ﺩﺭ ﴰﺎﻝ ﻫﻨﺪﻭﻛﺶ ﺩﺭ ﺑﻐﻼﻥ ﻓﻌﻠﻰ ﺍﺯ ﻃﺮﻑ ﻫﻴﺄﺕ ﺣﻔﺮﻳﺎﺕ ﻓﺮﺍﻧﺴﻮﻯ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺎﺏ ﺟﺪﻳﺪﻯ ﺭﺍ ﻛﺸﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭﻯ ﺍﺯ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎﻯ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﺻﻞ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻭ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻫﲊ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺍﺻﻼﺡ ﻭ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻴﻜﻨﺪ.
ﺩﺭﻋﺼﺮ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﺩﺭ ﻃﻰ ﺳﻪ ﻗﺮﻥ ﺍﻭﻝ ﻋﻬﺪ ﻣﺴﻴﺢ ﺭﻓﺖ ﻭ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺗﻌﻠﻘﺎﺕ ﺑﺸﺮﻯ ﺑﲔ ﺷﺮﻕ ﻭ ﻏﺮﺏ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺯﻳﺎﺩ ﻳﺎﻓﺖ.
ﺭﺍﻩ ﺍﺑﺮﻳﺸﻢ ﺑﺎﺷﺎﺧﮥ ﺟﻨﻮﺑﻰ ﺁﻥ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺑﻠﺦ ﻭﺗﺎﻛﺰﻳﻼ ﺑﻄﺮﻑ ﻫﻨﺪ ﻣﻴﮕﺬﺷﺖ ﻛﻨﺎﺭﻩ ﻫﺎﻯ ﲝﺮﺍﻟﺮﻭﻡ ﺭﺍ ﺑﺎ ﭼﲔ ﻭﺻﻞ ﻛﺮﺩ.
ﺍﻣﻨﻴﺖ ﺩﺭ ﺍﻣﺘﺪﺍﺩ ﺍﻳﻦ ﺷﺎﻫﺮﺍﻩ ﺁﺳﻴﺎﻳﻰ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪ.
ﺍﺯ ﭘﻴﻜﻦ ﺗﺎ ﺍﺳﻜﻨﺪﺭﻳﻪ ﻭ ﺍﺯ ﺗﲑ Tyr ﺗﺎ)ﻣﺎﺗﻮﺭﺍ( ﺭﺍﻩ ﻣﺮﺍﻭﺩﺍﺕ ﺑﺮﻭﻯ ﺑﺎﺯﺭﮔﺎﻧﺎﻥ ﻭ ﻣﺒﻠﻐﺎﻥ ﻭ ﻫﲊﻣﻨﺪﺍﻥ ﺑﺎﺯ ﺷﺪ، ﻣﺴﻜﻮﻛﺎﺕ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﻫﺎ ﻭ ﻓﻮﺭ ﻃﻼ ﻭ ﻧﻘﺮﻩ ﻭ ﺍﺷﻜﺎﻝ ﺭﻭﻯ ﻣﺴﻜﻮﻛﺎﺕ ﻭ ﻓﻮﺭ ﺍﺭﺑﺎﺏ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﻭ ﺁﺯﺍﺩﻯ ﺍﺩﻳﺎﻥ ﻭ ﺗﻨﻮﻉ ﺭﺳﻢ ﺍﳋﻂ ﻫﺎ ﻭ ﺯﺑﺎﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻴﺪﻫﺪ، ﻭﺍﻳﻨﻚ ﻛﺸﻒ ﺁﺛﺎﺭ ﻃﻼ ﺗﭙﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﺧﱰ ﻓﺼﻞ ﻧﻮﻳﻨﻰ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻫﲊ ﻛﺸﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
ﲢﻘﻴﻘﺎﺕ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﺩﺭ )ﺳﺮﺥ ﻛﻮﺗﻞ( ﺁﻧﻄﻮﺭﻳﻜﻪ ﻣﻮﺳﻴﻮ ﺷﻠﻮﻡ ﺑﺮﻭﮊﻩ ﻣﺪﻳﺮ ﻫﻴﺄﺕ ﺣﻔﺮﻳﺎﺕ ﻓﺮﺍﻧﺴﻮﻯ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺁﻥ ﺭﺍ ﲢﻠﻴﻞ ﻭ ﲡﺰﻳﻪ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﻛﻨﮕﺮﮤ ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﺎﻥ ﺩﺭ ﻣﺴﻜﻮ ﻭ ﺩﺭ ﳎﻠﮥ ﺳﲑﻳﺎ Syria ﻧﺸﺮ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﺎﺕ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﻣﺒﺪﺃ ﺗﻄﻮﺭ ﻫﲊ ﻣﺪﺭﺳﮥ ﻣﻌﺮﻭﻑ )ﮔﺮﻳﻜﻮﺑﻮﺩﻳﻚ( Greeko- Budhic ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻭﺍﺭﺩ ﻣﻴﻜﻨﺪ.
ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﻧﻴﻢ ﻗﺮﻥ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻭ ﳐﺼﻮﺻﺎﹰ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﻫﻨﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺪﺭﺳﮥ ﻫﲊﻯ ﮔﺮﻳﻜﻮ ﺑﻮﺩﻳﻚ ﺭﺍﺷﻨﻴﺪﻩ ﺍﱘ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺍﻣﺘﺰﺍﺝ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﻫﻨﺪﻯ ﻭﻗﻮﺍﻋﺪ ﻫﻴﻜﻞ ﺗﺮﺍﺷﻰ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﺩﺭﺳﺎﺣﮥ ﺍﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﻓﻜﺮﻯ ﺩﻳﻨﻰ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻣﻘﺎﺭﻥ ﺁﻏﺎﺯ ﻋﻬﺪ ﻣﺴﻴﺢ ﲟﻴﺎﻥ ﺁﻣﺪ.
