ریگ وید

رویهمرفته سرودهای معلوم آریائی را بنام سرود وید) یا ویدی یا محض بنام (ودا) یاد می کنند. 

(ودا) اصلا به معنی (دانش و معرفت) است و از فعل (وید) یعنی (دانستن) اشتقاق یافته و مجموع سرودهای ویدی از نقطه نظر قدامت و موضوعات مذهبی به چهار مجموعه یا کتاب تقسیم شده است که قدیمترین و مهمترین آن به( ریگ (ویدا) یعنی دانش مقدس) موسوم است و از نقطه نظر مراتب ادبی و امثال جغرافیائی و نیمه تاریخی ارتباط زیاد به وادی های جنوب هندوکش " افغانستان شرقی " دارد.

ریگ وید مشتمل بر 1028 سرود است که آن را بطور عموم به ده کتاب یا جزوه یا قرار اصطلاح ویدی به ده (ماندلا Mandala) یا دائره تقسیم نموده اند و هر یک را کتاب خانواده ئی نیز گویند.

گرچه بطور عام سرودهای ده جزوه ریگ وید دارای خواص مشترک نیست، اما شش کتاب آن که از دوم تا هفتم باشد مشابهاتی بهم دارد و هسته مرکزی جزوه هائی دیگر را تشکیل میدهد. اوزان اشعار سرودهای مختلف و مصرعهای منظومه ها 8 - 11 - 12 سیلابی می باشد.

کلام ریگ وید تا یک اندازه پیچیده و مرموز و اصطلاحات خاص دارد، ولی لطف بیان و تشبهات بدیع و امثال قشنگ و اسماً ارباب انواع و تخیلات بدیع سخن را به منتها درجه قشنگ و پر کیف ساخته است. ریگ وید در حقیقت امر به تنهائی عصاره تمام ادب ویدی است زیرا سه کتاب دیگر وید و بقیه ادبیات بعد از عصر ویدی هم از آن الهام گرفته و بسیار مطالب آنرا اقتباس کرده اند.

مجموعۀ سرودهای ریگ وید به تنهائی محصول چندین قرن است قسمتهای قدیم و جدیدی دارد که زبان آن هم به همان تناسب پاره تغییر کرده است.

در قسمت های جدید سرودهای مذکور استعمال حروف علت بیشتر شده حرف (ی) در اکثر موارد جای (ر) را گرفته است و وقفه کمتر گردیده و بعضی لغات قدیم از استعمال افتاده است.

دوره های قدیم سرودهای ریگ وید را که بیشتر به خاکهای افغانستان شرقی تعلق میگیرد بنام عصر (شاندا) Chandas و دوره جدید آن را که به خاکهای ماوراً شرق "سندهو" ارتباط دارد، (مانترا) Mantras گویند. تعیین تاریخ ریگ وید به اتفاق آرا مشکل و نظریات بسیار متباین است بطور متوسط قدیمترین دورۀ آن را که عصر (شاندا) باشد بالاتر از سال 1500 (ق - م ) قرار می دهند که سه و نیم هزار سال پیشتر از امروز شود سه کتاب دیگر ویدی عبارت اند از : 

(سام وید) ، (یجور وید) و (اتر وید) اولی کتاب آهنگ و نوا، دومی کتاب دعاهای قربانی و سومی کتاب جادو و تلسم است که بعد از مهاجرت و توطن آریاها در خاک پنجاب به میان آمده است از لحاظ زبان و ملحوظات ادبی و مضمون میان این سه کتاب و ریگ وید فرق زیاد است و از نقطه نظر زمان هم بطور متوسط هزار سال آنها را از هم جدا می کند.

ادبیات بعد از ویدی شامل برهماناها ایوپانیشاد سوتراها و غیره است که عصر حماسی ادب سانسکریت را در بر می گیرد که خارج از حوزه ادبی کشور ما به میان آمده است.