ﺑﺎ ﻛﺸﻔﻴﺎﺕ ﺟﺪﻳﺪ ﺳﺮﺥ ﻛﻮﺗﻞ ﭼﻨﲔ ﻣﻰ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﺪﺭﺳﻪ ﺷﺎﺧﮥ ﺩﻳﻨﻰ ﻳﺎ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺰﺭﮒ ﺗﺮﻯ ﺑﻮﺩ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻴﻮﺷﻠﻮﺯ ﺑﺮﻭﮊﻩ ﺁﻧﺮﺍ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ )ﻣﺪﺭﺳﮥ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ( ﻣﺴﺠﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺍﺳﺖ.
ﻭﺟﻠﻮﮤ ﻫﺎﻯ ﻏﲑ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﻫﻢ ﺩﺍﺷﺖ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﻴﺎﻥ ﻳﻜﻰ ﺟﻠﻮﻩ )ﲤﺜﺎﱃ( ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺩﺭﻣﺎﺕ mat ﻭ ﻣﺎﺗﻮﺭﺍ mathura ﺍﺯ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺁﻥ ﳕﺎﻳﺎﻥ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
ﻭﱃ ﺗﺎ ﺣﺎﻝ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﲔ ﺍﺻﻞ ﺭﻳﺸﻪ ﻭﻣﺒﺪﺃ ﺁﻥ ﻣﺆﻓﻖ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﻭﺣﺎلا ﻣﻴﺘﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﺪﺭﺳﻪ ﺷﺎﺧﮥ ﺩﻳﮕﺮﻯ ﻏﲑ ﺭﻭﻣﺎﻧﻰ ﺍﺯ ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﺍﺳﺖ.
ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺍﻗﺮﺍﺭ ﺩﺭ ﺑﺎﺧﱰﺍﻥ ﻫﻤﺎﻥ ﺑﺎﺧﱰﺍﻧﻰ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻃﻰ ﭘﻨﺞ ﻗﺮﻥ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﻋﻬﺪ ﻣﺴﻴﺢ ﲤﺪﻥ ﺍﻳﺮﺍﻧﻰ ﻭ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﺭﺍ ﺑﻬﻢ ﭘﻴﺸﱰ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﻫﺎ ﻣﺮﺩﻣﺎﻥ ﺑﺎﺩﻳﻪ ﻧﺸﲔ ﺑﻮﺩﻧﺪ، ﺍﻳﻨﻬﺎ ﺍﺯﺧﻮﺩ ﻭ ﺑﺎﺧﻮﺩ ﻛﺪﺍﻡ ﻣﺪﺭﺳﮥ ﻫﲊﻯ ﻧﻴﺎﻭﺭﺩﻧﺪ ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮﺩ،ﺍﺯ ﻣﺒﺎﺩﻯ ﻫﲊﻯ )ﺍﻳﺮﺍﻧﻮﻳﻮﻧﺎﻧﻰ( ﻣﻜﺘﺐ ﺟﺪﻳﺪﻯ ﲟﻴﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﺯﻩ ﻫﻮﻳﺖ ﺁﻧﺮﺍ ﺩﺭ ﺭﻭﺷﻨﻰ ﻫﻴﻜﻞ ﺗﺮﺍﺷﻰ ﻫﺎﻯ ﻣﻌﺒﺪ ﺳﺮﺥ ﻛﻮﺗﻞ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﻣﻴﻜﻨﻴﻢ.
ﺍﺯ ﻫﻤﲔ ﻣﺒﺎﺩﻯ )ﺍﻳﺮﺍﻧﻮ+ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ( ﺩﺭ ﺧﻮﺩ ﺍﻳﺮﺍﻥ )ﻣﻜﺘﺐ ﺍﺷﻜﺎﻧﻰ( ﲟﻴﺎﻥ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺁﻧﺮﺍ ﻫﻢ ﺑﺎﻳﻦ ﺗﺎﺯﮔﯿﻬﺎ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﻓﺮﺍﻧﺴﻮﻯ ﺷﻠﻮﻡ ﺑﺮﮊﻩ ﺗﺒﺎﺭﺯ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﺎﺯ ﻫﻢ ﺍﮔﺮ ﺩﺭ ﻣﺒﺪﺃ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﻫﲊﻯ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮﻭﱘ ﻣﻰ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﻭﺍﺷﻜﺎﻧﻰ ﺟﻠﻮﻩ ﻫﺎﻯ ﻫﲊﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺴﻴﺤﻰ ﻳﺎ )ﮔﺮﻳﻜﻮﺭﻭﺳﻦ( ﻛﻪ ﺁﻧﺮﺍ ﻣﻜﺘﺐ ﲝﺮﺍﻟﺮﻭﻣﻰ ﻫﻢ ﻣﻴﺨﻮﺍﻧﻨﺪ ﲝﻴﺚ ﻣﻜﺘﺐ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﻏﲑ ﲝﺮﺍﻟﺮﻭﻣﻰ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻴﮕﲑﺩ.
ﺣﺎلا ﺩﺭ ﺭﻭﺷﻨﻰ ﺍﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻔﺎﺕ ﻓﻬﻤﻴﺪﻩ ﻣﻴﺸﻮﺩ ﻛﻪ ﭼﺮﺍ ﻣﻴﺎﻥ ﻫﻴﻜﻞ ﺗﺮﺍﺷﻰ ﻫﺎﻯ ﻣﺎﺕ ﻭ ﻣﺎﺗﻮﺭﺍ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﻭ ﻫﻴﻜﻞ ﺗﺮﺍﺷﻰ ﻫﺎﻯ ﺑﻐﻼﻥ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺍﻳﻨﻘﺪﺭ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺍﺳﺖ.
ﳎﺴﻤﮥ ﺑﺰﺭﮔﻰ ﻛﻪ ﺑﺎﻧﺎﻡ ﻛﻨﻴﺸﻜﺎ ﺍﺯ )ﻣﺎﺕ( ﭘﻴﺪﺍ ﺷﺪﻩ، ﻫﻴﻜﻞ ﺗﺮﺍﺷﻰ ﺩﻳﮕﺮ ﻭ ﳝﺎﻛﺪﻓﻴﺰﺱ ﺑﺎﺩﺷﺎﻩ ﺩﻳﮕﺮ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻴﺪﻫﺪ.
ﻧﻈﲑ ﺍﻳﻦ ﳎﺴﻤﻪ ﻫﺎ ﻭ ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎ ﺩﺭ ﺳﺮﺥ ﻛﻮﺗﻞ ﺑﻐﻼﻥ ﻫﻴﻜﻞ ﻫﺎﻳﻰ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ.
ﺍﻳﻦ ﳎﺴﻤﻪ ﻫﺎ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﺎ ﺁﻳﲔ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﻛﺪﺍﻡ ﺍﺭﺗﺒﺎﻃﻰ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺁﻣﻴﺨﺘﮥ ﻣﺪﺭﺳﮥ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﺁﻳﲔ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﻛﻪ ﻫﲊ ﮔﻨﺪﻫﺎﺭﻯ ﳑﺜﻞ ﺍﻋﻼﻯ ﺁﻧﺴﺖ ﻫﻢ ﺩﺭ )ﻣﺎﺗﻮﺭﺍ( ﻭ ﻫﻢ ﺩﺭ ﺳﺮﺥ ﻛﻮﺗﻞ ﺟﺪﺍﮔﺎﻧﻪ ﻣﻜﺸﻮﻑ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩ، ﭘﺲ ﺍﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻴﮕﺮﺩﺩ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺣﻮﺯﮤ ﺁﻣﻮ ﺩﺭﻳﺎ ﺗﺎ ﺣﻮﺯﮤ ﮔﻨﮕﺎ ﺩﺭ ﭘﻬﻨﺎﻯ ﺧﺎﻛﻬﺎﻯ ﺍﻣپرﺍﻃﻮﺭﻯ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﻣﻜﺘﺐ ﻫﲊﻯ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎﻯ ﺧﻮﺩ ﻳﻜﺴﺎﻥ ﺍﻧﺒﺴﺎﻁ ﺩﺍﺷﺖ.
ﺑﺎ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﱳ ﻣﺮﺍﺗﺐ ﻓﻮﻕ ﻣﺪﺭﺳﮥ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﺭﺍ ﻣﺪﺭﺳﻪ )ﻳﻮﻧﺎﻧﻮ ﺑﺎﺧﱰﺍﻥ( ﻫﻢ ﻣﻴﺘﻮﺍﻥ ﺧﻮﺍﻧﺪ ﻭ ﺳﺮﺥ ﻛﻮﺗﻞ ﺩﺭ ﺑﻐﻼﻥ ﻗﺪﱘ ﭼﻪ ﺩﺭ ﻋﺎﱂ ﺍﺩﺏ ﺭﺳﻢ ﺍﳋﻂ ﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﻭ ﭼﻪ ﺩﺭ ﻋﺎﱂ ﻣﻌﻤﺎﺭﻯ ﻭ ﻫﻴﻜﻞ ﺗﺮﺍﺷﻰ ﻣﺜﺎﳍﺎﯼ ﺑﺎﺭﺯ ﻭ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﭘﻴﺶ ﺭﻭﻯ ﻣﺎ ﻣﻴﮕﺬﺍﺭﺩ.
ﻗﺒﻞ ﺑﺮﻳﻦ ﻣﻦ ﺑﺎﺏ ﻣﺜﺎﻝ ﺍﺯ ﺁﻣﻴﺰﺵ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺍﻳﺮﺍﻧﻰ ﻭ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﻭ ﻫﻨﺪﻯ ﺩﺭ ﻳﻜﻰ ﺍﺯ ﺷﻬﺮ ﻫﺎﻯ ﻛﻬﻦ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺭﻭﻯ ﺷﺎﺧﮥ ﺟﻨﻮﺑﻰ ﺭﺍﻩ ﻛﺎﺭﻭﺍﻥ ﺭﻭ ﻗﺪﱘ )ﻗﻨﺪﻫﺎﺭ ﻛﻬﻨﻪ( ﻳﺎﺩ ﻛﺮﺩﱘ.
ﺍﻳﻨﻚ ﲝﻴﺚ ﻣﺜﺎﻝ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯﺁﻣﻴﺰﺵ ﻫﻤﭽﻨﲔ ﻣﺪﻧﻴﺘﻬﺎ ﺩﺭ ﺷﻬﺮ ﻛﻬﻦ ﺩﻳﮕﺮ ﳑﻠﻜﺖ ﺧﻮﺩ ﻛﻨﺎﺭ ﺷﺎﺧﮥ ﴰﺎﱃ ﺭﺍﻩ ﻛﺎﺭﻭﺍﻥ ﺭﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﻳﺎﺩ ﺁﻭﺭﻯ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻴﻢ.
ﭘﻴﺸﱰ ﻛﺘﻴﺒﻪ ﺁﺷﻮﻛﺎ ﺭﺍ ﻣﺜﺎﻝ ﺁﻭﺭﺩﱘ ﻭ ﺍﻳﻨﻚ )ﻛﻨﻴﺸﻜﺎ(ﺭﺍ ﻣﺜﺎﻝ ﻣﻰ ﺁﻭﺭﱘ، ﺍﻳﻦ ﻣﺜﺎﻝ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻛﺘﻴﺒﮥ ﻛﻨﻴﺸﻜﺎ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﳎﻤﻮﻋﮥ ﺳﻨﮓ ﻧﺒﺸﺘﻪ ﻫﺎ ﺁﻧﺮﺍ ﻣﺒﲔ ﻣﻴﻜﻨﺪ.
ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺯﺑﺎﻥ ﺑﺎﺧﱰﺍﻧﻰ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺷﺎﺧﮥ ﺟﺪﻳﺪ ﺍﻟﺴﻨﮥ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﮤ ﺍﻳﺮﺍﻧﻰ ﺍﺳﺖ، ﺑﺎ ﺭﺳﻢ ﺍﳋﻂ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﺑﻨﺎﻡ ﻛﻨﻴﺸﻜﺎ ﻣﺴﺠﻞ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
ﻛﻮﺷﺎﻧﻴﺎﻥ ﺯﺑﺎﻥ ﺑﺎﺧﱰﺍﻧﻰ ﻭ ﺭﺳﻢ ﺍﳋﻂ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺩﻭ ﻗﺮﻧﻬﺎ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﻇﻬﻮﺭ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺧﻮﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺑﻮﺩ ﺑﺪﻭﻥ ﺗﻌﺼﺐ ﺑﻬﻢ ﳐﻠﻮﻁ ﻛﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺧﻮﺩ ﺑﻬﱰﻳﻦ ﻣﺜﺎﱃ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻋﺎﱂ ﻫﲊ ﺷﻜﻞ ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻣﻮﺍﺩ ﻭ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﳏﻠﻰ ﺑﺎﺧﱰﺍﻧﻰ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻴﺴﺎﺯﺩ.
ﻭ ﺗﺎﺟﺎﻳﻴﻜﻪ ﲢﻠﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ پشتو ﺷﻨﺎﺳﺎﻥ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩﺭﻳﻦ ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻫﺎ ﺯﺑﺎﻧﻰ ﺑﻜﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺁﻧﺮﺍ ﺍﺯ ﺑﺎﺧﱰﻯ ﻗﺪﱘ ﻳﺎ ﺯﺑﺎﻥ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻧﺰﺩﻳﻚ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺘﻮﺍﻧﻴﻢ_ﺯﻳﺮﺍ ﺧﻮﺩ ﻧﺎﻡ ﻗﺪﱘ ﺑﻐﻼﻥ ﻛﻪ ﺩﺭﻳﻦ ﻛﺘﻴﺒﻪ ﺑﻐﻮﻻﻧﮓ ﺁﻣﺪﻩ ۲۲ ﻭ ﺷﻜﻞ ﺑﻌﺪﻯ ﺁﻥ ﺑﻐﺪﻧﮓ ﻳﺎ ﺑﻐﺪﱋ ﺑﻮﺩ_ﻣﺮﻛﺐ ﺍﺳﺖ ﺍﺯﺑﻐﮥ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﻭ ﺑﮕﻪ ﻓﺮﺱ ﻗﺪﱘ ﻭ ﺑﻬﮕﮥ ﺳﺎﻧﺴﻜﺮﻳﺖ ﻭ ﺑﺎﮔﻮ ﺭﻭﺳﻰ -ﻛﻪ ﺩﺭ ﭘﺸﺘﻮﻯ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻗﻨﺪﻫﺎﺭ ﺑﮓ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻋﻈﻴﻢ ﻭ ﺟﻠﻴﻞ ﻭ ﻧﲑﻭﻣﻨﺪ ﻭ ﺟﺴﻴﻢ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﲰﺎﻯ ﺍﻣﺎﻛﻦ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﮕﺮﺍﻥ - ﺑﻐﺮﺍﻥ )ﺯﻣﻴﻨﺪﺍﻭﺭ( ﻧﻴﺰ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻴﺂﻳﺪ_ ﻭ ﺑﻐﺸﻮﺭ ﺷﻬﺮﻯ ﺑﻮﺩ_ ﺩﺭ ﺑﺎﺩﻏﻴﺲ ﴰﺎﻝ ﻫﺮﺍﺕ.
ﺍﻣﺎ )ﺍﻧﮓ( ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺑﮕﺮﺍﻣﻰ-ﺑﮕﻞ )ﻫﺮﺍﺕ( ﻭﺑﮕﻼ )ﻏﺰﻧﻪ( ﻭ ﺑﮓ ﻟﮓ )ﺩﺍﻳﺰﻧﮕﻰ( ﻭ ﺑﮓ ﭘﺎﻯ ﺗﺎﻟﻘﺎﻥ( ﻭ ﺑﮕﻰ )ﺗﺮﻧﻚ( ﻭ ﺑﻐﻨﻰ ﻭ ﺍﲰﺎﻯ ﺍﻣﺎﻛﻦ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺍﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻟﻨﮓ )ﻗﻠﺐ ﻫﻨﺪﻭﻛﺶ(، ﻳﻜﺎﻭﻟﻨﮓ )ﺩﺍﻳﺰﻧﮕﻰ(، ﺑﺸﻠﻨﮓ )ﻫﻠﻤﻨﺪ( ،ﺍﻟﻴﺶ ﺍﻧﮓ)ﻟﻐﻤﺎﻥ( ﺍﻭﻟﻨﮓ )ﻗﻠﺐ ﺳﺎﻟﻨﮓ(، ﻣﺴﺘﻨﮓ )ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎﻥ(، ﺯﺭﻧﮓ )ﺳﻴﺴﺘﺎﻥ(، ﭘﻮﺷﻨﮓ )ﻏﺮﺏ ﻫﺮﺍﺕ(، ﮔﲑﻧﮓ )ﻣﺮﻭ( ﻭ ﺭﺍﻧﮓ )ﻏﻮﺭ( ﻛﻪ ﻋﺮﺑﻬﺎ ﺁﻧﺮﺍ ﺑﻪ )ﺍﱋ( ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﻣﻌﺮﺑﮥ ﺁﻧﺮﺍ ﻓﻮﺷﻨﺞ، ﺑﺸﻠﻨﺞ، ﻣﺴﺘﻨﺞ ﻭ ﺯﺭﱋ ﻭﺟﲑﱋ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﻧﺪ.
۲۳ ﺍﻳﻦ ﺍﻧﮓ ﲟﻌﻨﻰ ﺁﺗﺶ ﻭ ﺁﺗﺸﻜﺪﻩ ﻣﺴﺎﻭﻯ ﺍﺗﻬﺮ ﻳﺎ ﺁﺯﻭﺑﻬﻠﻮﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻛﻠﻤﻪ ﺩﻭﮊﺍﻧﮕﻪ )ﺁﺗﺸﺮﺯﺷﺖ( ﺍﻭﺳﺘﺎ ﻳﻌﻨﻰ ﺩﻭﺯﺥ ﻫﻢ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﻩ ۲۴ ﻭ ﻫﻤﲔ ﺍﻧﮓ ﭘﺸﺘﻮ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﺍﻧﮕﺎﺭ )ﺁﺗﺶ ﺭﻭﺷﻦ( ﻭ ﺍﻧﮕﻞ)ﺣﺪﺕ ﻭ ﻓﺮﻭﺯﻧﺪﮔﻰ( ﻭ ﺍﻧﮕﺎﺯﻩ ﻭ ﺍﻧﮕﻮﻻ ﲟﻨﺎﺳﺒﺖ ﺣﺪﺕ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﻩ ﻭ ﺩﺭ ﺍﺩﺏ ﭘﺸﺘﻮ ﻧﻴﺰ ﺍﻧﮓ ﺩﺭ ﻛﻠﻤﮥ ﺑﻞ ﺁﻧﮓ )ﺁﺗﺶ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﻭ ﻓﺮﻭﺯﺍﻥ( ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﲨﻌﺎﹰ ﺑﻎ ﺩﺍﻧﮓ ﺑﺮﺍﺑﻄﻪ ﺣﺮﻑ ﺍﺿﺎﻓﺖ ﭘﺸﺘﻮ ) ﺩﹶ( ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻼﻡ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩ ﺑﻎ ﻟﻨﮓ ﺑﻮﺩﻩ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺁﻥ )ﺁﺗﺸﻜﺪﮤ ﺧﺪﺍ( ﺍﺳﺖ.
۲۵ ﺑﻬﻤﲔ ﻃﻮﺭ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﺩﻳﮕﺮ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﺷﺪﮤ ﻛﺘﻴﺒﮥ ﺑﺎ ﻃﺮﺯ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻭ ﺿﻤﺎﻳﺮ ﺁﻥ ﺑﺎ ﺩﺭﻯ ﻭ ﭘﺸﺘﻮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮﺁﻥ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺘﻮﺍﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﻛﻮﺷﺎﻧﻴﺎﻥ ﺷﺎﻳﺪ ﺷﻜﻠﻰ ﻗﺪﱘ ﺍﺯ ﭘﺸﺘﻮ ﻳﺎ ﺩﺭﻯ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﲤﺎﺱ ﺍﻗﻮﺍﻡ ﻭ ﲤﺎﺱ ﻣﺪﻧﻴﺘﻬﺎ، ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻋﺼﺮ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﺩﺭ ﻃﻰ ﺳﻪ ﻗﺮﻥ ﺍﻭﻝ ﻋﻬﺪ ﻣﺴﻴﺢ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻣﻬﻤﻰ ﺩﺭﻳﻦ ﮔﻮﺷﮥ ﺷﺮﻕ ﺩﺍﺭﺩ.
ﺁﻳﲔ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﺒﻠﻐﺎﻥ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻣﺎﻭﺭﺍﻯ ﺻﺤﺮﺍﻯ ﮔﻮﭘﻰ ﺩﺭ ﭼﲔ ﺍﻧﺘﺸﺎﺭ ﻳﺎﻓﺖ ﻭ ﺑﺎ ﺍﻧﺘﺸﺎﺭ ﺁﻥ ﺍﺻﻮﻝ ﻭ ﺭﻭﺵ ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﻫﻢ ﺗﺎ ﻧﻘﺎﻁ ﺩﻭﺭ ﺩﺳﺘﻰ ﺩﺭ ﭘﻬﻨﺎﻯ ﺷﺮﻗﻰ ﺁﺳﻴﺎ ﻣﻨﺒﺴﻂ ﺷﺪ.
ﺑﺎ ﻛﺸﻮﺩﻩ ﺷﺪﻥ ﺭﺍﻫﻬﺎﻧﻰ ﺑﺰﺭﮒ: ﭼﲔ ﻭ ﻫﻨﺪ ﻭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻭ ﺧﺎﻛﻬﺎﻯ ﺳﻮﺍﺣﻞ ﲝﺮﺍﻟﺮﻭﻡ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺩﺭ ﲤﺎﺱ ﺁﻣﺪﻧﺪ ﻭ ﻣﺮﺩﻡ ﻭ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﮥ ﺯﻳﺎﺩ ﺁﻣﻴﺰﺵ ﻳﺎﻓﺖ.
ﺍﺯ ﺁﻏﺎﺯ ﻗﺮﻥ ﺳﻮﻡ ﻣﺴﻴﺤﻰ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ، ﺑﺎ ﺿﻌﻒ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ،ﻗﺪﺭﺕ ﺳﺎﺳﺎﻧﻰ ﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﺩﺭ ﺣﺎﺷﻴﮥ ﻧﻴﻢ ﻗﺎﺭﮤ ﻫﻨﺪ ﳏﺴﻮﺱ ﻣﻴﺸﻮﺩ ، ﲤﺪﻥ ﺳﺎﺳﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﺩﻭﺍﻡ ﭼﻬﺎﺭ ﻗﺮﻧﮥ ﺧﻮﺩ ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻫﻨﮕﻔﺖ ﺑﺮ ﻣﺪﻧﻴﺘﻬﺎﻯ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﺍﻓﺰﺍﻳﺪ ﻭ ﺟﻼﻯ ﺩﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻫﲊ ﻭ ﺍﺩﺏ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻴﺪﻫﺪ.
ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺍﻳﻦ ﺟﻼ ﺩﺭ ﲤﺎﻡ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎﻯ ﻓﻜﺮﻯ ﻭ ﻫﲊﻯ ﻭ ﻣﻌﻤﺎﺭﻯ ﺩﺭﺧﺸﺶ ﺟﺎﻟﺐ ﻧﻈﺮﻯ ﺩﺍﺷﺖ، ﺑﺎﺯ ﻳﻚ ﻗﻮﮤ ﺩﻳﻨﺎﻣﻴﺰﻡ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ ﴰﺎﻝ ﺍﺯ ﺁﺳﻴﺎﻯ ﻣﺮﻛﺰﻯ ﺑﻨﺎﻡ )ﻳﻔﺘﻞ( ﻭ ﺑﺼﻔﺖ )ﻳﻔﺘﻠﻰ( ﻳﺎ ﻫﻔﺘﺎﱃ )ﺍﺑﺪﺍﱃ( ﳕﺎﻳﺎﻥ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺪﺧﺸﺎﻥ ﺑﺮ ﻗﺮﺍﺭ ﺳﺎﺧﺖ.
ﺍﻳﻦ ﻗﻮﺕ ﺩﻳﻨﺎﻣﻴﺰﻡ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻫﺎﻯ ﺑﺸﺮﻯ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎﻥ ﺭﺍ ﻋﻘﺐ ﺯﺩ ﻭ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ )ﺯﺍﻭﱃ( ﻳﺎ )ﺯﺍﺑﻠﻰ( ﻳﺎ )ﮔﻮﭘﺘﺎﻫﺎ( ﺩﺭﺧﺎک ﻫﻨﺪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪ ﻭ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺖ.
ﺑﺎﺯ ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﺭﻓﺖ ﻭ ﺁﻣﺪ ﻫﺎ ﻭ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎ ﲤﺎﺳﻬﺎﻯ ﻧﻮﻳﻦ ﺑﺸﺮﻯ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﺍﺯ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﻄﺮﻑ ﻫﻨﺪ ﻭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﳏﺴﻮﺱ ﻣﻴﮕﺮﺩﺩ.
ﻗﺒﺎﻳﻠﻰ ﺍﺯ ﻳﻔﺘﻠﻰ ﻫﺎﺑﻨﺎﻡ )ﺯﺍﻭﱃ( ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ﻏﺰﻧﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ ﻭ ﺁﻣﻴﺰﺷﻬﺎﻯ ﻧﻮﻳﻨﻰ ﺑﲔ ﺳﺎﻛﻨﲔ ﻗﺪﱘ ﻭﻣﺮﺩﻣﺎﻥ ﺗﺎﺯﻩ ﻭﺍﺭﺩ ﲟﻴﺎﻥ ﻣﻰ ﺁﻳﺪ.
ﺩﺭﻳﻦ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﺯ ﺗﺮﻛﺎﻥ ﻏﺮﺑﻰ ﻭ ﺍﺯ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﻫﺎﻯ ﺧﻮﺭﺩ ﻭ ﺍﺯ ﺑﺮﻫﻤﻨﻬﺎ ﻭ ﻫﻨﺪﻭ ﺷﺎﻫﻴﺎﻥ ﻭﻏﲑﻩ ﺣﺮﻓﻬﺎﻳﻰ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻣﺎ ﺁﻣﺪﻩ ﻛﻪ ﻫﻤﮥ ﺁﻥ ﺩﻻﻟﺖ ﺑﺮﺁﻣﻴﺰﺵ ﺑﻰ ﺍﻧﺪﺍﺯﮤ ﺍﻗﻮﺍﻡ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺒﻐﮥ ﻣﺪﻧﻰ ﻭﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﻭ ﺍﺩﺑﻰ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺁﻥ ﻣﺘﻐﲑ ﻣﻴﺸﻮﺩ ﻭ ﻫﻤﲔ ﺗﻐﲑ ﻭ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﺍﻭﺿﺎﻉ ﺭﺍ ﺑﻰ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺩﺴﭗ ﻣﻴﺴﺎﺯﺩ.
ﺍﻳﻦ ﺯﺍﻭﱃ ﻫﺎﻯ ﻫﻔﺘﺎﱃ)ﺍﺑﺪﺍﱃ( ﺑﺎ ﻛﻠﺘﻮﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﻰ ﺁﺭﻳﺎﻳﻰ ﻣﻴﺰﻳﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻫﻢ ﻏﺎﻟﺒﺎﹰﺧﻠﻄﻰ ﺍﺯ ﺗﻮﺭﻣﺎﻧﺎ = ) ﺗﻮﺭﻣﻦ ﻳﻌﻨﻰ ﴰﺸﲑﻯ ﭘﺸﺘﻮ( ﻭ ﻣﻬﺮﺍﻛﻮﻻ )ﺩﺭ پشتو ﻣﲑﻛﻮﻝ ﻳﻌﻨﻰ ﺍﺯ ﺧﺎﻧﺪﺍﻥ ﺁﻓﺘﺎﺏ( ﻭ ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻫﺎﻯ ﺩﺭﻯ ﻭ پشتو ﺑﻮﺩﻩ ﻛﻪ ﺁﻣﻴﺰﺷﻰ ﺍﺯ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﺗﻮﺭﻛﻰ ﻫﻢ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ.
ﺍﺯ ﲡﺰﻳﮥ ﻧﺎﻣﻬﺎﻯ ﺷﺎﻫﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﺭﻭﺯ ﴰﺎﻝ ﻗﻨﺪﻫﺎﺭ ﻭ ﺗﻮﭼﻰ ﻭﺯﻳﺮﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﻏﺰﻧﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﻣﺮﺩﻡ ﻧﻴﺰﻣﺎﻧﻨﺪ ﺯﺑﺎﻥ ﻛﻮﺷﺎﻧﻴﺎﻥ ﳐﻠﻮﻃﻰ ﺍﺯ ﺩﺭﻯ ﻭ ﭘﺸﺘﻮﻯ ﻗﺪﱘ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺍﻟﻔﺎﻅ ﻭ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﻭ ﺗﺮﺍﻛﻴﺐ ﺁﻥ ﺯﻳﺎﺩﻩ ﺗﺮ ﺑﺎ ﭘشتو ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺩﺍﺭﺩ.
ﻭ ﻫﻤﲔ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﻧﺪ ﻛﻪ، ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ) ۵۰۰ ﻡ( ﺍﺯ ﺯﺍﺑﻠﺴﺘﺎﻥ ﺑﺮﻫﻨﺪ ﻏﺮﺑﻰ ﻭ ﻛﺸﻤﲑ ﲪﻠﻪ ﻫﺎ ﳕﻮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﻛﺘﻴﺒﮥ ﻭﻳﻬﻨﺪ ﻛﻨﺎﺭ ﺷﺮﻗﻰ ﺩﺭﻳﺎﻯ ﺍﻧﺪﻭﺱ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺍﺗﻚ ۲۶ ﻭ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﺭﺍﺟﻪ ﺗﺮﻧﮕﻴﻨﻰ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛﻠﻬﺘﮕﻪ )ﺣﺪﻭﺩ ۱۱۴۸ ﻡ( ﺑﻨﺎﻡ پشتو ﺗﻮﺭﻛﺸﻪ ۲۷ ﻳﻌﻨﻰ )ﴰﺸﲑ ﺯﻥ( ﻳﺎﺩ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ ﻭ ﻫﻤﲔ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻠﺘﻮﺭ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺍﻓﻐﺎﻧﻰ ﺭﺍ ﺗﺎ ﺍﻭﺍﻳﻞ ﺩﻭﺭﮤ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﻧﺸﺮ ﺩﺍﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻭ ﻓﺘﻮﺣﺎﺕ ﻛﺸﻤﲑ ﻭ ﻫﻨﺪ ﺩﺳﺘﻰ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﻧﺪ، ﭼﻨﺎﻪ ﻛﻠﻬﺘﮕﻪ ﺩﺭ ﺗﺎﻳﺦ ﻛﺸﻤﲑ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﻳﺎﺩ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
ﻭ ﺍﺯ ﺍﻭﺍﺧﺮ ﻋﻬﺪ ﺍﻳﻦ ﺷﺎﻫﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺁﺛﺎﺭ ﻣﻨﻈﻮﻡ ﭘﺸﺘﻮ ﺭﺍ ﻫﻢ ﺑﺪﺳﺖ ﺩﺍﺭﱘ ۲۸ ﺍﻳﻦ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻫﻔﺘﺎﻟﻴﺖ Hephtalite ﺑﺘﺎﺭﻳﺦ ۴۸۴ ﻡ ﺑﺮ ﻓﲑﻭﺯ ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ ﺳﺎﺳﺎﻧﻰ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﲤﺎﻡ ﻧﺎﺣﻴﮥ ﻫﻨﺪ ﻭ ﺍﻳﺮﺍﻧﻰ ﺭﺍ ﺑﺘﺼﺮﻑ ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ، ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۵۲۰ ﻡ ﺯﺍﻳﺮ ﭼﻴﻨﻰ ﺳﻮﻧﮓ ﻳﻮﻥ sang-yun ﺩﺭ ﺿﻤﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮﺕ ﺧﻮﺩ ﲟﺎﻭﺭﺍﺀﺍﻟﻨﻬﺮ ﺭﺳﻴﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺁﳒﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﳕﻮﺩ ﻛﻪ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻫﻔﺘﺎﱃ )ﺍﺑﺪﺍﱃ( ﺩﺭ ﺯﻳﺮ ﭼﺎﺩﺭ ﳕﺪﻯ )ﻏﮋﺩﻯ( ﺧﻮﻳﺶ ﺭﻭﻯ ﲣﺘﻰ ﺍﺯ ﻃﻼ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻭ ﻫﺪﺍﻳﺎ ﻭ ﺍﺣﱰﺍﻣﺎﺕ ﭼﻬﻞ ﻛﺸﻮﺭ ﺭﺍ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﮥ ﻟﺸﻜﺮ ﻛﺸﻰ ﻫﺎﻯ ﻣﺘﻌﺪﺩ ﺑﺎﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﻣﻰ ﭘﺬﻳﺮﺩ ۲۹ ﻭ ﺍﺯﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﺗﺎﺭﳜﻰ ﺩﺭ ﻣﻰ ﻳﺎﺑﻴﻢ _ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻰ ﺍﺯ ﻓﺘﻮﺣﺎﺕ ﻭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺍﻳﻦ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺁﺭﻳﺎﻳﻰ ﺳﭙﻴﺪ ﻧﮋﺍﺩ ﺍﺯ ﻛﺸﻤﲑ ﻭ ﻭﺍﺩﻯ ﭘﻨﺠﺎﺏ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻣﺘﺼﺮﻓﺎﺕ ﺳﺎﺳﺎﻧﻰ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﲔ ﺗﺎ ﻣﺎﻭﺭﺍﺀ ﺍﻟﻨﻬﺮ ﻛﺸﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ.
ﻃﻮﺭﻳﻜﻪ ﻛﻨﻨﮕﻬﻢ ﳏﻘﻖ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﮔﻮﻳﺪ: ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﻫﻴﻮﻥ ﺗﺴﻨﮓ ﺍﻟﻔﺒﺄ ﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﻛﺸﻮﺭﻫﺎ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﺩﺍﺷﺖ_ﺯﻳﺮﺍ ﻫﻴﻮﻥ ﺗﺴﻨﮓ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺍﻟﺴﻨﮥ ﻫﻨﺪﻯ ﻭ ﺗﻮﺭﻛﻰ ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮﺩ ﻭﺍﺿﺤﺎﹰ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﻣﺮﺩﻡ ﻏﺰﻧﻪ ﻭ ﺍﻟﻔﺒﺎﺀ ﺁﻥ ﺑﺎ ﺩﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮﺭ ﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺍﺳﺖ_ﺑﻨﺎ ﺑﺮﺁﻥ ﺑﺎ ﻛﻤﺎﻝ ﻭ ﺷﻮﻕ ﻳﺎﺑﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﻣﺮﺩﻡ ﭘﺸﺘﻮﻯ ﻗﺪﱘ ﻳﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﺩﺭﻯ ﺑﺎﺷﺪ.
ﻭ ﺍﻭ _ﭘﻮ_ﻛﻦ o_po_kien ﻫﻴﻮﻥ ﺗﺴﻨﮓ ﺩﺭ ﺟﻨﻮﺏ ﺷﺮﻕ ﻏﺰﻧﻰ ﻫﻤﲔ ﻛﻠﻤﮥ ﺍﻓﻐﺎﻥ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﻮﻥ ﺗﺴﻨﮓ ﺯﺑﺎﻥ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺭﺍ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺍﺯ ﺯﺑﺎﻥ ﻫﻨﺪﻯ ﻭﱃ ﺩﺍﺭﺍﻯ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎ ﺁﻥ ﻣﻴﺪﺍﻧﺪ ۳۰ ﻭ ﳐﻔﻰ ﳕﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﲔ ﻧﺎﻡ ﺍﻓﻐﺎﻥ ﻗﺒ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﺍﻭﺍﻳﻞ ﻗﺮﻥ ٦ ﻣﺴﻴﺤﻰ ﺍﺯ ﻃﺮﻑ ﻳﻜﻨﻔﺮ ﻓﻠﻚ ﺷﻨﺎﺱ ﻫﻨﺪﻯ Mihira Varaha ﺑﺼﻮﺭﺕ ﺍﻭﮔﺎﻧﺎ Avogana ﺩﺭ ﻛﺘﺎﺏ Snhita Brhat ﻣﺬﻛﻮﺭ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩ ۳۱ ﻭ ﻫﻤﲔ ﺳﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺩﻻﻟﺖ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﺮﻳﻨﻜﻪ ﺩﺭ ﺍﻭﺍﻳﻞ ﻗﺮﻥ ۶ ﻣﺴﻴﺤﻰ ﻧﻴﺰ ﺍﻓﻐﺎﻥ ﻭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﻛﻠﭽﺮ ﻭ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻭ ﲤﺪﻥ ﺁﻥ ﻧﺰﺩ ﻋﻠﻤﺎﻯ ﻫﻨﺪ ﺷﻬﺮﺕ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﺳﻠﺴﻠﮥ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﺍﺯ ﻃﺮﻓﲔ ﺟﺎﺭﻯ ﻭ ﺳﺎﺭﻯ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺩﺭ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻫﻤﲔ ﺩﻭﺭﻩ ﻭ ﺩﺭﺁﻏﺎﺯ ﺩﻭﺭ ﻧﻮﻳﻨﻰ ﻛﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﻇﻬﻮﺭ ﺍﺳﻼﻡ ﺩﺭ ﺣﺠﺎﺯ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ، ﻣﺮﺩﻯ ﺍﺯ ﺩﻳﺎﺭ ﭼﲔ ﻛﻪ ﺯﺍﻳﺮﻯ ﺑﻮﺩ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﺩﺍﻧﺎ ﻭ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﻨﺎﻡ )ﻫﻴﻮﺍﻥ ﺗﺴﻨﮓ( ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ﺳﺎﻝ ۶۳۰ ﻡ ﺩﺭ ﺭﺑﻊ ﺍﻭﻝ ﻗﺮﻥ ﻫﻔﺖ ﻣﺴﻴﺤﻰ ﺑﺎﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻣﲑﺳﺪ ﻭ ﺍﺯ ﻛﺸﻮﺭ ﻡ ﺍﺑﻪ ﻫﻨﺪ ﻣﲑﻭﺩ ﻭ ﺑﺮﻣﻴﮕﺮﺩﺩ ﻭ ﺑﻪ ﭼﲔ ﻣﺮﺍﺟﻌﺖ ﻣﻴﻜﻨﺪ.
ﺍﻣﺎﺭﺍﺕ ﳏﻠﻰ، ﻣﻌﺎﺑﺪ ﳐﺘﻠﻒ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻫﺎﻯ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﻭ ﺷﻴﻮﺍﻳﻰ ﻭ ﻫﻨﺪﻭﻳﻰ، ﺯﺑﺎﻧﻬﺎ، ﺭﺳﻢ ﺍﳋﻄﻬﺎ، ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﻬﻢ ﺁﻣﻴﺨﺘﮥ ﺑﺎﻗﻴﺎﺕ ﻗﺮﻧﻬﺎﻯ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻗﻨﺪﻭﺯ ﻭ ﺑﻠﺦ ﻭ ﺗﺎﻟﻘﺎﻥ ﻭ ﺑﺎﻣﻴﺎﻥ ﻭ ﺍﻳﺒﻚ ﻭ ﻛﺎﭘﻴﺴﺎ ﻭ ﳌﭙﺎﻛﺎ ﻭ ﮔﻨﺪﻫﺎﺭﺍ ﻭ ﮔﺮﺩﻳﺰ ﻭ ﻏﺰﻧﻪ ﻣﻰ ﺑﻴﻨﺪ.
ﺩﺭ ﻣﻌﺎﺑﺪ ﺍﻗﺎﻣﺖ ﻣﻴﻜﻨﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺷﺎﻫﺎﻥ ﺗﺎ ﻣﺮﺩﻣﺎﻥ ﻋﺎﻡ ﺑﺎﻫﻤﻪ ﺩﺭ ﲤﺎﺱ ﻣﻰ ﺁﻳﺪ ﻭﳎﻤﻮﻋﻪ ﻳﻰ ﺍﺯ ﺍﻧﺪﻭﺧﺘﻪ ﻫﺎﻯ ﻓﻜﺮﻯ ﻭ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻭ ﻫﲊﻯ ﺭﺍ ﭼﻪ ﺍﺯ ﻫﻨﺪ ﻭ ﭼﻪ ﺍﺯ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﲨﻊ ﻣﻴﻜﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺩﻳﺎﺭ ﺧﻮﺩ ﺁﻪ ﺍﻭ ﺩﺭ ﻧﻴﻤﮥ ﻗﺮﻥ ﻫﻔﺘﻢ ﻣﺴﻴﺤﻰ ﺩﺭ ﻛﺸﻮﺭ ﻫﺎﻯ ﻣﺎ ﺩﻳﺪﻩ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﻳﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﭼﻬﺮﻩ ﺑﺮﻣﻴﮕﺮﺩﺩ.
ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﻫﻨﺪ ﻭ ﭼﲔ ﻭ ﺁﺳﻴﺎﻯ ﻣﺮﻛﺰﻯ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺍﺭﺯﺷﻬﺎﻯ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﻭ ﻫﲊﻯ ﺁﻥ ﻣﻴﺘﻮﺍﻥ ﺩﻳﺪ.